Các chuyên gia thương mại quốc tế cho biết, các biện pháp kiểm soát đại dịch nghiêm ngặt của Trung Quốc - vốn đã và đang ngăn chặn các ngành sản xuất trong nước - lại càng tạo thêm động lực cho nhiều hãng kinh doanh rời bỏ nước này.
Sự gián đoạn và không đồng nhất trong chính sách COVID đã gây thêm áp lực, làm tăng chi phí lao động và trầm trọng thêm căng thẳng thương mại Trung-Mỹ. Trong khi đó, với thu nhập lao động thấp và nhu cầu trong nước tăng cao, Đông Nam Á và Ấn Độ đang trở thành điểm đến phổ biến nhất của các nhà đầu tư.
Vẫn là trung tâm sản xuất nhưng đang bị đe dọa
Vào tháng 4 năm nay, Apple cho biết họ bắt đầu sản xuất iPhone 13 tại một nhà máy ở Ấn Độ, thuộc sở hữu của nhà sản xuất theo hợp đồng Đài Loan Foxconn. Chính phủ Thủ tướng Narendra Modi đang theo đuổi chiến dịch "Sản xuất tại Ấn Độ", nhằm biến đất nước thành một cường quốc sản xuất toàn cầu bằng cách cắt giảm "băng đỏ" và thu hút đầu tư.
Tuy nhiên, xét trên tầm vĩ mô, Trung Quốc vẫn giữ được lợi thế là một trung tâm sản xuất được xây dựng nhiều thập kỷ qua. Nhiều chuyên gia thương mại nhận định, các quốc gia Đông Nam Á, và Ấn Độ vẫn còn những rào cản to lớn cần vượt qua, nếu muốn cạnh tranh với Trung Quốc.
Nhà máy Foxconn tại Trung Quốc
Cho đến nay, hầu hết các ngành sản xuất rời Trung Quốc đều ở quy trình cấp thấp, không làm ảnh hưởng đến vị thế thống trị của nước này. Tuy nhiên, xu hướng di cư đang buộc ngành sản xuất của Trung Quốc chuyển đổi và nâng cấp sang hàng hóa có giá trị cao hơn, tạo ra cả rủi ro và cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước.
Một quan chức thương mại Trung Quốc cho biết, dòng chảy của các đơn đặt hàng có thể kiểm soát được, tác động của nó không lớn. Li Xingqian, Vụ trưởng Vụ ngoại thương của Bộ Thương mại, nói việc sản xuất di cư ra khỏi Trung Quốc là "phù hợp với quy luật kinh tế". Vị trí của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng và công nghiệp toàn cầu hoàn toàn ổn định do Trung Quốc có một hệ thống công nghiệp hoàn chỉnh, với lợi thế về cơ sở hạ tầng, năng lực công nghiệp và tài năng chuyên môn. Ông cũng cho biết môi trường kinh doanh của Trung Quốc đang tiếp tục được cải thiện, sức hút của thị trường nội địa vẫn đang tăng lên.
Vẫn phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc
Cả Đông Nam Á và Ấn Độ đều không thể thay thế Trung Quốc trở thành trung tâm sản xuất toàn cầu trong tương lai gần, vì vẫn chủ yếu tham gia vào lĩnh vực sản xuất thâm dụng lao động và giá trị gia tăng thấp. Họ còn phải đối mặt với các vấn đề như dây chuyền công nghiệp chưa hoàn thiện, hiệu quả lao động thấp ở các mức độ khác nhau. Đối với các công ty nước ngoài, Trung Quốc không chỉ là cơ sở sản xuất mà còn là một thị trường rộng lớn. Vào năm 2020, các công ty toàn cầu có doanh thu nội địa 1,4 nghìn tỷ USD, cao hơn nhiều so với xuất khẩu của họ là 900 tỷ USD, cho thấy sức hấp dẫn của thị trường nội địa Trung Quốc.
Gao Shiwang, giám đốc bộ phận phát triển ngành tại Phòng Thương mại Trung Quốc về Xuất nhập khẩu Máy móc và Sản phẩm Điện tử, cho biết tỷ trọng thành phẩm trong số các mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc sẽ giảm dần theo thời gian. Lấy máy móc và thiết bị điện tử làm ví dụ, xuất khẩu vi mạch tích hợp có giá trị gia tăng cao hơn đã tăng 32% lên 153,8 tỷ USD vào năm 2021, vượt qua cả điện thoại di động.
Việt Nam là một trong những nước hưởng lợi lớn nhất từ việc các nhà máy rời Trung Quốc. Quốc gia này cho phép các nhà sản xuất tiếp cận với Hiệp hội 10 thành viên khối thương mại tự do Đông Nam Á (ASEAN) và các hiệp định thương mại ưu đãi với các nước khắp châu Á và EU cũng như Hoa Kỳ. Trong 5 tháng đầu năm nay, xuất khẩu của Việt Nam đã tăng 16,7% so với cùng kỳ năm ngoái, lên mức 153,29 tỷ USD.
Dòng chảy các nhà máy của Trung Quốc sang Đông Nam Á chủ yếu tập trung vào dệt may, đồ nội thất và lắp ráp hàng điện tử tiêu dùng cấp thấp. Dữ liệu nhập khẩu của Mỹ cho thấy từ quý 4 năm 2021 đến quý 1 năm 2022, khoảng 5% hàng dệt may, 7% hàng gia dụng và 2% đơn hàng cơ khí và điện của Trung Quốc đã chuyển sang các nước ASEAN. Trong số 200 nhà cung cấp hàng đầu của Apple, số lượng công ty đặt nhà máy tại Việt Nam tăng từ 17 công ty năm 2018 lên 23 công ty vào năm 2020, trong đó có 7 công ty ở Trung Quốc đại lục.
Cho đến nay, các nhà máy điện tử của Việt Nam vẫn chủ yếu lắp ráp cấp thấp. Ví dụ, ngoài tai nghe AirPods thì Luxshare tại Việt Nam chủ yếu sản xuất cổng kết nối và thiết bị ngoại vi máy tính. Công ty Lens Technology của Trung Quốc sản xuất thấu kính iPhone tại nhà máy Việt Nam.
Mặc dù nhiều đơn đặt hàng hiện đã đến Việt Nam nhưng hơn một nửa trong số đó đến từ Trung Quốc. Các khách hàng Mỹ vẫn đang chủ yếu làm ăn với các công ty Trung Quốc, chỉ là hàng hóa được vận chuyển từ Việt Nam. Năng lực xuất khẩu của toàn khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam, đang quá tải và không còn nhiều dư địa để giải quyết thêm đơn hàng trong ngắn hạn. Trong trung và dài hạn, tốc độ tăng trưởng nhanh của Việt Nam trong ba năm qua đã đạt đến điểm nghẽn, với lợi thế về đất đai và chi phí lao động ngày càng giảm.
Chi phí vận chuyển từ Việt Nam và Indonesia đến Mỹ cao hơn nhiều so với từ Trung Quốc, vì những quốc gia này có ít tàu vận chuyển trực tiếp hơn và thời gian vận chuyển từ Thành phố Hồ Chí Minh đến Los Angeles dài hơn khoảng một tuần so với từ Thượng Hải. Thông thường, phí vận chuyển từ cảng Việt Nam cao hơn 300 USD/container so với cảng ở Trung Quốc. Trong vài tháng đầu năm nay, phần bù giá đã tăng lên 3.000 USD/container.
Ông Deng Shengpeng, có công ty sản xuất các bộ phận phần cứng đồ nội thất ở Anji, tỉnh Chiết Giang, đã mở nhà máy ở Việt Nam vào năm 2018. Tuy nhiên chi phí vận chuyển tăng vọt trong năm nay khiến khó có đơn đặt hàng mới.
Trung Quốc vẫn là công xưởng thế giới
Nhìn chung, phí lao động ở Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều so với Trung Quốc, nhưng lợi thế về chi phí đất đai đang giảm dần. Công nhân tại nhà máy Anji của Deng được trả khoảng 7.000 nhân dân tệ (1.046 USD) một tháng và làm việc 10 giờ một ngày, trong khi những người ở Việt Nam kiếm được 2.500-3.000 nhân dân tệ một tháng và làm việc 8 giờ một ngày. Giá đất ở Việt Nam tăng vọt trong những năm gần đây. Trước năm 2018, 1 mét vuông đất có giá 20-30 USD, con số này giờ là 160 USD cho mỗi mét vuông.
Ngoài ra, các nhà máy của các công ty Trung Quốc tại Việt Nam phụ thuộc vào nguyên liệu và phụ tùng từ Trung Quốc. Chuỗi cung ứng bị chặn do đại dịch cũng ảnh hưởng đến sản xuất ở Việt Nam. Yang Zhongwei là giám đốc sản xuất của một công ty con của nhà sản xuất linh kiện bộ định tuyến Trung Quốc tại Việt Nam, ông cho biết nhà máy cần nhập toàn bộ nguyên liệu từ Trung Quốc, thường mất một tuần mới có hàng.
Trong hai tháng qua, nguyên liệu từ Tô Châu và Côn Sơn đã bị trì hoãn hơn một tháng, khiến khách hàng đe dọa hủy đơn đặt hàng. Công ty của Yang đang xem xét chuyển sang tìm nguồn cung ứng trong nước, nhưng không dễ vì Việt Nam có nền công nghiệp yếu và chi phí cao hơn. Ví dụ, băng carbon trên máy in có giá khoảng 21 nhân dân tệ mỗi cuộn, gấp ba lần giá băng được bán ở Trung Quốc trên Taobao của Alibaba.
Việt Nam là thị trường đầy tiềm năng nhưng vẫn còn nhiều rào cản đầu tư
Còn tại Ấn Độ, các nhà sản xuất điện thoại thông minh Trung Quốc thành lập nhà máy nhắm vào thị trường nội địa khổng lồ. Với 1,4 tỷ dân gần bằng ở Trung Quốc và tỷ lệ dân số trẻ cao, Ấn Độ đã thu hút các thương hiệu Trung Quốc gồm Xiaomi, Meizu, Vivo và Oppo đến xây dựng nhà máy. Nhiều xưởng sản xuất linh kiện điện thoại của Trung Quốc cũng đã đặt nhà máy ở đó. Giờ đây, các hãng Trung Quốc chiếm gần 2/3 thị trường điện thoại thông minh Ấn Độ.
Tuy nhiên, chính phủ Ấn Độ đã tỏ ra cứng rắn với các công ty Trung Quốc kể từ khi căng thẳng biên giới leo thang hai năm trước. Vào năm 2020, Ấn Độ đã cấm hơn 200 ứng dụng, trong đó có nhiều ứng dụng của Trung Quốc, bao gồm cả nền tảng video vô cùng phổ biến TikTok. Ấn Độ cáo buộc đơn vị Ấn Độ của Xiaomi chuyển tiền ra khỏi nước này một cách bất hợp pháp.
Li Zhiqiang, Giám đốc điều hành của China Telecom India, cho biết Ấn Độ có lợi thế về dịch vụ phần mềm, nhờ vào hệ thống giáo dục và lợi thế về chi phí lao động. Nhưng xét về cơ sở hạ tầng mạng và sự hỗ trợ, Ấn Độ vẫn còn kém phía sau, chẳng hạn như nhiều nhà máy của các công ty Trung Quốc ở Ấn Độ không được phủ sóng cáp quang.
Ngoài ra, Ấn Độ cũng thiếu nhân tài sản xuất thông minh. Ấn Độ có một hệ thống giáo dục ưu tú tương đối thành công, nhưng việc đào tạo kỹ thuật viên vận hành và bảo trì thiết bị cao cấp của nước này không đáp ứng được nhu cầu thị trường.
>>> Samsung và LG cắt giảm sản xuất vì tồn kho nhiều.
Nguồn asia.nikkei
