Gia súc, gia cầm là mối đe dọa mới trong kháng thuốc kháng sinh

Ngày nay, các loại kháng sinh mà nông dân sử dụng để phòng bệnh cho động vật nuôi nhốt đang mất dần hiệu quả do vi khuẩn phát triển khả năng kháng thuốc kháng sinh.

Xu hướng kháng thuốc kháng sinh ở động vật có mối nguy hại rất lớn. Về lâu dài, những vi khuẩn kháng thuốc này có thể di chuyển sang con người, tạo ra các bệnh nhiễm trùng khó điều trị. Nhưng ở thời điểm hiện tại, trong ngành công nghiệp sản xuất thịt, việc sử dụng kháng sinh thường xuyên đang gây hại cho nông dân trong việc nuôi và chữa trị cho động vật khi chúng bị bệnh.

Đây không phải là vấn đề chung trên toàn thế giới. Các điểm nóng về kháng thuốc kháng sinh ở động vật là Trung Quốc và Ấn Độ, Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và Kenya, và một số nền kinh tế mới nổi khác. Ở những nơi này, nhu cầu thịt gia tăng đang thúc đẩy sự mở rộng của chăn nuôi quy mô công nghiệp.

Điều này được tiết lộ trong một nghiên cứu trên science.sciencemag.org. Trong suốt 4 năm, một nhóm các nhà nghiên cứu đa quốc gia đã phân tích hơn 900 nghiên cứu được công bố từ năm 2000 đến 2018. Trong những năm đó, tỷ lệ vi khuẩn không còn đáp ứng với nhiều loại thuốc dùng để trị bệnh tăng gấp ba lần. Những vi khuẩn này thu được từ lợn và gà, những động vật nuôi lấy thịt quan trọng nhất ở các nước đang phát triển.

"Mọi người đều nói về tình trạng kháng thuốc kháng sinh ở con người, không ai nói về tình trạng kháng thuốc ở động vật. Tuy nhiên, hành tinh này có nhiều động vật hơn con người và chúng rất cần thiết cho cuộc sống của chúng ta. Nếu chúng ta không thể chữa trị cho những con vật bị bệnh, điều đó sẽ ảnh hưởng rất lớn đến nghèo đói toàn cầu", Ramanan Laxminarayan, Giám đốc Trung tâm Động lực học, Kinh tế & Chính sách (CDDEP) ở Washington, DC, và là tác giả cao cấp của nghiên cứu cho biết.

Vấn đề phát sinh từ cách sử dụng kháng sinh vừa phổ biến vừa ít được biết đến đến mức kinh ngạc. Thuốc kháng sinh được thêm vào thức ăn chăn nuôi, làm tăng tốc độ tăng trưởng của động vật nuôi và ngăn ngừa bệnh tật trong chuồng trại đông đúc. Có thể có tới 3/4 số thuốc kháng sinh được phân phối trên thế giới được sử dụng theo cách này – hoàn toàn không giống cách chúng được sử dụng ở con người khi thuốc được dùng để điều trị nhiễm trùng, không phải để ngăn ngừa chúng.

Hầu hết chú ý đến việc sử dụng kháng sinh ở động vật tập trung vào mối đe dọa mà kháng thuốc từ nông trại gây ra cho con người. Một ví dụ là, khi nhiều loại thuốc đã mất đi hiệu quả, y học sử dụng trở lại các loại thuốc kháng sinh không còn được ưa chuộng nhiều năm trước. Khoảng một thập niên trước, khi không còn loại thuốc nào khác các bác sĩ đã sử dụng một loại kháng sinh cũ nhưng vẫn hiệu quả có tên colistin để chữa nhiễm trùng kháng thuốc cao. Sau đó vào năm 2015, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng tình trạng kháng colistin đang lan rộng ra khắp thế giới. Lý do là do nông nghiệp ở Trung Quốc và châu Âu đã sử dụng hàng ngàn tấn thuốc để hỗ trợ sản xuất thịt lợn. Kể từ đó, chính phủ Trung Quốc cấm sử dụng colistin trong nông nghiệp, nhưng gen kháng colistin đã lan sang hàng chục quốc gia trên toàn thế giới.

Laxminarayan và các đồng nghiệp đã bị thuyết phục rằng kháng thuốc do nông trại đặt ra mối nguy hiểm tương đương cho vật nuôi, nhưng không giống như y học về con người, không có nguồn dữ liệu lớn nào giúp họ chứng minh được điều đó. Vì thế, họ đã tìm kiếm các dự án đo lường kháng thuốc ở động vật nuôi tại một số thời điểm.

Và họ đã tìm thấy hàng ngàn nghiên cứu được xuất bản bằng nhiều ngôn ngữ, từ đó họ chọn ra 901 nghiên cứu có tính khoa học mạnh mẽ nhất. Các nghiên cứu đã được thực hiện tại 822 địa điểm trên khắp thế giới và phân tích 285.496 mẫu được lấy từ động vật.

Kết quả cho thấy động vật có tỷ lệ kháng thuốc đối với rất nhiều loại thuốc kháng sinh, bao gồm cả các loại thuốc mới hơn, phức tạp hơn thay thế cho những loại cũ hơn, rẻ hơn không còn tác dụng. Sự gia tăng lớn nhất dường như là ở những nơi có canh tác quy mô công nghiệp mở rộng và quy định không theo kịp. Dù vậy, điều này rất khó chứng minh ở một số quốc gia: Một số quốc gia sản xuất thịt nhiều nhất có dữ liệu ít nhất.

Phạm vi ảnh hưởng rộng lớn của vấn đề khiến Lance Price, nhà vi trùng học và là giám đốc sáng lập Trung tâm Hành động Kháng thuốc kháng sinh tại Đại học George Washington, lo lắng về việc sử dụng kháng sinh trong sản xuất động vật nuôi lấy thịt. (Ông không tham gia vào nghiên cứu.)

Ông chỉ ra rằng các mầm bệnh độc hại nhất, kháng nhiều loại thuốc xuất hiện gần như tình cờ, thông qua sự tích lũy ngẫu nhiên của một vài mảnh gen di truyền trong một loại vi khuẩn. Những kết hợp này chỉ xảy ra khi nhiều loại kháng sinh được sử dụng ở động vật cùng một lúc và cho đến gần đây, chúng rất hiếm. "Nhưng nếu bạn sử dụng kháng sinh ở hàng tỷ động vật trên toàn cầu, bạn đang tạo cơ hội cho những sự kiện hiếm hoi không còn hiếm nữa. Điều này tạo ra rất nhiều khả năng cho các yếu tố kháng thuốc mới xuất hiện", Price cho biết.

Một lý do nông nghiệp thế giới đang phát triển phụ thuộc rất nhiều vào kháng sinh là vì chúng cho phép trang trại hoạt động với chi phí thấp mà không phải chi các nguồn quỹ khan hiếm cho việc chăm sóc hoặc ngăn chặn dịch bệnh. Nhưng vệ sinh động vật kém và an toàn sinh học lỏng lẻo chỉ tạo ra những điều kiện cần đến thuốc kháng sinh - chúng cũng làm cho vi khuẩn vượt ra khỏi quy mô các trang trại và bước vào thế giới rộng lớn hơn, làm tăng cơ hội cho vi khuẩn kháng thuốc có thể tiếp cận và làm tổn thương con người.

Nếu có một điểm sáng trong nghiên cứu, thì nghiên cứu không chỉ chỉ ra những nơi lạm dụng kháng sinh mà còn cả những nơi chưa lạm dụng kháng sinh. Ví dụ, các cuộc điều tra ở châu Phi cận Sahara cho thấy tỷ lệ kháng thuốc vẫn còn thấp ở hầu hết các quốc gia. Đó có thể là một tín hiệu cho thấy ngành nông nghiệp nuôi nhốt vẫn chưa tăng trưởng mạnh mẽ như ở châu Á, và có thể vẫn có thời gian để hướng các quốc gia đó đi theo một con đường khác.

"Chúng ta không nên coi các nước thu nhập thấp và trung bình như một nhóm duy nhất", Thomas Van Vaneckeck, nhà dịch tễ học tại ETH Zurich và là tác giả đầu tiên của nghiên cứu cho biết. Một số quốc gia đang trong tình trạng tồi tệ, nhưng những quốc gia khác lại không có vấn đề gì.

Áp lực chính trị cũng có thể tạo ra sự khác biệt. Ba năm trước, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã tổ chức một cuộc họp về vấn đề lạm dụng kháng sinh trong y học và nông nghiệp chỉ để nghe từ đại diện của một số quốc gia rằng việc chăm sóc người dân của họ là ưu tiên cao hơn nhiều so với việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng toàn cầu.

Biết được quốc gia hoặc địa điểm nào đang là điểm nóng trong kháng thuốc và tập trung nỗ lực vào những nơi đó có thể giúp làm dịu căng thẳng. Ví dụ như, chúng ta có thể hỗ trợ trang trại quy mô nhỏ ở những khu vực mà động vật rất quan trọng đối với sự sống còn của các hộ gia đình. Hoặc, điều đó có thể cho các nhà tài trợ quốc tế một số hướng đi về nơi mà nguồn vốn của họ có thể giúp đỡ nhiều nhất.

L.H.X theo Wired