VnReview
Hà Nội

Vì sao bạn nên đọc Harry Potter

Một câu chuyện quen thuộc kể lại rằng, không lâu trước đây, vào ngày sinh nhật lần thứ 11 của mình, một đứa trẻ mồ côi phát hiện mình có một tài năng khiến cho cậu khác biệt hoàn toàn với những đứa trẻ cùng lứa tuổi.

Trong những năm tiếp theo, cậu cũng phải trải qua những thử thách thường thấy của tuổi trẻ là dậy thì, những mối quan hệ, mâu thuẫn xã hội, khủng hoảng tuổi teen. Cậu còn phải đối mặt với những thách thức, ít thấy, đó là trận chiến với một tên phù thủy sát thủ, bệnh hoạn nhằm ngăn chặn sự hình thành của một thể chế chính trị ưu sinh.

Người được nói đến ở đây chính là phù thủy trẻ Harry Potter, nhân vật chính ngay thẳng, chính trực trong bộ truyện giả tưởng nổi tiếng của JK Rowling. Kẻ thù của cậu là Chúa tể Voldemort, kẻ phản nghịch có tâm địa xấu xa. Câu chuyện nghe thì có vẻ chẳng có gì là mới mẻ, nhưng theo một nghiên cứu mới đây, thế giới của những con gia tinh, người lai khổng lồ hay những con chó ba đầu trong truyện của Rowling có khả năng khiến chúng ta tốt hơn.

Với hơn 450 triệu bản được bán ra, Harry Potter là cuốn truyện bán chạy nhất mọi thời đại. Nhưng bản thân nó cũng vấp phải những sự chỉ trích. Nhiều nhóm Kitô giáo đặc biệt "không hưởng ứng" bộ truyện, lên án việc hộ chủ nghĩa ngoại giáo và yêu thuật với trẻ em.

Nhà phê bình sách của trang Washington Post, Ron Charles, đưa ra nhận định việc chính người lớn cũng bị "cuốn" vào truyện Potter là "một ví dụ tiêu cực cho căn bệnh nhi tính văn hóa". Charles cùng nhiều nhà phê bình cũng phê phán sự thiếu vắng tính nghệ thuật trong bộ truyện có tính thương mại này.

Những nhà phê bình khác lại chỉ trích Hogwarts, học viện pháp thuật nơi Potter theo học, chỉ dành cho những tài năng bẩm sinh. Trong khi đó, Christopher Hitchens, đi ngược lại với số đông đang chỉ trích tác phẩm của Rowling, lại dành cho cô sự khen ngợi nhờ việc "nhổ rễ" văn học thiếu nhi Anh khỏi "những giấc mơ về sự giàu có, giai cấp và trưởng giả... và mang đến cho chúng ta một thế giới có sự dân chủ và phong phú của tuổi thanh xuân, trong đó nhân vật chính có cái tên… có thể là của một người thuộc tầng lớp lao động Anh". Nhiều bằng chứng cho thấy việc tham gia nhóm "những người hâm mộ" Potter là một gợi ý mới mẻ và đọc tác phẩm của Rowling, ít nhất là khi còn trẻ, có thể là một điều tốt.

Nhiều thập kỷ qua, mọi người vẫn cho rằng một trong những phương tiện hiệu quả nhất giúp cải thiện thái độ, thành kiến tiêu cực giữa các nhóm cộng đồng là giao lưu tương tác nhóm – đặc biệt là mối liên hệ giữa "các thành viên trong nhóm", hoặc một nhóm xã hội với những thành viên cá biệt và "tự thu mình với cộng đồng", hoặc một nhóm họ không gắn bó hoặc xem như mối đe dọa. Mặc dù đọc những câu chuyện ngắn về tình bạn giữa các thành viên trong và ngoài nhóm là đủ để cải thiện thái độ đối với những nhóm cá biệt ở đối tượng các em nhỏ.

Một nghiên cứu mới được đăng trên Tạp chí Tâm lý học Xã hội Ứng dụng chỉ ra rằng việc đọc bộ truyện Harry Potter nói riêng cũng có những tác động tương tự, có thể là do Potter liên tục tiếp xúc với các nhóm cá biệt. "Người thường" (dùng để chỉ người không có khả năng sử dụng pháp thuật và không được sinh ra trong thế giới phù thủy) không nhận được sự tôn trọng trong thế giới phù thủy bởi họ không có bất kỳ khả năng phép thuật nào. "Máu bùn" hay "người lai" – pháp sư và phù thủy xuất thân từ một gia đình chỉ có bố hoặc mẹ có phép thuật – cũng không được coi trọng hơn, trong khi nhân vật Chúa tể Voldemort lại tin rằng sức mạnh chỉ những phù thủy "thuần khiết" mới có. Hắn ta chính là Hitler khoác áo bào.

Nhóm nghiên cứu, đứng đầu là giáo sư Loris Vezzali thuộc trường Đại học Modena và Reggio Emilia tại Ý, tiến hành ba nghiên cứu. Trong nghiên cứu đầu tiên, 34 em học sinh tiểu học được phát bảng câu hỏi đánh giá thái độ của mình đối với người di dân, một nhóm người thường bị kỳ thị ở Ý. Sau đó, các em được chia thành hai nhóm mỗi tuần gặp nhau một lần trong sáu tuần để đọc các trích đoạn truyện Harry Potter và thảo luận với một trợ lý nghiên cứu. Một nhóm đọc các trích đoạn liên quan đến thành kiến, như cảnh Draco Malfoy, một phù thuỷ thuần khiết tóc vàng "xốc nổi", gọi cô bạn Hermione của Harry là "Máu bùn dơ bẩn". Nhóm quan sát đọc những trích đoạn không liên quan đến thành kiến, có cảnh Harry mua cây đũa phép thuật đầu tiên của mình. Một tuần sau buổi thảo luận cuối cùng, thái độ của các em đối với các nhóm khác đã được đánh giá lại. Trong số những em đồng cảm với Harry Potter, thái độ đối với người nhập cư đã được cải thiện đáng kể ở những em đã đọc các trích đoạn liên quan đến thành kiến. Thái độ của những em đọc các đoạn trích trung lập không thay đổi.

Vezzali và các đồng nghiệp tiến hành hai nghiên cứu tiếp theo và nhận được kết quả tương tự. Người ta thấy rằng việc đọc Harry Potter cải thiện thái độ đối với người đồng tính của các học sinh cấp 3 ở Ý. Số khác lại liên hệ bộ truyện đến lòng trắc ẩn dành cho người tị nạn của các sinh viên đại học Anh quốc. Sự thông cảm với Potter không góp phần thay đổi thái độ trong nhóm các bạn lớn tuổi hơn này – có lẽ các em sinh viên đại học không đồng cảm nhiều với nhân vật trẻ kém tuổi – tuy nhiên, cũng không thực sự "cổ xúy" những điều ác mà Voldemort đã làm. Như tác giả viết, điều này phù hợp với lý thuyết nhận thức xã hội cai trị: "mọi người hình thành thái độ không chỉ bằng cách thích ứng với những người khác có liên quan tích cực, mà còn theo khoảng cách bản thân đối với những người có liên quan tiêu cực".

Tất nhiên, có rất nhiều yếu tố hình thành thái độ của chúng ta đối với người khác: phương tiện truyền thông, cha mẹ và bạn đồng trang, niềm tin tôn giáo. Nhưng công trình của Vezzali ủng hộ nghiên cứu ban đầu cho rằng việc đọc tiểu thuyết khi còn nhỏ – kết hợp văn học với những vấn đề phức tạp của xã hội, văn hoá và tâm lý đời sống – có thể có tác động tích cực đến sự phát triển nhân cách và kỹ năng xã hội.

Một nghiên cứu về khoa học được xuất bản vào năm 2013 cho thấy việc đọc tiểu thuyết văn học, trái ngược với tiểu thuyết phổ biến hay sách báo, hình thành nhận thức xã hội sắc sảo hơn cũng như lòng cảm thông nhiều hơn – sự cảm thông có được nhiều hoặc ít hơn là nhờ khả năng thay đổi giữa các quan điểm khác nhau đối với một cá nhân hoặc tình huống cụ thể. Văn học với những chủ điểm và nhân vật phức tạp, phát triển dường như là để độc giả có được hoặc chấp nhận các quan điểm mà họ có thể không cân nhắc; và có vẻ như Rowling đang có một "mớ hỗn độn" đẹp đẽ, sôi động của cuộc sống theo cách nào đó có thể có tác động tích cực đối với nhân cách tập thể của bọn trẻ.

Vezzali nói với tôi rằng trí tưởng tượng có thể đặc biệt hiệu quả trong việc trấn áp thái độ tiêu cực vì thể loại văn học này thường không có tính quần thể thực sự và do đó tránh được thái độ chống đối và nhạy cảm xung quanh sự chính xác về chính trị.

"Thật không may những tin tức mà chúng ta đọc hàng ngày nói rằng chúng ta có quá nhiều thứ để làm!", Vezzali nói. "Nhưng dựa trên công việc của chúng tôi, những cuốn sách tưởng tượng như Harry Potter có thể giúp ích rất nhiều cho các nhà giáo dục và các bậc cha mẹ trong việc giảng dạy về lòng khoan dung". Nhóm của Vezzali lên kế hoạch tiếp tục nghiên cứu tác động của văn học và những hành vi can thiệp giúp giảm nhẹ thành kiến ​​với hy vọng một ngày nào đó sẽ có tác động văn hoá thực sự.

Hiện tại, sự chấp nhận rộng rãi và hòa bình quốc tế dường như là không thể. Nhưng có lẽ một chuyến đi đến hiệu sách – hoặc một vài cú nhấp chuột trên Internet – có thể là một nơi tốt để bắt đầu.

Đông Mai

Theo Scientific American

Chủ đề khác