‘Bước chân đầu tiên’: Đằng sau chuyến hành trình vĩ đại lên Mặt trăng

Bộ phim "First Man" của đạo diễn Damien Chazelle là món quà kỷ niệm xứng đáng nhân dịp sự kiện nhân loại lần đầu bước chân lên Mặt trăng sắp sửa tròn 50 năm.

Thể loại: Tiểu sử, lịch sử

Đạo diễn: Damien Chazelle

Diễn viên chính: Ryan Gosling, Claire Foy, Kyle Chandler, Jason Clarke

Zing.vn đánh giá: 8/10

First Man là bộ phim tiểu sử về phi hành gia Neil Armstrong, đồng thời kể thêm những điều ít biết về chuyến du hành lên Mặt trăng của ông cùng đồng đội.

Ngày 21/7/1969, nhà du hành vũ trụ Neil Armstrong đến từ nước Mỹ trở thành người đầu tiên đặt chân lên Mặt trăng. Đó là kỳ tích vĩ đại về khoa học và công nghệ của nhân loại trong thế kỷ XX.

Chỉ một năm nữa thôi, nước Mỹ và cả thế giới sẽ kỷ niệm tròn nửa thế kỷ chuyến bay không gian Apollo 11 đã đưa Neil Armstrong, Buzz Aldrin, và Michael Collins tới Mặt trăng.

Câu nói nổi tiếng của Armstrong là: "Đây là bước đi nhỏ bé của một người, nhưng là bước tiến khổng lồ của nhân loại".

Ông nói những lời đó khi đặt chiếc ủng vũ trụ xuống bề mặt cằn cỗi, lạnh lẽo và hoang vắng đến siêu thực của Mặt trăng. Đến nay, câu nói này vẫn đem tới nguồn cảm hứng cho bất kỳ ai ham muốn tìm tòi, khám phá những thử thách mới mẻ và khó khăn.

Câu chuyện đằng sau sự kiện vĩ đại của toàn nhân loại

Hàng trăm triệu người xem truyền hình đã có cơ hội chứng kiến thước phim đen trắng quay lại cảnh Neil Armstrong và Buzz Aldrin cắm lá cờ của nước Mỹ lên Mặt trăng. Cũng đã rất nhiều học sinh có cơ hội đọc những trang sách mô tả cuộc đua quyết liệt vào vũ trụ giữa Liên Xô và Mỹ vào thập niên 1950, 1960.

Nhưng có lẽ không nhiều người biết rằng để đạt đến thời khắc vươn tới Mặt trăng, cá nhân Neil Armstrong và những thành viên của Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ NASA đã phải vượt qua vô số thử thách về mặt kỹ thuật và thể chất, cũng như phải trải nghiệm rất nhiều mất mát về mặt tinh thần khi chứng kiến sự hy sinh của đồng nghiệp, đồng đội trong các chuyến bay thất bại.

Và đây cũng chính là nội dung của First Man - bộ phim mới nhất của đạo diễn Damien Chazelle với kịch bản chuyển thể từ cuốn tiểu sử chính thức về Neil Armstrong mang tên First Man: The Life of Neil A. Armstrong của tác giả James R. Hansen.

Hình ảnh thực tế từ cuộc đổ bộ lên Mặt trăng lần đầu tiên của loài người.

Trong First Man, khán giả lần đầu được chứng kiến một cách chi tiết trên màn ảnh lớn chuyến bay từ Trái đất tới Mặt trăng kéo dài 8 ngày của Neil Armstrong (Ryan Gosling), Buzz Aldrin (Corey Stoll), và Michael Collins (Lukas Haas) trong nhiệm vụ mang tên Apollo 11.

Nhưng không dừng lại ở đó, First Man còn mang tới chuyến hành trình gian nan, vất vả không kém mà Armstrong phải trải qua từ khi còn là một phi công lái thử nghiệm chiếc máy bay North American X-15 vào năm 1961, cho đến thành công "một nửa" của chuyến bay Gemini 8 vào năm 1966, và kết thúc là bước chân đầu tiên của loài người trên Mặt trăng vào mùa hè 1969.

Là "người đầu tiên" không có nghĩa là "người đơn độc". Luôn sát cánh bên Neil Armstrong trong những năm tháng thử thách đó là các người bạn phi hành gia như Ed White (Jason Clarke), Elliot See (Patrick Fugit), nhóm đồng nghiệp nhiệt thành như Deke Slayton (Kyle Chandler), và dĩ nhiên là người vợ luôn hết mực ủng hộ chồng Janet Shearon (Claire Foy).

Thách thức khổng lồ dành cho đạo diễn Damien Chazelle

Vốn thường chứa đựng mô-típ phiêu lưu mạo hiểm, đầy tính gợi mở dễ dàng lôi cuốn người xem, các cuộc du hành ngoài không gian là đề tài quen thuộc ở Hollywood, thậm chí từ trước khi Neil Armstrong đặt chân lên Mặt trăng như tác phẩm kinh điển 2001: A Space Odyssey (1968) của đạo diễn Stanley Kubrick.

Nhưng phải chờ tới khi kỹ nghệ đồ họa vi tính được hoàn thiện vào thập niên 1980 và khích lệ bởi thành công vang dội của hai thương hiệu Star Wars và Star Trek, đề tài thám hiểm vũ trụ mới thực sự "cất cánh" trên màn ảnh lớn với hàng loạt tác phẩm vừa ăn khách, vừa được đánh giá cao về mặt nghệ thuật như Apollo 13 (1995) của Ron Howard, Gravity (2013) của Alfonso Cuarón, Interstellar (2014) của Christopher Nolan, hay mới đây là The Martian (2015) của Ridley Scott.

Nếu xét trên khía cạnh ấy, hẳn nhiều người ngầm cho rằng Damien Chazelle - đạo diễn trẻ hàng đầu Hollywood sau hai thành công liên tiếp với Whiplash (2014) và La La Land (2016) - sẽ dễ dàng chinh phục số đông bằng tác phẩm xoay quanh sự kiện đáng nhớ bậc nhất của lịch sử nước Mỹ và lịch sử chinh phục không gian của loài người.

Lấy bối cảnh ngoài không gian, nhưng First Man hoàn toàn không chứa đựng yếu tố viễn tưởng.

Nhưng mọi chuyện không hề đơn giản. Các bộ phim về không gian muốn thành công thường phải viện tới mô-típ mang tính khoa học viễn tưởng, hoặc nếu dựa trên sự kiện có thật thì phải rất đỗi kịch tính như chuyến bay thảm hoạ Apollo 13.

Lựa chọn "ưu tiên" tối đa cho không gian giả tưởng bắt nguồn từ lý do rất đơn giản. Đó là việc tạo ra kỹ xảo điện ảnh về không gian "như thật" hoàn toàn nằm trong tầm tay của một nền điện ảnh vượt trội về mặt kỹ thuật và công nghệ như Hollywood. Nhưng làm thế nào để truyền tải cảm giác thực sự của những nhà du hành vũ trụ khi tiếp cận chân trời mới lại là bài toán rất khó đối với giới làm phim.

Việc Chazelle chọn cuốn tiểu sử chính thức về Neil Armstrong của James R. Hansen để chuyển thể lên màn ảnh lớn, và việc anh quyết định hợp tác với nhà biên kịch "chuyên trị" các sự kiện có thật trong lịch sử nước Mỹ là Josh Singer (Spotlight, The Post), cho thấy anh đã quyết tâm chinh phục mảng đề tài khó nhằn vốn chưa có nhiều tác phẩm đại diện của dòng phim khám phá không gian

Một thử thách khác của Damien Chazelle khi thực hiện First Man là việc Apollo 11 của Neil Armstrong là chuyến bay tương đối suôn sẻ, không nhiều kịch tính. Điều đó hoàn toàn trái với Apollo 13 - chuyến bay giông tố từng được Ron Howard chuyển thể thành công với sự thể hiện của Tom Hanks trong vai đội trưởng Jim Lovell.

Nhiệm vụ Apollo 11 diễn ra khá suôn sẻ, ít kịch tính, còn bản thân Neil Armstrong là nhân vật hết sức kiệm lời.

Hơn nữa, khác với nhiều nhà du hành vũ trụ hoạt ngôn, tích cực tham gia hoạt động xã hội như Buzz Aldrin, Neil Armstrong lại nổi tiếng là người kín tiếng, không thích biểu lộ tâm trạng, hạn chế tiếp xúc với công chúng tới mức ông được gia đình đặt cho biệt danh là "người hùng miễn cưỡng của nước Mỹ" (reluctant American hero).

Chuyển thể một sự kiện nổi bật nhưng ít kịch tính, khắc họa một nhân vật nổi tiếng nhưng ít cảm xúc như vậy trong một tác phẩm điện ảnh được công chúng đòi hỏi là phải chân thực nhưng vẫn hấp dẫn, First Man quả là thách thức cực lớn dành cho Damien Chazelle.

Chìa khóa nằm ở hình ảnh và âm thanh

Vậy Damien Chazelle đã giải quyết thế nào bài toán truyền tải cảm xúc khám phá không gian của những nhà du hành vũ trụ có thật, trong những chuyến bay có thật đến với khán giả?

Câu trả lời nằm ở phần hình ảnh và âm nhạc tuyệt đỉnh của First Man. Chịu trách nhiệm cho phần hình ảnh của bộ phim là nhà quay phim Linus Sandgren - tay máy người Thụy Điển từng ẵm giải Oscar trong lần hợp tác đầu tiên với Chazelle ở La La Land.

Nếu như La La Land tràn ngập bối cảnh rực rỡ, đa dạng, và tươi vui của thành phố đông đúc, chật chội Los Angeles, thì phần hình ảnh của First Man lại là sự kết hợp nhịp nhàng giữa các bối cảnh chật hẹp, rung lắc đến nghẹt thở của buồng lái tàu vũ trụ với không gian rộng lớn, bao la đến choáng ngợp từ tầng bình lưu Trái đất cho tới bề mặt Mặt trăng.

First Man đem tới những khung hình mãn nhãn xuyên suốt tác phẩm.

Chính sự tương phản về mặt không gian giúp khán giả cảm nhận phần nào cảm giác của chính những phi hành gia như Neil Armstrong trong khoảnh khắc vượt khỏi sự đeo bám của lực hấp dẫn Trái đất để vươn tới chân trời mà loài người chưa từng chạm tới.

Chính cái cảm giác vươn cao, vươn xa để được thấy mình thực sự nhỏ bé trước sự vô tận của không gian, để được thấy mình chạm tới những thế giới mà qua hàng nghìn năm con người mới chỉ có thể quan sát bằng mắt thường và kính viễn vọng đã giúp Neil Armstrong và đồng đội vượt qua hàng loạt khó khăn.

Khó khăn có thể đến từ bài tập mệt mỏi đến nôn mửa với máy ly tâm, đến từ việc phải "nhồi nhét" 600 trang sách động lực học tên lửa chỉ trong một tiết học, hay đến từ cảm giác nặng nề sau khi chính những người bạn đồng cam cộng khổ ở NASA hy sinh bởi một tai nạn nào đó.

Dưới góc máy xuất sắc của Sandgren, khán giả có thể phần nào hiểu được niềm tin của Neil Armstrong, đặc biệt là qua những phân cảnh đắt giá như khi ông lái chiếc X-15 vươn tới ranh giới giữa khí quyển Trái Đất và khoảng không vũ trụ ở đầu phim, hay khi mô-đun Đại bàng chở Armstrong và Buzz Aldrin chạm xuống bề mặt trắng toát và bụi bặm của Mặt trăng ở cuối phim.

Nhắc tới dòng phim du hành vũ trụ, không ai có thể quên 2001: A Space Odyssey bởi vô số đột phá về mặt kỹ thuật. Một khía cạnh thường được nhắc tới của tác phẩm kinh điển ấy là cách Stanley Kubrick sử dụng âm nhạc và khoảng lặng để giúp khán giả cảm thấy mình như trở thành một phần của chuyến du hành ngoài vũ trụ.

Âm thanh và âm nhạc là một yếu tố ăn điểm nữa của First Man.

Do đó, bên cạnh những bản nhạc cổ điển hào hùng như Dòng Danube xanh của Johann Strauss II hay khúc Mặt trời mọc của Richard Strauss, 2001: A Space Odyssey thường xuyên còn được bao trùm bởi sự im lặng đến run người. Đó là lời nhắc nhở khán giả rằng họ đang thấy một thế giới khác, nơi con người chỉ là những tạo vật xa lạ, nhỏ bé và mong manh.

First Man thành công chính nhờ tái hiện kỹ thuật năm xưa. Vốn thành danh từ hai bộ phim về âm nhạc là Whiplash và La La Land, Damien Chazelle và người bạn lâu năm Justin Hurwitz tiếp tục gây xúc động cho khán giả nhờ những thanh âm của họ.

Ai đó có thể chê First Man dài dòng, kịch bản thiếu điểm nhấn. Nhưng khó ai có thể vô cảm khi âm thanh hoài cổ của bản Lunar Rhapsody cất lên trong khoang tàu chật hẹp của Apollo 11, hay khi những nốt nhạc da diết của Justin Hurwitz cuốn theo từng bước đi chậm rãi của Neil Armstrong trên bề mặt Mặt Trăng.

Và cũng như tác phẩm năm xưa, xen kẽ giữa các bản nhạc trong First Man là vô số khoảng tĩnh lặng cần thiết để người xem có thời gian bình tâm suy ngẫm về sự nhỏ bé của con người và Trái Đất giữa vũ trụ bao la, suy ngẫm về khát khao chinh phục của những nhà du hành như Neil Armstrong, suy ngẫm về giá trị của hy sinh về thời gian, về của cải, về tính mạng mà loài người đã bỏ ra để vươn tới những địa điểm hoàn toàn xa lạ và chẳng có lấy sự sống như Mặt trăng.

Điểm sáng diễn xuất của Claire Foy

First Man chắc chắn không phải là một bộ phim tài liệu. Do đó, chỉ thành công về mặt hình ảnh và âm thanh là chưa đủ để giúp tác phẩm mới nhất của Damien Chazelle kể ra một câu chuyện lôi cuốn về Neil Armstrong.

Với khía cạnh ấy, sự miễn cưỡng trong giao tiếp với công chúng và bộc lộ tâm tư, tình cảm của Neil Armstrong được bù đắp bằng hàng loạt nhân vật phụ xoay quanh cuộc đời ông, và những bi kịch đời tư và công việc vốn không hẳn trung thành 100% với cuộc đời nhà du hành huyền thoại.

Nếu so sánh với hiệu quả cảm xúc về phần nhìn và phần nghe, việc xây dựng nhân vật trong phim chưa hẳn đã là điểm thành công của First Man khi thời lượng phim không đủ để từng nhân vật phụ tạo dựng chỗ đứng trong lòng khán giả.

Bởi lẽ vai trò của họ thường xuyên bị khỏa lấp bởi các phân đoạn dài, kịch tính về những lỗi trục trặc kỹ thuật mà NASA vấp phải khi hướng tới Mặt trăng.

Ryan Gosling diễn tốt trong vai Neil Armstrong, nhưng anh không tạo ra được nét đột phá đáng kể cho sự nghiệp.

Kể cả hình tượng Neil Armstrong trong First Man dẫu đem lại cảm hứng về lòng khao khát khám phá không gian cũng không hẳn là nhân vật ấn tượng về chiều sâu cảm xúc.

Một phần vì sự cô độc trong im lặng vốn là đặc trưng của nhà du hành kinh nghiệm đã chai sạn bởì vô số mất mát, một phần vì mạch cảm xúc của bộ phim thường xuyên bị ngắt quãng giữa những bi kịch đời tư và thành công trong sự nghiệp của Armstrong.

Chưa kể, diễn xuất "lạnh" của Ryan Gosling trong First Man thực tế không có nhiều đột phá, thậm chí có phần còn lép vế so với kiểu diễn tương tự mà anh từng đem đến cho bộ phim kịch tính Drive (2011). Do đó, ngay cả khi bộ phim khép lại bằng phân đoạn hết sức xúc động và riêng tư của Armstrong trên Mặt trăng, hiệu quả của nó là không cao bởi cảm giác thiếu tự nhiên.

Điểm sáng lớn nhất trong dàn diễn viên của First Man rốt cuộc nằm ở Claire Foy - nữ diễn viên thủ vai người vợ giàu sức chịu đựng nhưng cũng hết sức mạnh mẽ của Neil Armstrong. Nổi danh qua series The Crown, Foy đến năm nay mới thực sự "tấn công" Hollywood nhờ Unsane, First Man, và tới đây là vai chính Lisbeth Salander trong The Girl in the Spider's Web.

Nhưng chỉ với riêng vai Janet Shearon của First Man, Foy cũng đã khiến khán giả phải ngả mũ thán phục vì cô thậm chí còn tỏa sáng hơn cả Ryan Gosling bằng diễn xuất hết sức mạnh mẽ, đặc biệt là qua cặp mắt xanh giàu cảm xúc.

Tuy ít đất diễn hơn, nhưng Claire Foy mới chính là điểm sáng về diễn xuất của bộ phim.

Qua sự thể hiện của Claire Foy, người xem cảm nhận rõ những xung đột về mặt cảm xúc của một người vợ vừa muốn chồng mình làm nên lịch sử và trở thành "người đầu tiên", vừa muốn gã đàn ông mà mình hết mực thương yêu ấy có thể tránh khỏi hiểm nguy rình rập ngoài vũ trụ để mãi là "người đàn ông của gia đình".

Chỉ nhìn vào ánh mắt sâu thẳm của Claire Foy, khán giả cũng phần nào hiểu ra rằng dù có cách xa Trái đất hàng trăm nghìn cây số, đứng giữa khoảng không tĩnh lặng mênh mông của vũ trụ, Neil Armstrong vẫn luôn cảm thấy bình yên nhất khi nghe thấy những bản nhạc gắn liền với người vợ ở Trái đất.

Những tranh cãi không đáng có

Ngay sau khi ra mắt công chúng tại Liên hoan phim Venice hồi tháng 9, First Man lập tức vấp phải sự chỉ trích từ một số chính trị gia và bộ phận khán giả quá khích.

Họ cho rằng việc Damien Chazelle bỏ qua hình ảnh mang tính biểu tượng của cuộc thám hiểm - cảnh cắm lá cờ Mỹ lên Mặt trăng - là hành động "không yêu nước", không trân trọng thành quả mà nước Mỹ đạt được với chương trình Apollo trong bối cảnh ganh đua quyết liệt với Liên Xô.

Ở chiều ngược lại, một số lại cho rằng First Man là bộ phim ca ngợi quá mức thành tựu khoa học kỹ thuật của nước Mỹ trong thập niên 1950, 1960, mà quên đi vô số bi kịch xứ sở cờ hoa phải đối mặt trong cùng giai đoạn về xung đột sắc tộc, xã hội, và đặc biệt là Chiến tranh Việt Nam.

Đó quả thực là những lời chỉ trích không cần thiết, bởi First Man trên hết là bộ phim về Neil Armstrong, và về khát khao khám phá, chinh phục khoảng không vũ trụ của loài người, chứ không phải một tác phẩm điện ảnh giới hạn về một thời điểm nhất định trong lịch sử nước Mỹ.

First Man có lẽ đã vấp phải những chỉ trích không đáng có, bởi đây là bộ phim về Neil Armstrong và khao khát chinh phục vũ trụ của nhân loại nói chung.

Có lẽ những người chỉ trích First Man đã vô tình quên mất rằng câu nói đầu tiên của Neil Armstrong - con người nổi tiếng dè dặt và ít phát biểu hoa mỹ - khi đặt chân xuống bề mặt Mặt trăng là: "Đây là bước đi nhỏ bé của một người, nhưng là bước tiến khổng lồ của nhân loại".

Công chúng hoàn toàn có thể thấy rằng Armstrong coi thành công của chuyến bay Apollo 11 và chương trình không gian do NASA tổ chức thuộc về toàn bộ loài người sau nhiều thiên niên kỷ chỉ có thể ngắm nhìn "chị Hằng" từ khoảng cách tưởng chừng chẳng bao giờ có thể khoả lấp.

Chỉ khi coi thành công của Neil Armstrong là thành tựu chung, con người mới có thể khuyến khích tất cả quốc gia cùng chung tay trong công cuộc khám phá không gian nhiều vinh quang nhưng cũng đầy rẫy nguy hiểm.

Bởi đã hơn nửa thế kỷ sau những hy sinh lớn lao, thậm chí phải trả bằng máu và sinh mạng của nhiều cá nhân, nhân loại vẫn phải chứng kiến những chuyến bay vào vũ trụ thất bại, điển hình như tai nạn của cuộc phóng tên lửa Soyuz MS-10 hôm 11/10, khiến hai phi hành gia suýt nữa thiệt mạng.

Sau mỗi thất bại như thế, con người sẽ có thêm kinh nghiệm và bài học cần thiết để bay xa hơn vào vũ trụ. Nhưng điều đó chỉ có thể xảy ra nếu loài người vẫn mãi giữ gìn trong mình khao khát chinh phục khoảng không, và tình yêu với vẻ đẹp siêu thực ngoài không gian mà Neil Armstrong, Buzz Aldrin, cùng đồng đội luôn mang trong tim, sẵn sàng chia sẻ với cả thế giới.

Tình yêu với không gian vũ trụ có lẽ cũng là điều quan trọng nhất mà Damien Chazelle muốn truyền tải tới khán giả thông qua First Man. Và ở khía cạnh đó, chẳng ai có thể chỉ trích bộ phim xứng đáng được coi là món quà kỷ niệm 50 năm đối với cột mốc lịch sử đầy ý nghĩa của toàn nhân loại.

First Man khởi chiếu trên toàn quốc từ 19/10 dưới tựa Bước chân đầu tiên.

Theo Zing News