Phạm Thanh Bình
Writer
Thực sự Tam Quốc Diễn Nghĩa rất cuốn hút. Cả ngàn thế hệ đời sau vẫn bàn tán về các nhân vật trong đó những lúc trà dư tửu hậu mãi mà không hết. Tất nhiên, trong Tam Quốc, Gia Cát Lượng được người đời bàn tán nhiều nhất. Suy cho cùng, với sự ưu ái của tác giả La Quán Trung, Gia Cát Lượng thần thông quảng đại ít ai sánh bằng.
Yêu thích nhân vật Gia Cát Lượng, mà không biết rằng người Việt Nam ta cũng có một vị quân sư tài giỏi được ví như Gia Cát Lượng thì thật là thiếu sót. Đó chính là quan Thái úy Tô Hiến Thành. Chính sử chép rằng Tô Hiến Thành sinh ngày 22 tháng giêng và mất năm Kỷ Hợi 1179, đời vua Lý Cao Tông, nhưng không ghi rõ năm sinh. Lịch sử có điều khiếm khuyết như vậy.
Cổng dẫn vào đền thờ Tô Hiến Thành (Thanh Hóa).
Truyền thuyết tại làng Hạ Mỗ (nay là xã Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng, Hà Tây) kể rằng đời vua Lý Thần Tông, vùng Hạ Mỗ là một làng đông dân, chia ra nhiều xóm. Ở nơi đây có vợ chồng Phủ doãn Tràng An là Tô Trung - Nguyễn Thị Đoan đến sống ở xóm lẻ. Ông bà là người hiền lành, được bà con yêu mến, năm Nhâm Ngọ sinh được một bé trai đĩnh độ khác thường, đặt tên là Hiến Thành, hiệu là Phi Diên.
Từ thuở nhỏ, Tô Hiến Thành được dạy dỗ, học văn học võ. Khi trưởng thành, ông là một chàng trai hội đủ tài thao lược, nức tiếng gần xa. Tài đức của ông được vua Lý Anh Tông nghe biết, vời vào cung. Năm Mậu Ngọ 1138, nhân có khoa thi, ông xin ứng thi và đỗ cao, được nhà vua trọng dụng và giao cho những việc quan trọng:
- Năm 1141, được cử lên châu Lạng dẹp loạn Thân Lợi.
- Năm 1159 được cử về phía Đông dẹp quân Ngưu Thống, Ải Lao.
- Năm 1160, ông được giao chấn chỉnh tổ chức quân đội.
- Năm 1161, ông cùng tướng Đỗ An Di mang hai vạn quân tới tuần tiễu biên giới Tây Nam.
- Năm 1167, ông đem quân đi đánh Chiêm Thành.
Về văn học, từ năm 1156, ông đã tâu xin vua bãi bỏ khoa thi Minh Kinh bác học, thay bằng khoa thi văn hóa để tìm người hiền tài.
Nhân vật lịch sử Tô Hiến Thành đã được sân khấu hóa. Trong ảnh: NSND Thanh Tòng trong vở “Tô Hiến Thành xử án”.
Do văn võ song toàn, nên ông sớm được phong thái phó. Khi vua Lý Anh Tông sắp mất đã giao thái tử Long Cán cho ông phù trợ, ông được phong là Nhập nội Kiểm hiệu Bình chương quân quốc trọng sự, tước Thái úy. Ông được quyền thay vua nhỏ tuổi nhiếp chính sự.
Tháng 7 năm 1175, vua Lý Anh Tông mất. Vua có hai người con trai là Long Xưởng (đã lớn) và Long Cán (còn nhỏ tuổi). Trước đó một năm, con trưởng là Long Xưởng do ăn ở vô đạo nên đã bị truất ngôi thái tử. Con thứ Long Cán được vua cha cho thay giữ ngôi vị này. Mẹ của Long Xưởng là Chiêu Linh buộc phải vâng lệnh, nhưng trong lòng vẫn còn ấm ức. Đến khi Lý Anh Tông trở bệnh nguy kịch, bà lại tìm cách thuyết phục Anh Tông một lần nữa. Sự việc này đã có một cuộc đối đáp rất đáng ghi nhớ giữa vua Anh Tông, quan quyền nhiếp chính Tô Hiến Thành và bà Chiêu Linh.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư (bản kỷ, quyển 4, tờ 16b) chép rằng:
“Trước đó, khi vua ốm nặng, hoàng hậu Chiêu Linh lại xin lập Long Xưởng. Vua nói:
- Làm con bất hiếu thì trị dân làm sao được?
Nhà vua bèn để di chiếu cho Tô Hiến Thành giúp đỡ thái tử, công việc quốc gia đều phải theo phép cũ mà làm. Bấy giờ, thái hậu muốn làm chuyện phế lập nhưng lại sợ Tô Hiến Thành không nghe, bèn đem vàng bạc đút cho vợ của Tô Hiến Thành. Tô Hiến Thành biết được, nói rằng:
- Ta là đại thần nhận mệnh của tiên tổ để lo giúp đỡ vua còn bé, nay lại ăn của đút mà làm chuyện phế lập thì còn mặt mũi nào trông thấy tiên đế ở dưới suối vàng.
Thái hậu lại gọi Tô Hiến Thành đến dỗ dành trăm cách, nhưng Hiến Thành vẫn một mực nói rằng:
- Làm việc bất nghĩa mà được giàu sang, kẻ trung thần nghĩa sĩ đâu có chịu làm, huống chi lời của tiên đế còn ở bên tai, Thần không dám vâng lệnh”.
Trong câu trả lời của mình, Tô Hiến Thành tự nhấn mạnh mình là bậc trung thần không thể bị mua chuộc.
Khi Lý Cao Tông nối nghiệp vua cha, phong Tô Hiến Thành làm phụ chính Thái sư. Ông cố sức giữ cho nghiệp đế nhà Lý được vững, nhưng trời không chiều người, Lý Cao Tông non trẻ, ông già yếu lâm bệnh nặng.
Những ngày Tô Hiến Thành ở trên giường bệnh, chỉ có quan tham tri chính sự là Vũ Tán Đường ngày đêm hầu hạ phục dịch. Quan gián nghị đại phu là Trần Trung Tá vì nhiều công việc bận, không có thời giờ rảnh rỗi tới thăm Tô Hiến Thành được. Khi bệnh tình đã thành nguy kịch, bà thái hậu (tức Đỗ thái hậu) tới thăm và hỏi ông:
- Nếu có mệnh hệ nào thì ai thay thế ông được?
Tô Hiến Thành trả lời:
- Người mà bình nhật thần biết chỉ có Trần Trung Tá mà thôi.
Thái hậu nói:
- Tán Đường ngày ngày hầu hạ thuốc thang cho ông, sao ông không nói tới là làm sao? Còn Trần Trung Tá là kẻ luôn thờ ơ với ông, mà sao ông vẫn ưa chuộng vậy?
Tô Hiến Thành đáp:
- Thái hậu hỏi người thay thế thần để lo việc lớn của quốc gia, cho nên thần tiến cử Trần Trung Tá bởi xét trong triều chỉ có ông ấy làm nổi, còn nếu hỏi việc phục dịch cơm nước thuốc thang thì ngoài Võ Tán Đường chẳng còn ai hơn được.
Thái hậu cả khen Tô Hiến Thành, thầm phục tấm lòng cương trực của ông, không vì chút vị tình mà quên việc nghĩa lớn.
Tô Hiến Thành mất ngày 12 tháng 6 năm Kỷ Hợi 1179, triều vua Lý Cao Tông. Khi nghe tin ông mất, vua bãi chầu bảy ngày, ăn chay ba ngày để tang ông và tỏ rõ niềm kính trọng đặc biệt đối với ông.
Điều đặc biệt là cả hai vợ chồng ông đều được nhân dân tôn thờ, bởi lẽ thành công của ông có sự đóng góp của bà lúc sinh thời.
Vùng Lạc Thị (huyện Thanh Trì, Hà Nội) tương truyền là quê của bà Lã Thị, vợ Tô Hiến Thành. Ở đây có một ngôi đền lớn được nhân dân giữ gìn, tu sửa. Cả nước có 200 đình, đền thờ Tô Hiến Thành. Vùng đất huyện Vĩnh Bảo (Hải Phòng), các làng Cổ Am đều có đền thờ. Ở làng Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng, Hà Tây có ngôi đền Văn Hiến Đường thờ vị đại thần
Tô Hiến Thành. Hàng năm, con cháu họ Tô và khách thập phương về Hạ Mỗ, nơi quê tổ dự lễ hội tưởng nhớ một danh thần lỗi lạc đời Lý - Tô Hiến Thành - mà đời sau sánh ông với Võ Hầu Gia Cát Lượng.
Trên đây là trích từ sách Danh nhân Hà Nội, Vũ Khiêu (cb), Nxb Hà Nội, 2004, tr117-120.
Tóm lại, vì sao Tô Hiến Thành được ví như Gia Cát Lượng của Việt Nam?
Tô Hiến Thành được ví như Gia Cát Lượng của Việt Nam vì những điểm tương đồng về tài năng, phẩm chất và đóng góp cho đất nước.
Thứ nhất, cả Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng đều là những người có tài năng xuất chúng, thông minh, uyên bác, giỏi về cả văn lẫn võ. Tô Hiến Thành đỗ Trạng nguyên, là bậc thầy về kinh sử, quân sự, ngoại giao. Gia Cát Lượng cũng được coi là một trong những nhà quân sự, chính trị kiệt xuất nhất trong lịch sử Trung Quốc.
Thứ hai, cả Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng đều là những người trung thành tuyệt đối với đất nước, với chủ tướng của mình. Tô Hiến Thành luôn hết lòng phò tá vua Lý Anh Tông, giúp vua dẹp loạn, ổn định đất nước. Gia Cát Lượng cũng hết lòng phò tá Lưu Bị, giúp Lưu Bị gây dựng cơ nghiệp Thục Hán.
Thứ ba, cả Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng đều có những đóng góp to lớn cho đất nước. Tô Hiến Thành giúp Đại Việt giữ vững nền độc lập, bảo vệ bờ cõi, phát triển kinh tế, văn hóa. Gia Cát Lượng giúp Lưu Bị thống nhất Trung Quốc, lập nên nhà Thục Hán.
Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về những điểm tương đồng giữa Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng:
Về tài năng:
Yêu thích nhân vật Gia Cát Lượng, mà không biết rằng người Việt Nam ta cũng có một vị quân sư tài giỏi được ví như Gia Cát Lượng thì thật là thiếu sót. Đó chính là quan Thái úy Tô Hiến Thành. Chính sử chép rằng Tô Hiến Thành sinh ngày 22 tháng giêng và mất năm Kỷ Hợi 1179, đời vua Lý Cao Tông, nhưng không ghi rõ năm sinh. Lịch sử có điều khiếm khuyết như vậy.
Truyền thuyết tại làng Hạ Mỗ (nay là xã Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng, Hà Tây) kể rằng đời vua Lý Thần Tông, vùng Hạ Mỗ là một làng đông dân, chia ra nhiều xóm. Ở nơi đây có vợ chồng Phủ doãn Tràng An là Tô Trung - Nguyễn Thị Đoan đến sống ở xóm lẻ. Ông bà là người hiền lành, được bà con yêu mến, năm Nhâm Ngọ sinh được một bé trai đĩnh độ khác thường, đặt tên là Hiến Thành, hiệu là Phi Diên.
Từ thuở nhỏ, Tô Hiến Thành được dạy dỗ, học văn học võ. Khi trưởng thành, ông là một chàng trai hội đủ tài thao lược, nức tiếng gần xa. Tài đức của ông được vua Lý Anh Tông nghe biết, vời vào cung. Năm Mậu Ngọ 1138, nhân có khoa thi, ông xin ứng thi và đỗ cao, được nhà vua trọng dụng và giao cho những việc quan trọng:
- Năm 1141, được cử lên châu Lạng dẹp loạn Thân Lợi.
- Năm 1159 được cử về phía Đông dẹp quân Ngưu Thống, Ải Lao.
- Năm 1160, ông được giao chấn chỉnh tổ chức quân đội.
- Năm 1161, ông cùng tướng Đỗ An Di mang hai vạn quân tới tuần tiễu biên giới Tây Nam.
- Năm 1167, ông đem quân đi đánh Chiêm Thành.
Về văn học, từ năm 1156, ông đã tâu xin vua bãi bỏ khoa thi Minh Kinh bác học, thay bằng khoa thi văn hóa để tìm người hiền tài.
Do văn võ song toàn, nên ông sớm được phong thái phó. Khi vua Lý Anh Tông sắp mất đã giao thái tử Long Cán cho ông phù trợ, ông được phong là Nhập nội Kiểm hiệu Bình chương quân quốc trọng sự, tước Thái úy. Ông được quyền thay vua nhỏ tuổi nhiếp chính sự.
Tháng 7 năm 1175, vua Lý Anh Tông mất. Vua có hai người con trai là Long Xưởng (đã lớn) và Long Cán (còn nhỏ tuổi). Trước đó một năm, con trưởng là Long Xưởng do ăn ở vô đạo nên đã bị truất ngôi thái tử. Con thứ Long Cán được vua cha cho thay giữ ngôi vị này. Mẹ của Long Xưởng là Chiêu Linh buộc phải vâng lệnh, nhưng trong lòng vẫn còn ấm ức. Đến khi Lý Anh Tông trở bệnh nguy kịch, bà lại tìm cách thuyết phục Anh Tông một lần nữa. Sự việc này đã có một cuộc đối đáp rất đáng ghi nhớ giữa vua Anh Tông, quan quyền nhiếp chính Tô Hiến Thành và bà Chiêu Linh.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư (bản kỷ, quyển 4, tờ 16b) chép rằng:
“Trước đó, khi vua ốm nặng, hoàng hậu Chiêu Linh lại xin lập Long Xưởng. Vua nói:
- Làm con bất hiếu thì trị dân làm sao được?
Nhà vua bèn để di chiếu cho Tô Hiến Thành giúp đỡ thái tử, công việc quốc gia đều phải theo phép cũ mà làm. Bấy giờ, thái hậu muốn làm chuyện phế lập nhưng lại sợ Tô Hiến Thành không nghe, bèn đem vàng bạc đút cho vợ của Tô Hiến Thành. Tô Hiến Thành biết được, nói rằng:
- Ta là đại thần nhận mệnh của tiên tổ để lo giúp đỡ vua còn bé, nay lại ăn của đút mà làm chuyện phế lập thì còn mặt mũi nào trông thấy tiên đế ở dưới suối vàng.
Thái hậu lại gọi Tô Hiến Thành đến dỗ dành trăm cách, nhưng Hiến Thành vẫn một mực nói rằng:
- Làm việc bất nghĩa mà được giàu sang, kẻ trung thần nghĩa sĩ đâu có chịu làm, huống chi lời của tiên đế còn ở bên tai, Thần không dám vâng lệnh”.
Trong câu trả lời của mình, Tô Hiến Thành tự nhấn mạnh mình là bậc trung thần không thể bị mua chuộc.
Khi Lý Cao Tông nối nghiệp vua cha, phong Tô Hiến Thành làm phụ chính Thái sư. Ông cố sức giữ cho nghiệp đế nhà Lý được vững, nhưng trời không chiều người, Lý Cao Tông non trẻ, ông già yếu lâm bệnh nặng.
Những ngày Tô Hiến Thành ở trên giường bệnh, chỉ có quan tham tri chính sự là Vũ Tán Đường ngày đêm hầu hạ phục dịch. Quan gián nghị đại phu là Trần Trung Tá vì nhiều công việc bận, không có thời giờ rảnh rỗi tới thăm Tô Hiến Thành được. Khi bệnh tình đã thành nguy kịch, bà thái hậu (tức Đỗ thái hậu) tới thăm và hỏi ông:
- Nếu có mệnh hệ nào thì ai thay thế ông được?
Tô Hiến Thành trả lời:
- Người mà bình nhật thần biết chỉ có Trần Trung Tá mà thôi.
Thái hậu nói:
- Tán Đường ngày ngày hầu hạ thuốc thang cho ông, sao ông không nói tới là làm sao? Còn Trần Trung Tá là kẻ luôn thờ ơ với ông, mà sao ông vẫn ưa chuộng vậy?
Tô Hiến Thành đáp:
- Thái hậu hỏi người thay thế thần để lo việc lớn của quốc gia, cho nên thần tiến cử Trần Trung Tá bởi xét trong triều chỉ có ông ấy làm nổi, còn nếu hỏi việc phục dịch cơm nước thuốc thang thì ngoài Võ Tán Đường chẳng còn ai hơn được.
Thái hậu cả khen Tô Hiến Thành, thầm phục tấm lòng cương trực của ông, không vì chút vị tình mà quên việc nghĩa lớn.
Tô Hiến Thành mất ngày 12 tháng 6 năm Kỷ Hợi 1179, triều vua Lý Cao Tông. Khi nghe tin ông mất, vua bãi chầu bảy ngày, ăn chay ba ngày để tang ông và tỏ rõ niềm kính trọng đặc biệt đối với ông.
Điều đặc biệt là cả hai vợ chồng ông đều được nhân dân tôn thờ, bởi lẽ thành công của ông có sự đóng góp của bà lúc sinh thời.
Vùng Lạc Thị (huyện Thanh Trì, Hà Nội) tương truyền là quê của bà Lã Thị, vợ Tô Hiến Thành. Ở đây có một ngôi đền lớn được nhân dân giữ gìn, tu sửa. Cả nước có 200 đình, đền thờ Tô Hiến Thành. Vùng đất huyện Vĩnh Bảo (Hải Phòng), các làng Cổ Am đều có đền thờ. Ở làng Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng, Hà Tây có ngôi đền Văn Hiến Đường thờ vị đại thần
Tô Hiến Thành. Hàng năm, con cháu họ Tô và khách thập phương về Hạ Mỗ, nơi quê tổ dự lễ hội tưởng nhớ một danh thần lỗi lạc đời Lý - Tô Hiến Thành - mà đời sau sánh ông với Võ Hầu Gia Cát Lượng.
Trên đây là trích từ sách Danh nhân Hà Nội, Vũ Khiêu (cb), Nxb Hà Nội, 2004, tr117-120.
Tóm lại, vì sao Tô Hiến Thành được ví như Gia Cát Lượng của Việt Nam?
Tô Hiến Thành được ví như Gia Cát Lượng của Việt Nam vì những điểm tương đồng về tài năng, phẩm chất và đóng góp cho đất nước.
Thứ nhất, cả Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng đều là những người có tài năng xuất chúng, thông minh, uyên bác, giỏi về cả văn lẫn võ. Tô Hiến Thành đỗ Trạng nguyên, là bậc thầy về kinh sử, quân sự, ngoại giao. Gia Cát Lượng cũng được coi là một trong những nhà quân sự, chính trị kiệt xuất nhất trong lịch sử Trung Quốc.
Thứ hai, cả Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng đều là những người trung thành tuyệt đối với đất nước, với chủ tướng của mình. Tô Hiến Thành luôn hết lòng phò tá vua Lý Anh Tông, giúp vua dẹp loạn, ổn định đất nước. Gia Cát Lượng cũng hết lòng phò tá Lưu Bị, giúp Lưu Bị gây dựng cơ nghiệp Thục Hán.
Thứ ba, cả Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng đều có những đóng góp to lớn cho đất nước. Tô Hiến Thành giúp Đại Việt giữ vững nền độc lập, bảo vệ bờ cõi, phát triển kinh tế, văn hóa. Gia Cát Lượng giúp Lưu Bị thống nhất Trung Quốc, lập nên nhà Thục Hán.
Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về những điểm tương đồng giữa Tô Hiến Thành và Gia Cát Lượng:
Về tài năng:
- Tô Hiến Thành đỗ Trạng nguyên, là bậc thầy về kinh sử, quân sự, ngoại giao. Ông có nhiều phát kiến về quân sự, ngoại giao, giúp Đại Việt giữ vững nền độc lập, bảo vệ bờ cõi.
- Gia Cát Lượng cũng là một trong những nhà quân sự, chính trị kiệt xuất nhất trong lịch sử Trung Quốc. Ông có nhiều kế sách quân sự, ngoại giao tài tình, giúp Lưu Bị gây dựng cơ nghiệp Thục Hán.
- Tô Hiến Thành là người trung thành tuyệt đối với đất nước, với chủ tướng của mình. Ông luôn hết lòng phò tá vua Lý Anh Tông, giúp vua dẹp loạn, ổn định đất nước.
- Gia Cát Lượng cũng hết lòng phò tá Lưu Bị, giúp Lưu Bị gây dựng cơ nghiệp Thục Hán.
- Tô Hiến Thành giúp Đại Việt giữ vững nền độc lập, bảo vệ bờ cõi, phát triển kinh tế, văn hóa. Ông là người có công lớn trong việc bình định loạn Thân Lợi, đánh bại quân Chiêm Thành,...
- Gia Cát Lượng giúp Lưu Bị thống nhất Trung Quốc, lập nên nhà Thục Hán. Ông là người có công lớn trong việc giúp Lưu Bị dẹp loạn, bình định Trung Nguyên,...
