Robot sát hại con người: Ai là người chịu trách nhiệm?

Nếu bạn lớn lên ở Mỹ, chắc hẳn bạn đã từng xem ít nhất là một tập The Jetsons, một bộ phim hoạt hình từ những năm 1960 miêu tả xã hội tương lai ở thế kỷ 21 với các bữa ăn chỉ cần một nút bấm, những thành phố lơ lửng và một robot tên Rosie.

Theo Venture Beat, trong tập phim có tựa đề Rip-Off Rosie, George Jetson đã sửa chíp nhớ bị hỏng của một robot tên Robotto và được tăng lương kèm với một ngày nghỉ. Anh đem phần bị hỏng về nhà để khoe với gia đình, và robot giúp việc Rosie của anh đã vô tình ăn nó vì nhầm với kẹo. Phần bị hỏng khiến Rosie trở nên điên cuồng. Cô có thái độ đe dọa, đôi mắt lồi ra, mất kiểm soát và phá hỏng mọi thứ trong nhà.

Phân cảnh này có thể được tạo ra bởi các nhà sản xuất hoạt hình cho thiếu nhi, nhưng ngày nay, các robot hủy diệt không còn là kịch bản viễn tưởng. Robot không chỉ chiếm công việc, mà còn có thể sớm trở thành giống loài vượt trội hơn chúng ta về sức mạnh.

Robot đôi khi cũng lấy đi tính mạng con người

Ai cũng thích một trận đấu giữa các bot trong môi trường giả lập, nhưng khi đặt robot vào chiến đấu với con người, đó là một trận chiến không công bằng.

Giống như con robot Rosie, chỉ cần một trục trặc hoặc một chút vô ý, robot có thể trở thành mối đe dọa chết người. Mặc dù các robot được lập trình bằng những công nghệ AI tiên tiến nhất, lập trình sự thông cảm cho chúng vẫn là điều bất khả thi. Giống như Data trong Star Treak, một con robot có thể học hỏi nhưng không thể cảm nhận.

Có lẽ nếu robot được cách li, nguy hiểm sẽ được giảm thiểu. Tuy nhiên, những robot này thường làm việc cùng với con người trong các nhà máy và chúng đã từng gây ra nhiều chấn thương và cái chết.

Năm 1981, một công nhân nhà máy mô tô Kenji Urada bị giết bởi một robot AI đang làm việc gần đó. Vì lý do nào đó, robot nhận diện ông là một mối đe dọa và đẩy ông vào một chiếc máy. Robot dùng cánh tay thủy lực đập xuống người công nhân làm ông chết ngay lập tức và nó quay trở lại để thực hiện tiếp công việc.

Năm 2015, một chàng trai 22 tuổi làm việc tại nhà máy của Volkswagen tại Đức đã bị giết bởi một robot mà anh đang lắp ráp. Anh đang ráp các phần của một robot có chức năng cầm nắm và lắp ghép các linh kiện ô tô, con robot nhấc bổng anh lên và ném mạnh vào các tấm kim loại. Chàng trai chết do các chấn thương gặp phải.

Cũng trong năm 2015, Ramji Lal bị giết trong nhà máy Haryana Manesar ở Ấn Độ khi anh đến gần robot từ phía sau. Anh đang điều chỉnh một tấm kim loại mà robot mang đi và bị đâm xuyên bởi các que hàn gắn trên tay robot. Các đồng nghiệp cho biết anh đã mắc lỗi khi tiếp cận robot từ phía sau thay vì phía trước nhưng những gì xảy ra đã làm dấy lên lo ngại.

Ai chịu trách nhiệm khi robot làm chết người?

Khi một robot làm chết người, ai là người phải chịu trách nhiệm? Nó có được xem là cố ý giết người hay không? Nó có phải là vô ý giết người bằng hành vi liều lĩnh? Theo chuyên gia luật hình sự Rowdy Williams, giết người được định nghĩa là "giết một người khác hoặc một đứa trẻ chưa sinh một cách có chủ đích và nhận thức" và vô ý giết người bằng hành vi liều lĩnh là "hành vi liều lĩnh gây ra cái chết của người khác".

Nếu hậu quả của tội giết người là những năm tháng ngồi tù, các khoản phạt và thậm chí là án tử, thì chúng sẽ được áp dụng như thế nào đối với robot? Nếu một người được cho là chịu trách nhiệm cho hành vi của robot, liệu có công bằng hay không khi áp đặt hậu quả lên một người không thực sự thực hiện hành vi giết người?

Chuyện gì sẽ xảy ra nếu một người quyết định dùng công nghệ AI để lập trình một robot giết người? Chuyện gì sẽ xảy ra nếu một chiếc xe tự lái gặp trục trặc và lao vào những người vô tội bên lề?

Trong quyển sách When Robots Kill, giáo sư luật học Gabriel Hallevy bàn về trách nhiệm hình sự của việc sử dụng các thực thể AI trong thương mại, công nghệ, quân sự, y học và các lĩnh vực cá nhân. Ông đi sâu vào tìm hiểu những mối quan tâm nói trên.

Hallevy nói về mục đích của mình ở đầu quyển sách: "Mục tiêu của quyển sách này là để phát triển một lý thuyết pháp lý chi tiết, tổng thể, và toàn diện về trách nhiệm hình sự của trí thông minh nhân tạo và người máy. Ngoài chính bản thân các thực thể AI, lý thuyết còn bao gồm cả các nhà sản xuất, lập trình viên, người dùng, và tất các các thực thể khác có liên quan. Xác định và lựa chọn những tương tự pháp luật từ các quy định có sẵn của luật hình sự, lý thuyết này đưa ra những cách nhìn cụ thể về trách nhiệm hình sự của một loạt những công nghệ tự hành, trong một loạt những hoàn cảnh hợp lý".

Câu hỏi quan trọng nhất mà Hallevy tìm kiếm là liệu trách nhiệm hình sự và hình phạt hình sự có thể được áp dụng cho máy móc hay không? Quyển sách của ông chỉ tập trung vào trách nhiệm pháp lý của các thực thể AI mà không đi sâu vào khía cạnh đạo đức.

Có lẽ công trình của Hallevy sẽ tạo ra nền tảng cho một cuộc đối thoại khác để xem xét sự liên quan về mặt đạo đức trong các thực thể AI, dựa trên khuôn khổ mà ông đã tạo ra. Nó là vấn đề phức tạp và vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng, nhưng có lẽ chúng ta sẽ tìm được câu trả lời trước khi xảy ra một sự cố chết người khác.

Trung Nguyễn