Tại sao mùi hương lại có thể khơi gợi những ký ức trong quá khứ?

Thật thú vị khi mùi hương có thể khơi gợi lại nhiều cảm xúc và ký ức trong quá khứ của một người. Vậy tại sao lại có hiện tượng như vậy?

Thật kỳ lạ khi một số mùi hương thậm chí là những mùi khá bình thường có thể gợi lại những ký ức cụ thể? Mỗi người đều có một mùi khiến họ hồi tưởng lại được những khoảnh khắc, nhắc nhở họ về những trải nghiệm trong quá khứ. Hóa ra, mùi hương rất quan trọng đối với cách chúng ta ghi nhớ mọi thứ.

Hiệu ứng Proust

Vào đầu thế kỷ 20, nhà văn người Pháp, Marcel Proust đã viết kiệt tác bộ truyện 7 tập có tựa đề "Đi tìm thời gian đã mất".

Cuốn sách nói về cách chúng ta nhớ lại quá khứ của mình. Người kể chuyện vừa hồi tưởng lại một cách sinh động về thời thơ ấu của mình vừa suy ngẫm về ý nghĩa của nó. Một cảnh cụ thể ở đầu cuốn sách mô tả hương vị và mùi của bánh bông lan - một chiếc bánh bông lan nhỏ nhúng trong trà gợi lại ký ức tuổi thơ đã bị lãng quên từ lâu, mở ra một câu chuyện sau đó. Cảnh này là một trong những cảnh đáng nhớ và nổi tiếng nhất trong cuốn sách.

Những mô tả xuyên suốt của Proust về những ký ức và cách chúng được kích hoạt một cách bất ngờ bởi mùi hương, cảnh tượng và cách cảm nhận đã thu hút trí tưởng tượng của các nhà tâm lý học và nhà sinh học thần kinh.

Từ đó những cảm giác và ký ức được hồi tưởng lại từ mùi hương được gọi chung là hiệu ứng Proust.

Hiệu ứng Proust xảy ra như thế nào?

Cretien van Campen, một học giả chuyên nghiên cứu về khoa học xã hội đã định nghĩa hiệu ứng Proust là "một sự hồi tưởng không tự nguyện, do giác quan, sống động và cảm xúc về các sự kiện trong quá khứ".

Trí nhớ dài hạn của chúng ta lưu trữ những mùi mà chúng ta ngửi thấy như một kho lưu trữ tinh thần. Các chi tiết liên quan như cảm xúc, con người, địa điểm, thực vật, động vật, v.v., được lưu trữ cùng với nó. Dường như não bộ ghi nhớ trải nghiệm đó bằng cách sử dụng mùi làm chìa khóa. Ngửi lại những mùi như vậy sẽ kích hoạt hồi ức về tình huống cụ thể đó. Hiện tượng này còn được gọi là "trí nhớ khứu giác".

Bị hấp dẫn bởi câu chuyện của Proust, các nhà khoa học quyết định điều tra sâu hơn về hiện tượng này. Họ đã bắt tay nghiên cứu để hiểu cấu trúc giải phẫu của não và cách nó xử lý các kích thích cảm giác và lưu trữ trí nhớ. Với mỗi nghiên cứu, họ càng phát hiện thấy mùi hương đóng một vai trò quan trọng trong trí nhớ.

Chúng ta chỉ biết tầm quan trọng của thứ gì đó khi nó thực sự bị mất. Bệnh nhân Alzheimer cảm thấy khó khăn trong việc xác định mùi và điều này càng tồi tệ hơn khi bệnh tiến triển. Một đặc điểm của bệnh Alzheimer's là hồi hải mã bị thoái hóa. Các nhà khoa học đã có thể kết nối các mảnh ghép và xác định rằng, hồi hải mã rất quan trọng đối với nhận thức khứu giác và trí nhớ.

Tuy nhiên, trước khi giải thích cách mùi kích hoạt ký ức, chúng ta hãy đi sâu hơn một chút vào giải phẫu của não bộ.

Cách bộ não tiếp nhận mùi hương

Các phân tử khí khi hít vào mũi sẽ va chạm vào các thụ thể khứu giác. Các thụ thể này truyền thông tin đến một phần của não bộ có tên olfactory bulb (hành khứu khác) nằm sau trán. Cơ quan này sẽ giải mã thông tin mùi vị và xác định chính xác mùi mà chúng ta đang ngửi. Sau đó, các tế bào thần kinh mang thông tin này đến hạch hạnh nhân (amygdala).

Amygdala là vùng não giải thích thông tin cảm xúc, chẳng hạn như trải nghiệm vui, buồn hoặc hài hước. Từ đó, tín hiệu di chuyển về phía hồi hải mã. Hồi hải mã là một cấu trúc hình con cá ngựa đóng vai trò học hỏi và hình thành ký ức. Tóm lại, ngửi kích thích một loạt các phản ứng tác động lên hạch hạnh nhân và hồi hải mã.

Trên thực tế, việc cho mọi người ngửi một số mùi nhất định sẽ khiến họ nhớ lại những kỷ niệm hạnh phúc. Đây có thể coi như một phương pháp điều trị trí nhớ khá hiệu quả. Tâm trạng vui vẻ khi chúng ta hồi tưởng lại những ký ức trong quá khứ có những tác dụng rất hữu ích. Nó củng cố sự lạc quan, khơi gợi cảm giác kết nối xã hội.

Tất nhiên, điều này còn phụ thuộc vào trải nghiệm của từng cá nhân. Mỗi người đều có một cách cảm nhận về mùi hương khác nhau. Đối với một số người, một mùi hương nước hoa có thể gợi lại ký ức đẹp của họ với người yêu cũ hay mùi thơm từ món ăn cũng có thể mang lại hoài niệm về những món ăn gia đình thuở thơ ấu.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những cảm xúc và tâm trạng tích cực rất tốt cho sức khỏe tinh thần. Một khi sức khỏe tinh thần tốt sẽ thúc đẩy tuổi thọ và cải thiện sức khỏe. Do đó, một phương pháp trị liệu khá phổ biến hiện nay là sử dụng mùi để kích hoạt những kỷ niệm vui vẻ và hạnh phúc.

Khá nhiều người đang bị căng thẳng đã được thư giãn nhờ được ngửi những mùi hương gợi nhớ từ thức ăn. Mặc dù bộ não của chúng ta không lọc tín hiệu khứu giác nhưng rõ ràng có mối liên hệ giữa chức năng nhận thức và ngửi.

Càng ngửi nhiều, mạng lưới dây thần kinh khứu giác của chúng ta càng tạo ra nhiều kết nối mới và tăng độ chắc chắn cho các tế bào thần kinh. Vì vậy hãy chú ý nhiều hơn đến các mùi hương xung quanh bạn, bởi đôi khi một mùi hương nào đó sẽ khơi gợi cho bạn những ký ức thật đẹp và có lợi cho sức khỏe của bạn.

Tiến Thanh (Theo Scienceabc)