Virus SARS-CoV-2 lây từ động vật sang người từ khi nào?

Việc xác định chính xác ngày virus SARS-CoV-2 xuất hiện ở người đến hiện nay vẫn chưa có lời giải. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học cho rằng có thể nó lây nhiễm từ động vật sang người từ giữa tháng 10/2019.

Vào cuối tháng 12/2019, cơ quan chức năng về y tế của thành phố Vũ Hán (Trung Quốc) đã có báo cáo về những trường hợp viêm phổi do virus không xác định. Báo cáo này cùng một số văn bản khác đã cảnh báo Tổ chức y tế thế giới (WHO) về một mối đe dọa sức khỏe tiềm ẩn được xác định là do virus Corona gây ra vào tháng 1/2020. Sau đó, loại virus mới này được đặt tên là SARS-CoV-2.

Tuy nhiên, rõ ràng virus SARS-CoV-2 đã xuất hiện từ cuối tháng 12/2019, thậm chí có thể là từ vài tháng trước thời điểm này. Một nghiên cứu của WHO kết hợp với các nhà khoa học Trung Quốc và quốc tế xác định được 174 trường hợp nhiễm Covid-19 trong suốt tháng 12. Trong đó, trường hợp sớm nhất được phát hiện là vào ngày 8/12.

Mặc dù hầu hết các nhà nghiên cứu cho rằng Covid-19 xuất hiện vào mùa thu hoặc đông năm 2019 nhưng thời điểm chính xác rất khó xác định nếu không có thêm dữ liệu. Các chuyên gia cho biết việc tìm hiểu thời điểm SARS-CoV-2 bắt đầu lây lan sang người có thể giúp ngăn ngừa hoặc giải quyết các dịch bệnh hoặc đại dịch trong tương lai.

Theo Sergei Pond, giáo sư sinh học tại Đại học Temple ở Philadelphia (Mỹ), vào thời điểm virus SARS-CoV-2 được phát hiện, nó đã lây lan cho đáng kể người dân và khá khó ngăn chặn.

Trường hợp đầu tiên nhiễm Covid-19 được xác nhận qua xét nghiệm trong phòng thí nghiệm là một người đàn ông có triệu chứng từ ngày 8/12/2019. Theo LiveScience, mặc dù có những báo cáo cho rằng trường hợp đầu tiên được phát hiện có thể là từ 1/12/2019 hoặc 17/11/2019 nhưng nó không được xác nhận bởi nghiên cứu chung của WHO - Trung Quốc.

Joel Wertheim, một chuyên gia về y khoa tại Đại học California (Mỹ) và các đồng nghiệp đã phân tích thông tin di chuyển của virus và tiến hành mô phỏng các yếu tố dịch tễ học trên máy tính. Kết quả của quá trình này cho thấy virus có vẻ như xuất hiện từ giữa tháng 10 và giữa tháng 11/2019.

Để đưa ra kết luận này, các nhà nghiên cứu đã phân tích bộ gen của SARS-CoV-2 từ đợt đại dịch đầu tiên ở Trung Quốc. Bởi virus này tích lũy các thay đổi di truyền theo thời gian nên giới khoa học có thể xác định một tỷ lệ đột biến di truyền cố định và sau đó lật ngược lại cho đến khi phát hiện ra thời điểm có người đầu tiên sở hữu dạng virus tương đối không thay đổi, có thể bắt đầu lây lan nó với người xung quanh. Các nhà nghiên cứu ước tính rằng với virus SARS-CoV-2, ngày xuất hiện và lây lan từ người sang người của nó có thể từ 17/11/2019 - 20/12/2019.

Tuy nhiên, đây chỉ là thời điểm virus bắt đầu lây lan từ người sang người. Vì SARS-CoV-2 có nguồn gốc từ động vật rồi mới được truyền sang người nên thứ virus Corona ở vật chủ lây nhiễm cho người đầu tiên có thể sở hữu sự khác biệt về mặt di truyền so với virus hiện tại. Các nhà khoa học cho rằng phiên bản virus từ động vật sang người có thể phải mất một thời gian để nhận dạng về mặt di truyền với tên gọi SARS-CoV-2. Điều này có nghĩa virus có thể đã lây từ động vật sang người từ trước thời điểm 17/11/2019 - 20/12/2019.

Để tính toán xem virus mất bao lâu để tích lũy những thay đổi đó, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một mô phỏng máy tính về sự lây lan. Họ kết luận rằng quá trình này có thể mất từ 0 - 41 ngày và kết quả phổ biến nhất là 8 ngày.

Trong một nghiên cứu để kiểm tra lịch sử tiến hóa của virus SARS-CoV-2, Pond và các đồng nghiệp đã xác định rằng phiên bản SARS-CoV-2 lây lan từ tháng 12/2019 sẽ mất từ 6 - 8 tuần để phát triển từ chủng virus ban đầu. Mặc dù hiện nay đang có nhiều tính toán và phương pháp khác nhau nhưng khung thời gian chủ yếu về việc virus SARS-CoV-2 xuất hiện trên người được phần lớn các nhà khoa học cho rằng là từ giữa tháng 10/2019.

Tuy nhiên, vẫn có những nghiên cứu cho rằng virus SARS-CoV-2 xuất hiện từ trước tháng 10/2019. Các nhà khoa học ở Đại học Harvard đã phân tích các tìm kiếm trên internet ở Vũ Hán, Trung Quốc từ năm 2019 và phát hiện ra có sự gia tăng tìm kiếm về 'bệnh tiêu chảy' (diarrhea) trong tháng 8/2019. Vấn đề là sự gia tăng tìm kiếm này trùng với sự gia tăng lưu lượng phương tiện ở một bãi đậu xe của bệnh viện Vũ Hán trong cùng tháng. Tiêu chảy là một triệu chứng của Covid-19 nên các nhà nghiên cứu cho rằng sự gia tăng tìm kiếm có thể chỉ ra virus đã lây lan ở Vũ Hán từ tháng 8/2019.

Tuy nhiên, trong một bài bình luận đáp lại nghiên cứu kể trên, các nhà khoa học khác đã chỉ ra rằng tác giả sử dụng một bản dịch tiếng Trung khó hiểu cho từ 'diarrhea' và cụm tìm kiếm này được sử dụng trên toàn Trung Quốc chứ không chỉ ở Vũ Hán. Một nghiên cứu khác cho rằng đã tìm thấy dấu vết của SARS-CoV-2 trong nước thải ở Barcelona, Tây Ban Nha vào tháng 3/2019. Tuy nhiên, những phát hiện này không có ý nghĩa gì nếu không có bằng chứng nào về việc bệnh nhân đã gặp phải triệu chứng của Covid-19 ở thời điểm đó.

Có khá nhiều vấn đề cố hữu khiến việc cố gắng tìm ngày bắt đầu lây sang người của SARS-CoV-2 trở nên khó khăn hơn. Các phân tích của Wertheim cho thấy rằng ngay từ ban đầu, số lượng các ca bệnh có thể thấp đến mức virus đã không bị phát hiện. Vì virus SARS-CoV-2 có tỷ lệ tử vong khá thấp so với các virus gây ra đại dịch SARS hay MERS nên các nhà khoa học cho biết không có gì ngạc nhiên khi nó không bị phát hiện từ những ngày đầu tiên.

Nguyễn Dương Theo LiveScience