Mạng xã hội ảnh hưởng đến cái nhìn của chúng ta về bản thân như thế nào?

Những "trai xinh gái đẹp" với cuộc sống sang chảnh trên Facebook, Instagram có khiến bạn chạnh lòng?

Cứ rảnh rang là lướt Instagram hay Facebook, xã hội ngày nay đa số là vậy, không phải chỉ mình bạn đâu. Nhưng đã bao giờ bạn tự hỏi, liệu những hình ảnh về cơ thể của người khác - như một người bạn vừa đi tập gym hoặc cơ thể không tì vết của ngôi sao nổi tiếng - có ảnh hưởng đến cái nhìn của bạn về bản thân mình?

Trong nhiều năm, báo chí chính thống mang đến những tiêu chuẩn cái đẹp phi thực tế qua hình ảnh của những người nổi tiếng, những cô người mẫu thời trang có thân hình ‘như que củi' đã qua chỉnh sửa (photoshop). Giờ đây, khi những nhân vật gây ảnh hưởng này xuất hiện tràn ngập bảng tin (news feed) của chúng ta, rất dễ để thấy rằng chính mạng xã hội cũng đang có những tác động tiêu cực đến cách chúng ta tự cảm nhận ngoại hình cơ thể mình.

Nhưng thực tế, vẫn có những cách quản lý bảng tin Instagram giúp bạn thấy ổn hơn – hoặc, ít nhất, ngăn chặn cảm giác tồi tệ.

Nghiên cứu về các mạng xã hội và hình ảnh cơ thể mới ở giai đoạn sơ khai và hầu hết là tương quan với nhau. Nghĩa là, chúng ta không thể chứng minh, liệu Facebook có khiến ai đó cảm thấy tự tin về ngoại hình của họ, hoặc liệu những người quan tâm đến diện mạo của mình có dùng Facebook hay không.

Mặc dù vậy, sử dụng mạng xã hội và mối bận tâm về cơ thể thực sự có vẻ liên quan đến nhau. Thống kê từ 20 bài viết xuất bản năm 2016 cho thấy các hoạt động có liên quan đến ảnh như lướt Instagram hay đăng ảnh chính mình thực sự là một vấn đề đối với những suy nghĩ tiêu cực về cơ thể mình.

Nhưng chúng ta có nhiều cách sử dụng mạng xã hội khác nhau – có phải bạn chỉ xem bài đăng của người khác, hay còn chụp, chỉnh sửa và đăng ảnh tự sướng? Bạn đang theo dõi (follow) bạn bè người thân, hay một danh sách những người nổi tiếng, những người có tầm ảnh hưởng?

Những người mà chúng ta đem ra so sánh chính là yếu tố then chốt.

Một khảo sát trên 227 nữ sinh đại học và phụ nữ cho thấy, khi lướt Facebook họ có xu hướng so sánh ngoại hình của mình với nhóm bạn và người nổi tiếng, chứ không phải các thành viên trong gia đình. Nhóm so sánh có tác động mạnh mẽ nhất lên mối bận tâm về ngoại hình của chúng ta là bạn bè không thân lắm hoặc người quen.

Theo Jasmine Fardouly, một nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Macquarie ở Sydney, Úc, thực tế là người ta chỉ thể hiện một mặt cuộc sống của mình trên mạng. Nếu biết rõ về một người, bạn sẽ thấy họ chỉ trưng ra mặt tốt nhất - nhưng nếu họ chỉ là một người quen, bạn sẽ không có khái niệm về những mặt khác đó.

Ảnh hưởng tiêu cực

Nghiên cứu chỉ ra rằng những bức ảnh ‘thở hổn hển' (#fitspo) – ẩn ý chủ nhân là những người đẹp chăm chỉ tập thể thao –; có thể khiến bạn trở nên khắc nghiệt hơn với bản thân.

Năm 2017, Amy Slater, một giáo sư tại Đại học West England, Bristol, công bố nghiên cứu của mình trên 160 sinh viên nữ sau khi cho họ xem #fitspo, bài đăng tự ca ngợi bản thân, hoặc cả hai. Nguồn ảnh và bài đăng chủ yếu lấy từ các tài khoản Instagram thực. Những ai chỉ xem #fitspo có chỉ số tự ca ngợi bản thân thấp hơn những ai xem bài đăng. Những ai xem cả hai, mặt tích cực thắng thế hoàn toàn.

Tuy nhiên, những hình ảnh cơ thể tích cực cũng tồn tại mặt trái: chúng vẫn tập trung vào cơ thể. Một nghiên cứu tương tự chỉ ra rằng những phụ nữ xem hình ảnh cơ thể tích cực thường muốn khách thể hóa bản ngã của mình. Những người tham gia được yêu cầu viết 10 câu về bản thân mình. Càng nhiều câu viết đề cao ngoại hình hơn các kỹ năng hay cá tính, thì số lượng người muốn khách thể hóa bản ngã của mình càng cao.

Tình yêu với selfie

Trong một nghiên cứu năm 2018, Jennifer Mills, phó giáo sư tại Đại học York, Toronto, yêu cầu các nữ sinh đại học chụp ảnh tự sướng trên iPad và đăng lên Facebook hoặc Instagram. Một nhóm chỉ có thể chụp một bức ảnh duy nhất và tải nó lên mà không chỉnh sửa, nhóm kia có thể chụp bao nhiêu tùy thích và chỉnh sửa bằng ứng dụng.

Mills phát hiện tất cả những người chụp ảnh tự sướng đều có cảm giác mình kém hấp dẫn và kém tự tin hơn sau khi đăng ảnh lên so với thời điểm họ bắt đầu tham gia - ngay cả những người được phép chỉnh sửa ảnh đến khi họ thích. "Mặc dù, chỉnh sửa khiến bức ảnh cuối cùng trông tốt hơn, nhưng họ vẫn để tâm đến những phần họ không thích trên cơ thể mình", Mill nói.

Trong một công trình năm 2017, các nhà nghiên cứu chỉ ra việc dành nhiều thời gian để chỉnh sửa những bức ảnh tự sướng trở nên hoàn hảo có thể là một tín hiệu cho thấy ai đó đang phải đấu tranh với sự bất mãn về cơ thể. Tuy vậy, một vài lỗ hổng trong nghiên cứu về các mạng xã hội và hình ảnh cơ thể vẫn bị bỏ ngỏ.

Hầu hết các nghiên cứu đều thực hiện trên phụ nữ trẻ bởi theo lẽ thường nhóm này quan tâm đến hình ảnh cơ thể nhiều nhất. Tuy nhiên, đàn ông cũng không ngoại lệ. Theo một nghiên cứu, đàn ông khi nhìn thấy #fitspo của nam giới chia sẻ họ so sánh ngoại hình của mình với người khác và quan tâm đến việc tăng cơ nhiều hơn.

Vậy thì, từ bây giờ, bạn nên lướt bảng tin trên các mạng xã hội của mình như thế nào nếu không muốn cảm thấy tự ti về cơ thể?

Mills đưa một cách giải quyết đó là: Hãy đặt điện thoại của bạn xuống. Nghỉ ngơi và tham gia vào các hoạt động khác không dính dáng đến ngoại hình hay việc phải so sánh mình với người khác.

Tiếp theo, hãy suy nghĩ nghiêm túc về những người bạn theo dõi – nếu bạn thấy mình đang phải đối mặt với một dòng chảy vô tận của những hình ảnh khoe thân trên mạng, thì hãy mở rộng mối quan tâm đến thiên nhiên hay du lịch.

Suy cho cùng, bỏ mạng xã hội là một yêu cầu quá sức đối với hầu hết mọi người – đặc biệt là khi những ảnh hưởng về lâu dài chưa thật sáng tỏ. Những phong cảnh truyền cảm hứng, những món ăn ngon hay các chú chó đáng yêu lấp đầy trang Instagram của bạn nhắc nhớ bạn rằng cuộc sống có nhiều điều hơn bạn thấy.

Đông Mai