Bộ não dễ dàng ghi nhớ vị trí của đồ ăn vặt hơn là những thực phẩm có lợi cho sức khỏe

Khi muốn tìm kiếm một thứ gì đó để ăn, lạ lùng thay sẽ có một thứ gì đó trong não bộ xuất hiện "dẫn lối" chúng ta đến… đồ ăn vặt.

Theo một số nhà khoa học, đây gọi là "lý thuyết kiếm ăn tối ưu", gợi nhắc cho con người về trí nhớ không gian hay "bản đồ nhận thức" đã được tiến hóa để ưu tiên cho những thức ăn nhẹ có thể thỏa mãn về lượng calo nạp vào.

Đối với tổ tiên của con người, có đặc tính săn bắn, hái lượm, không thể biết được thời điểm của bữa ăn tiếp theo là khi nào, thì "những mỏ neo" như thế này sẽ khá có ích. Còn đối với xã hội loài người hiện đại, luôn có thể lục lọi tìm kiếm một món ăn gì đó trong ngăn bếp nhà mình, thì phát hiện mới này chẳng khác gì một lời nguyền ấp ủ qua thời gian.

Trong thế giới tự nhiên, động vật thường ưu tiên tìm kiếm thức ăn chứa năng lượng cao trước tiên, nhưng liệu con người có cùng thiên hướng đó hay không và liệu điều này có liên quan đến mức độ nhận thức xử lý cao so với cơ chế phản xạ vẫn đang còn là vấn đề tranh luận.

Một bài kiểm tra về trí nhớ không gian của 512 người đã cung cấp bằng chứng trực tiếp cho thấy quá trình xử lý về mặt không gian trong não bộ của chúng ta đã ngấm ngầm thiên vị đối với những thực phẩm giàu calo. Theo đó, khi bị đặt trong một "mê hồn trận" đồ ăn, những người tham gia thực nghiệm dễ dàng nhớ về vị trí của bánh hạnh nhân sô cô la và khoai tây chiên hơn là những thực phẩm lành mạnh cho sức khỏe như là táo và cà chua.

Trong các nghiên cứu trước đây, những người tham gia có thể nhanh chóng phân loại và ghi nhớ hình ảnh của những thực phẩm có hàm lượng calo cao và thấp, và hình ảnh từ não bộ cho thấy những thực phẩm giàu calo liên quan khá chặt chẽ đến những khu vực thỏa mãn của bộ não.

Vào năm 2013, một nghiên cứu nhỏ trên phụ nữ cho thấy trí nhớ không gian được tăng cường đối với những hình ảnh về đồ ăn nhẹ có hàm lượng calo cao, hơn là hình ảnh của trái cây và rau quả. Thiên hướng này cũng dự đoán chỉ số BMI (chỉ số khối cơ thể) của những người tham gia, khiến các chuyên gia đi đến lập luận rằng ký ức không gian của con người đã tiến hóa từ lâu, có thể tác động đến thói quen ăn uống không lành mạnh và dư thừa cân nặng ngày nay.

Vì thế, nghiên cứu mới đây làm vững chắc hơn cho nhận định này và cung cấp bằng chứng về một hệ thống nhận thức "được tối ưu hóa cho hiệu quả năng lượng".

Trong một căn phòng được bố trí giống như mê cung, những người tham gia bài nghiên cứu đi theo một lộ trình cụ thể, ngửi và thử mùi vị của 16 loại thực phẩm, cả ngọt và mặn, cũng như có hàm lượng calo cao và thấp. Một nửa số mẫu thử, các tình nguyện viên chỉ được phép ngửi mùi, trong khi nửa còn lại thì họ được phép ngửi cũng như nếm nó. Quan trọng là, không ai được thông báo rằng họ sẽ được kiểm tra trí nhớ của mình sau đó.

Dẫu vậy, khi được yêu cầu, thì các ứng viên có thể nhớ lại vị trí đồ ăn vặt tốt hơn khoảng 27% đến 28% so với đồ ăn lành mạnh, điều này vẫn đúng ngay cả sau khi các nhà nghiên cứu kiểm soát các yếu tố quyết định có tính chất quan trọng hơn hẳn như là mức độ quen thuộc của một người với đồ ăn, mùi vị của thức ăn và mong muốn rõ ràng của họ với món ăn đó. Tỷ lệ protein và chất béo của những thực phẩm cũng đã được cân bằng để tránh việc những người tham gia phải cân nhắc các yếu tố dinh dưỡng.

Ngay cả khi chỉ được phép ngửi mùi, các ứng viên tham gia cũng đã rất giỏi trong việc ngầm định "biết" vị trí theo hàm lượng calo của từng mẫu; trên thực tế, việc lập bản đồ vị trí của các loại thực phẩm có hàm lượng calo cao chính xác hơn 1% trong các bài kiểm tra nếm vị.

Khứu giác và trí nhớ được cho là có mối liên hệ mật thiết trong não, nhưng khứu giác của con người thường được coi là kém hơn so với các loài động vật có vú khác.

"Tuy nhiên, quan sát của chúng tôi cho thấy các cá nhân không bị ảnh hưởng trong việc phân biệt các dạng mùi khác nhau, suy luận thuộc tính calo của thực phẩm từ các dấu hiệu mùi và xác định vị trí của các đối tượng mùi trong không gian. Thật vậy, khứu giác phát triển tốt được cho là đã mang lại ưu thế sinh tồn cho tổ tiên loài người với đặc tính săn bắt, hái lượm", các tác giả viết.

Trí nhớ của chúng ta rất có thể đã được định hình bởi nhu cầu về thức ăn trong thời kỳ săn bắn và kiếm ăn, nhưng như vậy là vẫn còn quá sớm để nói rằng những quá trình nhận thức này ảnh hưởng như thế nào đến hành vi và sự lựa chọn thức ăn của chúng ta ngày nay.

Cần thêm nhiều nghiên cứu, bởi vì hiện tại có rất ít những tài liệu về trí nhớ không gian ưu tiên cho những thực phẩm giàu calo và tác động hành vi của nó đối với đời sống hiện đại. Ví dụ như, một nghiên cứu nhỏ được thực hiện bởi cùng nhóm nhà nghiên cứu ở trên, đã phát hiện ra sự ưu tiên của trí nhớ đối với thực phẩm có hàm lượng calo cao, nhưng không tìm thấy bất cứ ảnh hưởng rõ rệt nào lên hành vi ăn uống của con người trên thực tế.

Tuy nhiên, nếu lý thuyết kiếm ăn tối ưu này được chứng minh là chính xác ở con người, điều đó sẽ có thể giúp lý giải nguyên do tại sao rất khó để chúng ta đưa ra các quyết định về chế độ ăn uống lành mạnh trong thế giới hiện đại.

"Trí nhớ được tăng cường đối với vị trí của những thức ăn có hàm lượng calo cao có thể khiến lựa chọn này trở nên dễ dàng hơn trong một môi trường thực phẩm rất đa dạng, đặc biệt đối với những ai đã bộc lộ thiên hướng có sẵn. Theo cách này, khuynh hướng nhận thức có thể ưu tiên cho thực phẩm giàu calo, bằng cách đề cao thiên hướng của cá nhân thích những món ăn dễ tiếp cận khi phải đưa ra các quyết định", theo các tác giả nghiên cứu.

Giang Vu theo Science Alert