Thuỷ triều đỏ là gì? Cái gì gây ra thuỷ triều đỏ?

Trong thông cáo ngắn gọn của Bộ Tài nguyên và Môi trường về nguyên nhân cá chết hàng loạt ở miền Trung có đề cập đến hiện tượng "tảo nở hoa hay thuỷ triều đỏ".

Tuy nhiên, thông cáo không có giải thích hoặc thông tin chi tiết nên khiến dư luận không khỏi băn khoăn, hoài nghi: tảo nở hoa trên bề mặt nước ở gần bờ nhưng tại sao có cá chết ở tầng đáy, ở xa bờ? Tại sao nói thuỷ triều đỏ nhưng ở các vùng biển có cá chết, người dân không thấy hiện tượng nước biển đổi sang màu đỏ hoặc nâu đỏ? Nguyên nhân nào dẫn đến thuỷ triều đỏ? Thuỷ triều đỏ kéo dài bao lâu?...

Để trả lời được các vấn đề này, trước hết chúng ta bắt đầu từ câu hỏi: Thuỷ triều đỏ là gì?

Thủy triều đỏ được xem là một trong những nguyên nhân gây ra hiện tượng cá chết ở miền Trung

Theo tạp chí LiveScience, "thuỷ triều đỏ" là một thuật ngữ thông thường chỉ hiện tượng một số loại tảo độc hại nở hoa (viết tắt là HABs).

Khi hàng triệu vi tảo sinh sản và sống cụm lại ở một khu vực của đại dương, chúng có thể thay đổi màu sắc của nước biển: tuỳ vào các loài tảo mà thuỷ triều đỏ gây ra màu nước khác nhau, từ màu đỏ, nâu, xanh, thậm chí là tím. Nước biển cũng có thể vẫn giữ nguyên màu bình thường trong quá trình tảo nở hoa xảy ra (theo Uỷ ban bảo tồn cá và động vật hoang dã Florida, Mỹ).

Có mấy loại tảo gắn với thuỷ triều đỏ?

Theo LiveScience, có 3 loại tảo gắn với thuỷ triều đỏ: tảo Karenia Brevia, tảo Alexandrium Fundyense và tảo Alexandrium Catenella.

Ở Vịnh Mexico, tảo Karenia Brevia là loại đặc biệt phổ biến dọc bờ biển Tây Florida và Texas (Mỹ).

Alexandrium Fundyense là loại tảo được tìm thấy ở bờ biển Đại Tây Dương, từ New England đến Canada.

Tảo Alexandrium Fundyense dưới kính hiển vi

Alexandrium Catenella là loại tảo phổ biến ở Thái Bình Dương, từ Mexico đến Alaska, và dọc bờ biển các nước Úc, Nhật Bản.

Không rõ loài tảo độc hại nào gây ra thuỷ triều đỏ ở vùng biển miền Trung Việt Nam (nếu có).

Các đợt thuỷ triều đỏ kéo dài bao lâu?

Thuỷ triều đỏ có thể kéo dài vài tuần hoặc lâu hơn 1 năm. Chúng thậm chí có thể giảm dần sau đó tái xuất hiện. Quá trình tảo nở hoa phụ thuộc vào các điều kiện vật chất và sinh học có ảnh hưởng đến sự phát triển của nó, gồm ánh sáng mặt trời, các chất dinh dưỡng và độ mặn, cũng như tốc độ và hướng của gió và dòng chảy.;

Thuỷ triều đỏ thường xuất hiện gần bờ, tuy nhiên, nó cũng có thể xảy ra cách bờ từ 10-40 dặm (tương đương 16-64km, theo Uỷ ban bảo tồn cá và động vật hoang dã Florida)

Cái gì gây ra thuỷ triều đỏ?

Có một số yếu tố có thể gây ra một đợt tảo nở hoa. Độ mặn thấp, hàm lượng dinh dưỡng cao trong nước và nhiệt độ nước bề mặt ấm hơn bình thường thường là nguyên nhân góp phần hình thành thủy triều đỏ.

Thuỷ triều đỏ xảy ra trên toàn thế giới. Theo Cục quản lý đại dương và khí quyển quốc gia Mỹ NOAA, thuỷ triều đỏ có xu hướng gia tăng. Chẳng hạn, thuỷ triều đỏ nay đang xảy ra hầu hết mỗi mùa hè ở biển Florida (Mỹ) và hiện tượng nóng lên toàn cầu có thể là yếu tố dẫn đến sự gia tăng này. Các nhà nghiên cứu ở NOAA đã xác định nhiệt độ đại dương nóng lên có thể thay đổi thời điểm và tần suất tảo độc hại nở hoa thế nào.

Tác hại của thuỷ triều đỏ

Theo NOAA, không phải tất cả tảo nở hoa đều có hại. Thực tế, hầu hết tảo là có lợi bởi vì chúng là thức ăn cho động vật dưới đại dương.

Tuy nhiên, có một tỷ lệ tảo sản sinh ra những độc tố cực mạnh có thể giết chết cá, động vật giáp xác, động vật có vú, chim và có thể trực tiếp hoặc gián tiếp gây ra bệnh tật ở con người. Tảo độc hại nở hoa cũng bao gồm sự bùng nổ của các loài không độc hại có tác hại đến hệ sinh thái đại dương. Chẳng hạn, khi một lượng lớn tảo bùng nổ cũng như khi tảo chết và phân hủy, quá trình đó có thể làm cạn kiệt oxy trong nước, dẫn đến các động vật hoặc là phải rời bỏ khu vực đó hoặc là chết.

Ô nhiễm ven biển có gây ra thuỷ triều đỏ?

Theo Uỷ ban bảo tồn cá và động vật hoang dã Florida, nhiều loại tảo độc hại nở hoa được kích thích bởi dinh dưỡng ô nhiễm gắn liền với chất thải nông nghiệp và đô thị. Tuy nhiên, có loại tảo như Karenia brevia không có mối liên hệ nào với ô nhiễm ven bờ, bởi thuỷ triều đỏ Florida phát triển cách bờ đến khoảng 60 cây số, cách ly hẳn với những nguồn dinh dưỡng nhân tạo và nó cũng xảy ra trước khi con người định cư ở ven biển đó. Tuy nhiên, một khi thuỷ triều đỏ di chuyển vào gần bờ thì chúng có khả năng hấp thụ dinh dưỡng nhân tạo để phát triển.

Có thể dự báo thuỷ triều đỏ sẽ xảy ra ở đâu không?

Mặc dù khi nào xảy ra thuỷ triều đỏ không thể dự báo nhưng các nhà khoa học Mỹ có thể dự báo động thái của nó bằng cách sử dụng dữ liệu gió và dòng chảy một khi định vị được tảo độc nở hoa. Các nhà khoa học NOAA cũng giám sát mật độ của sinh vật thuỷ triều đỏ bằng cách thu thập mẫu nước thường xuyên. Sự chuyển động và mật độ của thuỷ triều đỏ là rất quan trọng bởi vì nó sẽ phản ánh mức độ ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến đời sống như cá chết, bệnh hô hấp ở người.

Chúng ta có thể kiểm soát thuỷ triều đỏ?

Kiểm soát thuỷ triều đỏ không phải là một vấn đề đơn giản. Những tác hại của thuỷ triều đỏ gây ra bởi việc xả độc tố khi sinh vật chế. Kiểm soát tiềm năng phải là không chỉ tiêu diệt sinh vật thuỷ triều đỏ mà còn loại bỏ độc tố khỏi nước. Đến nay, đây là điều không thể. Song các nhà nghiên cứu đang tìm các cách để giảm độc tố. Thêm nữa, bất kỳ kiểm soát chiến lược nào cũng không được gây xảnh hưởng xấu đến môi trường. Từ những năm 1950, các nhà khoa học bang Florida đã sử dụng đồng sulfat để diệt một đợt tảo độc hại nở hoa ở vùng nước ven biển Florida. Mặc dù đồng sulfat đã diệt một số tế tào thuỷ triều đỏ nhưng nó lại dẫn đến tải độc tố - cùng với đồng sulfat – có hại đến các sinh vật biển khác. Kiểm soát cũng phải thực tế. Thủy triều đỏ rất khác nhau về kích thước – có thể rộng đến 10.000 dặm vuông - và có thể xuất hiện từ mặt nước tới đáy biển. Hiện nay, không có cách nào kiểm soát hoặc giết nở hoa thủy triều đỏ thực tế và có thể chấp nhận được.

Thanh Xuân