“Toán tự nhiên”: Trẻ 5 tuổi cũng có thể học tư duy đại số và tích phân qua các trò chơi (phần 2)

Nhiều người cho rằng, nội dung môn toán trong nhà trường nặng về tư duy logic chặt chẽ đã góp phần khiến cho nhiều học sinh ghét toán. Trong nỗ lực làm cho toán học gần gũi, nhẹ nhàng hơn, một nhóm các nhà nghiên cứu ở Mỹ đã phát triển mô hình "toán tự nhiên" qua các hoạt động vui chơi, sáng tạo. Trẻ nhỏ từ tuổi lên 5 và phụ huynh;đều có cơ hội tiếp xúc với các bộ môn toán tưởng chừng rất phức tạp như tích phân, đại số qua những trò chơi xếp lego, làm bông tuyết, sách gương, fractal...

"Toán tự nhiên": trẻ 5 tuổi cũng có thể học tư duy đại số và tích phân qua các trò chơi

Tư duy đại số, một phương pháp tư duy để xử lý các bài toán phức tạp nhanh chóng và chính xác hơn

Toán học quan trọng và đa dụng hơn bạn nghĩ

Đằng sau những trò chơi toán học thú vị đó là những quan điểm về giáo dục toán tiến bộ như thế nào? Các phụ huynh khó tính nhận xét gì về mô hình toán tự nhiên này? Mời bạn đọc Vnreview đến với phần cuối của loạt bài hai phần về toán tự nhiên lược dịch từ Atlantic.

PHẦN 2: NHỮNG TRIẾT LÝ CƠ BẢN CỦA MÔ HÌNH GIÁO DỤC TOÁN TỰ NHIÊN 

Tóm tắt phần 1: Những vấn đề của cách dạy truyền thống và một số ý tưởng trò chơi tích phân, đại số trong mô hình toán tự nhiên

Toán học là sáng tạo của mỗi người

Về cơ bản, toán tự nhiên-Natural Math mà nhà giáo dục toán Maria Droujkova đang xây dựng là một "phong trào tự do". Slogan của toán tự nhiên là "biến toán học thành toán học của bạn để làm ra toán học của riêng bạn" (make math your own, to make your own math).

"Chúng tôi hướng đến sự tự do ở nhiều cấp độ: việc chơi tự do của trẻ nhỏ, gia đình và các nhóm địa phương trong tổ chức hoạt động, sự tự chủ của nghệ sĩ và các nhà sáng tạo, và cả sự tự do của chúng tôi, những nhà thiết kế giáo trình… Không có loại toán học nào là phù hợp với tất cả mọi người. Con người là khác biệt, và con người cần tiếp cận toán học một cách khác biệt".

Ví dụ, trong nhóm học về các đặc điểm của hình thoi, một người có khuynh hướng nghệ sĩ sẽ vẽ một hình thoi, một lập trình viên sẽ viết code ra một hình thoi, một triết gia sẽ thảo luận về bản chất của các hình thoi, và một bậc thầy origami sẽ gấp một hình thoi bằng giấy.

(Ảnh: ThoughtCo)

Ngoài việc học những điều cần thiết để làm việc đúng cách trong nền văn hóa của mình, không phải ai cũng cần học một môn cụ thể nào đó trong toán học. Ví dụ, nhiều người đã sống đến tuổi rất già và hạnh phúc mà không cần biết đến tích phân. "Trong khi đó, thế giới đã tốt đẹp hơn nhờ trình độ toán học cao hơn, và nhân loại như một khối thống nhất cần toán cao cấp để vượt qua 100 năm tới vì những vấn đề phức tạp mà chúng ta đang đối mặt".

Do đó, trẻ em cần được tiếp xúc với nhiều phong cách toán học để tìm ra phong cách nào phù hợp với chúng nhất. Nhưng chúng cũng cần được thấy những người có ý nghĩa (với chúng) làm những điều có ý nghĩa bằng toán học và tận hưởng trải nghiệm đó. Một trong những cách để đạt được điều này là các vòng tròn toán học, khu vực đang gia tăng số lượng nhanh chóng (vòng tròn toán học là những nhóm xã hội mà người tham gia trao đổi về tư duy toán học, văn hóa làm toán và sáng tạo kiến thức). Các bí quyết toán (hoạt động và ví dụ) "phải đi với các nhóm thực hành để giúp đỡ những người mới hiểu rõ nó. Một người không thể làm việc mà không có người khác".

Người lớn chúng ta cũng phải chuẩn bị cho những lúc một đứa trẻ thích làm cái gì đó khác ngoài cái đã lên kế hoạch. Theo Maria, "vai trò của người lớn là tạo cảm hứng bằng những câu nói như, "Ồ, hình này thật đẹp-con có bao giờ thấy một đường cong gồm các đường thẳng?", và đưa ra kết nối toán học với bất cứ điều gì trẻ đang làm. Điều này không dễ thực hiện vì nó cần cả kiến thức về khái niệm toán học lẫn sư phạm, nhưng chúng ta có thể học. Và mọi người đều có thể dễ dàng đưa ra một câu nói chung chung kiểu như: "Thật thú vị, tôi sẽ khám phá thêm". Sau đó, bạn có thể tra cứu trực tuyến, đặt câu hỏi trên diễn đàn vòng tròn toán để tìm ra ý nghĩa của những điều đó về mặt toán học".

Cũng rất hữu ít khi bạn có trong tay nhiều vật liệu thú vị và sẵn sàng cho trẻ giải lao khi cần thiết. Theo Maria, trong hầu hết các nhóm, thường có một hoặc hai trẻ làm việc khác trong khi các bạn đang tham gia nhiệm vụ chính. Bà cho rằng những trẻ không tham gia cũng sẽ tiếp thu được một lượng kiến thức đáng kinh ngạc.

Lựa chọn giáo dục toán sẽ quyết định tương lai của con

Những ý kiến phản đối phong trào "toán tự nhiên" của Maria gồm hai trường phái chính, và quan điểm của hai trường phái này hoàn toàn đối lập nhau:

Một là những người chủ trương "để trẻ em là trẻ em". Nhóm này lo lắng rằng, ý tưởng cho trẻ nhỏ học đại số và tích phân sẽ khiến các bà Mẹ Hổ (những bà mẹ có xu hướng dạy con kiểu châu Á truyền thống, bắt con tuân thủ kỷ luật nghiêm khắc để đạt được những điểm số cao nhất, thành tích tốt nhất theo kỳ vọng của cha mẹ) đẩy con vào sự trừu tượng (nặng về logic hình thức) của những môn học này ở tuổi sớm hơn, và điều đó hoàn toàn đi ngược lại mục tiêu của toán tự nhiên.

Hai là nhóm "trở về cơ bản", lo ngại những trò chơi này sẽ ngăn cản trẻ thành thạo các kỹ năng tính toán truyền thống.

(Ảnh: Verywell Family)

Maria xem những chỉ trích này là dấu hiệu của một vấn đề lớn hơn nhiều. Đó là những "khác biệt sâu sắc giữa những triết lý giáo dục khác nhau, hay nói rộng hơn là những khác biệt trong tương lai chúng ta trải thảm cho con trẻ. Khi chúng ta giao cho chúng nhiều bài tập tương tự, chúng ta hình dung trẻ trong những tình huống yêu cầu sự chính xác công nghiệp". Trong khi đó, giao cho trẻ các dự án mở hay các bài toán đố logic mới cho thấy chúng ta khao khát chúng trở thành những nhà thám hiểm hay nhà thiết kế. Tuy không liên quan trực tiếp nhưng "những niềm tin này ảnh hưởng phần nào đến nền giáo dục toán mà người lớn lựa chọn cho con trẻ".

Một trò chơi logic trong lớp học toán tự nhiên (Ảnh: Natural Math) 

"Toán tự nhiên" cho tất cả mọi người

Ngoài ra, cũng có một số người lo lắng tính thực tiễn của phương pháp này đối với những nhóm chưa được nhượng quyền chương trình. Theo Maria, bất kỳ người lớn nào "có học thức ở một mức nào đó" cũng có thể lãnh đạo phong trào, vấn đề là có mạng lưới hỗ trợ phù hợp tại khu vực. Maria và các đồng nghiệp đang nỗ lực trao quyền cho các mạng lưới địa phương và mở rộng khả năng tiếp cận trên tất cả mọi mặt trận: toán học, văn hóa và tài chính. Các tài liệu và khóa học đã được mở theo giấy phép Creative Commons (tài sản sáng tạo công cộng, một loại giấy phép bản quyền cho phép mọi người sử dụng miễn phí ý tưởng của bạn), và các hoạt động được thiết kế chỉ có một yêu cầu duy nhất là có sẵn tài liệu.

Các bí quyết giúp toán tự nhiên trở thành chương trình lấy cộng đồng làm trung tâm và học mở (open learning) có sẵn cho các nhóm chưa được nhượng quyền đang gia tăng, Maria trích dẫn các thí nghiệm của những người nổi tiếng như Sugata Mitra (chuyên gia công nghệ giáo dục người Ấn Độ), Dave Eggers (nhà văn Mỹ được trao giải văn học Medicis của Pháp). Các trung tâm trực tuyến có thể kết nối các thành viên cộng đồng có cách tư duy giống nhau, và có sẵn các hỗ trợ, khóa học trực tuyến cho các giáo viên, phụ huynh, thiếu niên muốn lãnh đạo các nhóm địa phương.

Kết lại bài viết này, cây bút Luba Vangelova của Atlantic dẫn lời nhà toán học Maria Droujkova về một trong những thử thách lớn nhất của phong trào toán tự nhiên: tư duy của người lớn. Phụ huynh dễ nhớ lại "những ngày xưa tồi tệ" khi dạy toán cho con. Dù vậy, với các trò chơi đại số và tích phân, "phụ huynh nói rằng họ có một khởi đầu tươi mới… Họ được trải nghiệm niềm vui của một vở kịch toán học mới, như những đứa trẻ vừa sinh ra trong một thế giới mới". Trong các lớp học toán tự nhiên, phụ huynh có thể tham gia chung với con.

Các phụ huynh học cùng con và tiến sĩ Maria Droujkova (ngoài cùng bên phải) trong một lớp toán tự nhiên ở Mỹ (Ảnh: Natural Math) 

Linh Trần (Theo Atlantic)