“Báo chí xã hội” và xu hướng cá nhân hóa

Ngày nay với sự phát triển không ngừng của công nghệ thông tin, nhiều phương tiện truyền thông và loại hình báo chí ra đời, bên cạnh thuật ngữ "báo chí dữ liệu và trí tuệ nhân tạo", "báo chí công dân" còn có "báo chí xã hội". Loại hình này vừa là cơ hội vừa là những thách thức cho báo chí chuyên nghiệp.

Mạng xã hội - nền tảng cho "báo chí xã hội"

Mạng xã hội, hay còn gọi là mạng xã hội ảo (social network) là dịch vụ nối kết các thành viên cùng sở thích trên môi trường Internet với nhiều mục đích khác nhau và không phân biệt không gian và thời gian. Năm 1995 đánh dấu sự ra đời của trang Classmate, được xem là mạng xã hội đầu tiên với mục đích kết nối bạn học, tiếp theo là sự xuất hiện của SixDegrees. Năm 2006, sự ra đời của Facebook,Twitter đánh dấu bước ngoặt cho hệ thống mạng xã hội trực tuyến. Ở nước ta, các website như tamtay.vn, clip.vn, netzender.com...được coi là mạng xã hội và bất kỳ website nào mà mang tính chất cộng đồng tham gia, dựa trên một đặc điểm về sở thích nào đó cũng nằm trong phạm trù "mạng xã hội".

Ở trên mạng người ta đưa những thông tin, chia sẻ thông tin, bình luận viết blog... Và như một lẽ tự nhiên, loại hình "truyền thông xã hội" đã trở thành "báo chí xã hội". Giờ đây một độc giả trên mạng xã hội cũng có thể là một "nhà báo không chuyên", một người đồng hành cùng báo chí chuyên nghiệp. Facebook và các mạng xã hội khác chỉ là công cụ phân phối nội dung chứ không phải đơn vị sản xuất nội dung thông tin, nhưng Facebook có thể coi là "tờ báo lớn nhất thế giới" hiểu theo nghĩa "báo chí xã hội", dù không sở hữu bất kỳ nội dung, phóng viên nào. Nói như ông chủ Mark Zuckerberg: "Facebook với hơn 1,5 tỉ người dùng chẳng cần phải tải thêm ứng dụng mới đã cho mọi người xem được đủ loại nội dung và có thể làm một nhà báo nếu họ muốn".

Ông Donald Trump dù có hay không trở thành tổng thống của nước Mỹ, nhưng rõ ràng ông là một bậc thầy về truyền thông xã hội và sử dụng "báo chí xã hội". Những dòng trên mạng Twitter của ông đã gây sốc, giúp ông trùm bất động sản-hóa-chính trị gia này có hơn 7 triệu người theo dõi trên Twitter. Và hầu hết các thông điệp của ông lại được nghe, nhìn bởi hàng triệu người khác vì chúng được đăng lại hàng ngàn lần và bao phủ rộng khắp trên các phương tiện truyền thông chính thống. Chiến dịch vận động bầu của của ôngTrump là bằng chứng về tầm quan trọng của "báo chí xã hội" đối với chính trị và tất cả các loại hoạt động cộng đồng khác. "Báo chí xã hội" và mạng Internet đang làm đảo lộn tất cả quy trình làm báo mà nhiều người cho là chuẩn mực.

Mạng xã hội đang tác động to lớn đến cách tiêu dùng tin tức và cách tác nghiệp của các nhà báo, cơ quan báo chí lẫn cách ứng xử của người dùng. Hình như con người không cần tìm đến tin tức mà tin tức tự động tìm đến con người. Bây giờ, một bài viết, một phóng sự, một bức ảnh hay video clip... được coi là hay, không chỉ thu hút sự quan tâm của độc giả - người dùng cuối, mà còn phải khiến cho người dùng đó chia sẻ trên mạng xã hội, phải làm sao lôi kéo được cả độc giả lẫn bạn bè, người thân của họ.

Hội nghị Báo chí Publish Asia ở Manila-Philippines cuối tháng 3/2016 đã đưa ra những con số đáng quan tâm: tỉ lệ truy cập trang web từ các đường link được dẫn trên mạng xã hội là 43%, vượt tỉ lệ tìm kiếm là 38% và đương nhiên vượt lượng truy cập trực tiếp các trang web. Nhiều nhà báo chuyên nghiệp dã tìm được nguồn thông tin từ mạng xã hội-"báo chí xã hội", từ đó mách bảo họ đề tài bình luận, rồi đi sâu tìm hiểu vấn đề, viết phóng sự, phóng sự điều tra... Và mạng xã hội cũng đang được coi là phần "không thể tách rời.", thậm chí là sự "ưu tiên trước" của nhiều tờ báo chuyên nghiệp. Rất nhiều tờ báo đã đưa nội dung lên Instant Articles của Facebook, Discover của Snapchat, The News của Apple..., coi đây là một kênh quan trọng để tăng lượng truy cập và thu hút quảng cáo. Mỗi độc giả cũng vậy, họ không cần đến những đường dây nóng hay hộp thư bạn đọc thuở nào, điều gì cần nói thì họ tự đưa lên Internet và "cùng làm báo"với phóng viên chuyên nghiệp.

Trên thế giới, cách đưa tin của nhiều hãng thông tấn và tờ báo về các sự kiện lớn trong những năm qua cho thấy, họ tận dụng rất triệt để nguồn tin từ "báo chí xã hội ".Thực tế, không tòa soạn nào đủ nhân lực có thể nắm bắt toàn bộ diễn biến mới của sự việc ở khắp nơi trên thế giới. Họ phải dựa vào tai mắt của các nhà báo không chuyên từ khắp nơi. Ông Greg Murphy, một nhà báo nghiệp dư hoạt động ở nhiều nơi trên thế giới, cho rằng trào lưu "báo chí xã hội" đang góp phần chung tay với báo chí chuyên nghiệp để đưa tin về các sự kiện một cách đa chiều và đầy đủ hơn. Mạng xã hội, "báo chí xã hội" còn thể hiện quyền tự do ngôn luận của người dân và người dân cũng phải có trách nhiệm với thông tin mà mình đưa ra.

Cá nhân hóa và trách nhiệm xã hội

Phải mất gần 40 năm chiếc radio mới hoàn thành cuộc hành trình thâm nhập vào 50 triệu gia đình Mỹ và 13 năm cho truyền hình thực hiện một cuộc chinh phục khán giả Mỹ. Nhưng Internet chỉ cần vài năm đã chinh phục cả thế giới. Thành tựu công nghệ này là nền tảng ra đời các loại truyền thông xã hội, "báo chí xã hội" và giúp cho quá trình cá nhân hóa. Trong một thế giới ảo, Internet cho phép mỗi người có những địa chỉ riêng, có thể hoàn toàn thoả mãn những ý thích, mong muốn của mình thông qua chat, e-mail, viết blog. Mỗi blog có thể xem như một tờ báo cá nhân, blogger được coi như nhà báo không chuyên.

Quá trình cá nhân hóa có lợi - khuyến khích sự năng động của cá nhân, cái hại là ai cũng muốn thể hiện cái tôi của mình nên khiến những trật tự, kỷ cương của tập thể bị vi phạm và đặt ra bài toán hóc búa cho các nhà quản lý. Cơ quan quản lý có thể nắm quyền cấp phép cho các ấn phẩm hay trang web báo chí nhưng khó lòng quản lý việc sử dụng mạng xã hội cũng như cách sản xuất nội dung trên đó. Nhiều cá nhân lợi dụng cái gọi là "tự do ngôn luận" để đưa thông tin sai lệch, những bình luận suy diễn... Vì thế mỗi cá nhân cũng cần có ý thức, có trách nhiệm với bản thân, với cộng đồng khi đưa thông tin lên mạng, có như vậy mới là "nhà báo không chuyên chân chính". Người đọc thông tin cũng cần tỉnh táo để nhận thức đâu là đúng, sai. Nếu được như vậy thì mạng xã hội, "báo chí xã hội" sẽ phát huy tốt mặt tích cực, hạn chế tối đa mặt tiêu cực.

Trong tương lai, sự ra đời của những phần mềm giúp quá trình cá nhân hóa sẽ ngày càng phổ biến. Mức độ cá nhân hóa càng cao thì càng phải đề cao trách nhiện cá nhân với xã hội và như thế mới có tác dụng thúc đẩy xã hội phát triển.

;Đ.Ngọc