Một danh xưng, và có thể trở thành một khái niệm, thuật ngữ được lưu lại dài lâu khi người ta đề cập đến các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán: "Chứng sĩ mù". Rất mới, nhưng cực chẳng đã mới phải "khoác" cái danh xưng này.
1.
"Chứng sĩ", cách gọi nôm na về những nhà đầu tư chứng khoán trên thị trường chứng khoán hiện nay. Nhưng "chứng sĩ mù", không có nghĩa là những nhà đầu tư chứng khoán đó bị khuyết tật về mắt, mù lòa.
Ngược lại thì đúng hơn, hệ thống giao dịch điện tử của Sở giao dịch chứng khoán TP.HCM (HoSE) bị "khuyết tật" gây ra nghẽn lệnh giao dịch, vào lệnh chậm và trả kết quả cũng chậm, khiến các bảng điện tử tại những công ty chứng khoán thành viên nhảy loạn nhịp. Nhà đầu tư trong những phiên đó không biết được chính xác giá khớp lệnh trên sàn của nhiều mã cổ phiếu, buộc phải dùng lệnh thị trường (MP) để bán tháo bằng mọi giá trong một số thời điểm, khiến chỉ số VN-Index lao dốc.
Chính xác hơn nữa, nhà đầu tư chứng khoán bị biến thành các "chứng sĩ mù" khi họ không thể có được thông tin xác thực trên các bảng điện tử để giúp họ cân nhắc đưa ra các quyết định giao dịch như ý mình. Họ rơi vào tình trạng "thấy vậy mà không phải vậy" trước mức giá khớp lệnh được hiển thị, cho nên nhiều lúc phải đoán, phải trừ hao về mức giá, để đặt lệnh mua được hoặc bán được hàng.
Trên thực tế, sàn HoSE xuất hiện tình trạng nghẽn lệnh từ tháng 12/2020. Tình hình chẳng những không được cải thiện mà ngày càng trầm trọng hơn. Cho tới phiên giao dịch ngày 1/6/2021, sàn HoSE phải ngừng giao dịch phiên chiều để tránh "sụp đổ" hệ thống. Vài phiên sau đó, thị trường đã không diễn ra giao dịch được bình thường như phát ngôn của ông CEO của sàn này, mà thậm chí còn trục trặc nặng hơn, làm phát sinh một danh xưng mới bất đắc dĩ là "chứng sĩ mù".
Danh xưng "chứng sĩ mù" lạ lắm, bởi nó chính là sản phẩm của một hệ thống giao dịch điện tử trên sàn chứng khoán HoSE hơn 20 năm rồi không được nâng cấp và thay thế, đổi mới.
Hơn 20 năm, có những người vẫn nghĩ hệ thống giao dịch điện tử đó như một thứ động cơ từng được quảng cáo trên truyền hình là "20 năm vẫn chạy tốt", cho nên cứ ì ạch, trì trệ không chút khẩn trương để xúc tiến nhanh, thúc đẩy mạnh tiến độ triển khai hệ thống giao dịch mới đã được kí kết và phê duyệt là Dự án công nghệ thông tin KRX.
2.
Dự án KRX, gần 9 năm đằng đẵng triển khai chưa xong. Đó đích thị là một dự án "treo".
Một dự án về hệ thống công nghệ giao dịch điện tử bị "treo" gần chục năm không biết có bao nhiêu phần trăm đã trở nên lạc hậu, bất cập. Điều này chưa hề được chính những người trong cuộc thuộc HoSE hay Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phân tích. Thế nhưng một cựu quan chức của ủy ban này thì đã nhanh nhẩu ví rằng: "Chúng ta cần hiểu rằng, hệ thống sàn giao dịch chứng khoán cũng như con người ấy, đến ở các nước phương Tây hiện đại cũng có lúc xảy ra trục trặc, nữa là hệ thống của chúng ta nhưng lại chưa tự chủ được" (theo Nhà Đầu Tư).
Vâng, dự án KRX thì có quyền được "treo", quan chức HoSE và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thì có quyền thoát trách nhiệm trong sự cố tại HoSE diễn ra trong khoảng 6 tháng nay, hệ thống giao dịch của HoSE thì cũng có quyền "ốm đau" như lời vị cựu quan chức trên, duy chỉ có nhà đầu tư thì không được quyền hủy/sửa lệnh giao dịch. Cứ thế, vì phải "giao dịch mù" mà họ bị thiệt đơn thiệt kép, phải gánh chịu và không thể kêu ai.
"Chứng sĩ mù" phải ném đá dò đường trên thị trường chứng khoán, lại được HoSE và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước kêu gọi cùng chia sẻ, cảm thông, đồng hành với cơ quan quản lí. Nhưng những thiệt hại của "chứng sĩ mù" thì tịnh không thấy một quan chức đương nhiệm hay cựu quan chức nào của HoSE và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước kêu gọi cùng nhau "đồng hành và chia sẻ".
Hệ thống công nghệ của HoSE cũ kĩ, già nua và lạc hậu trên thực tế không đáng lo và đáng sợ bằng sự già nua và lạc hậu trong tư duy và cung cách quản lí của HoSE và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trong thời gian qua.
Tư duy đó dường như được mặc định rằng từ hệ thống công nghệ đến cung cách quản lí được quyền "ốm đau", quá tải, ùn tắc, chậm trễ triển khai dự án công nghệ mới trong khi nhà đầu tư phải gánh chịu những ức chế, thiệt thòi.
Tư duy mà rành rành dự án KRX bê trễ đến 9 năm làm chưa xong không thể không có trách nhiệm của lãnh đạo HoSE và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước các thời kì nhưng lại được khỏa lấp, chuyển hướng sang đổ cho sự quá tải của hệ thống do sự gia tăng đột biến của thanh khoản thị trường và nhà đầu tư như là một sự đương nhiên, tất yếu.
Nếu không mang hệ thống công nghệ mới về trang bị kịp thời thì cũng không thể bắt hệ thống công nghệ cũ ra "chịu tội" như vậy.
Hệ thống công nghệ suy cho cùng cũng chỉ là công cụ, phương tiện. Nó hoàn toàn do con người trang bị, vận hành và điều khiển. Thậm chí có thể nói, công nghệ do con người tạo ra nhưng cũng do con người sai khiến. Vấn đề hiện cứ bị che lấp không được mang ra mổ xẻ tới nơi tới chốn chính là câu hỏi: Tại sao HoSE và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước để dự án KRX "treo" lâu đến vậy? Những ai phải chịu trách nhiệm liên quan đến sự trì trệ này?
Thanh tra Bộ Tài chính đã vào cuộc thanh tra hành chính đối với HoSE. Mong rằng những "điểm mù" về trách nhiệm đó cần được làm rõ và xử lí nghiêm minh. Và phải chịu trách nhiệm đó, đâu chỉ trong phạm vi tại HoSE mà phải tính đến cả Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.
Dạ Thảo