Uống thuốc đã hết hạn sử dụng có an toàn?

Dù chúng ta vẫn đang phải chiến đấu với dịch Covid-19 thì dịch cúm mùa vẫn xuất hiện khi đến thời gian này hằng năm. Một buổi sáng thức dậy, có thể bạn sẽ thấy cổ họng ngứa rát. Giả dụ rằng đây không phải là triệu chứng của Covid-19, bạn đến tủ thuốc trong nhà để tìm thuốc cảm cúm. Tuy nhiên chỉ còn một lọ thuốc duy nhất, nhưng nó lại hết hạn từ năm 2019. Liệu sử dụng lọ thuốc này có an toàn? Bạn có nên thay đồ và ra hiệu thuốc để mua một lọ mới?

Ảnh: Shuterstock

Nói chung thì uống thuốc hết hạn gần như không thể khiến bạn tử vong, nhưng sẽ có một số điều bạn cần phải chú ý.

Tất nhiên, bạn luôn luôn phải hỏi ý kiến bác sĩ khi sử dụng một loại thuốc đặc trị nào đó. Và chắc chắn rằng chúng tôi không khuyến khích bạn sử dụng bất cứ loại thuốc nào có khuyến cáo không dành cho trường hợp của bạn được ghi trên vỏ thuốc. Dù vậy, đáng mừng là uống thuốc hết hạn không "tồi tệ" như khi ăn phải thực phẩm hết hạn sử dụng. Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc sẽ giảm dần theo thời gian.

Từ năm 1960 đến nay, chỉ có một trường hợp bị ốm do sử dụng thuốc kháng sinh hết hạn. Ba bệnh nhân bị tổn thương thận và họ đã hồi phục. Bên cạnh đó, chưa có trường hợp đặc biệt nghiêm trọng nào được ghi nhận do sử dụng thuốc hết hạn gây ra.

Thay vào đó, các loại thuốc sẽ trở nên "kém" hơn theo một cách khác. Các hoạt chất có trong thuốc có thể từ từ bất hoạt theo thời gian, vì vậy thuốc quá hạn sử dụng có thể không còn đạt hiệu quả 100% nữa. Cục Quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Mỹ (FDA) mô tả khoảng thời gian trước khi đến hạn sử dụng là thời gian loại thuốc đó giữ được thành phần, hiệu quả, chất lượng và độ tinh khiết.

Dù vậy, có thể một số thuốc vẫn có hiệu quả tốt sau thời hạn sử dụng. Nếu nhà sản xuất muốn đảm bảo thuốc của họ hoạt động tốt trong 2 năm, họ chỉ việc kiểm tra công hiệu của nó sau 2 năm, vậy là họ đã xong việc. Nhà sản xuất không cần phải kiểm nghiệm độ hiệu quả của thuốc sau thời hạn sử dụng. Đó là thời điểm thuốc sẽ mất dần công hiệu của nó.

Hầu hết các loại thuốc (nhưng không phải tất cả) vẫn có thể hoạt động tốt dù hết hạn

Nếu bạn luôn dự trữ thuốc trong tủ, cũng có người cùng suy nghĩ với bạn đấy: chính phủ luôn dự trữ thuốc để đề phòng trường hợp khẩn cấp và hiếm khi chúng được thay thế trừ khi đã trở nên quá kém chất lượng. Vì vậy, FDA có một chương trình gia hạn thời hạn sử dụng. Nhờ đó, Bộ Quốc phòng Mỹ hoặc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) có thể yêu cầu kiểm tra thêm với thời hạn dài hơn.

Năm 2006, một bài viết trên Tạp chí Dược lâm sàng cho thấy 88% thuốc được kiểm nghiệm vẫn có tác dụng tốt sau hạn sử dụng ít nhất 1 năm và khoảng thời gian trung bình là 5 năm. Một số loại thuốc còn duy trì hiệu quả với thời gian còn dài hơn thế. Điển hình là thuốc kháng sinh ciprofloxacin, được sử dụng để chữa bệnh than, loại thuốc này vẫn có thể sử dụng tốt sau hạn sử dụng đến 12 năm. Nhiều loại thuốc chứa potassium iodide, dùng đễ điều trị bệnh nhân phơi nhiễm phóng xạ, vẫn có thể sử dụng sau 18 năm.

Tuy nhiên, sử dụng thuốc quá hạn sử dụng có vấn đề riêng của nó. Bạn không thể đảm bảo rằng lọ đựng thuốc của bạn vẫn còn tốt. Tác giả của bài viết nói trên kết luận rằng "nhiều loại thuốc có thể gia hạn thời hạn sử dụng so với thời hạn gốc, tuy nhiên, khoảng thời gian gia hạn rất khác biệt". Nếu điều kiện bảo quản thuốc không tốt, công hiệu của thuốc sẽ không duy trì được quá lâu. Và cũng có một số loại thuốc ổn định hơn những loại khác.

Đáng tiếc là không có ứng dụng nào có thể cho biết thuốc của bạn có còn tốt sau khi hết hạn sử dụng hay không. Thế nên không thể nào bạn biết được lọ thuốc còn lại trong tủ của mình có phải là loại siêu bền hay nó đã mất dần công hiệu từ lâu.

Đừng đánh cược với thuốc khẩn cấp

Nếu uống thuốc cảm cúm hết hạn thì dù nó có kém hiệu quả hơn thuốc mới đi nữa, bạn cũng không thể mất mạng; có thể bạn chỉ phải chịu đau đầu hoặc sổ mũi thêm một thời gian nữa mà thôi. Nhưng nếu mạng sống của bạn phụ thuộc vào một loại thuốc, như Epi-Pen (thuốc điều trị dị ứng) chẳng hạn, bạn sẽ cần một viên thuốc còn đủ 100% công hiệu.

Trên thực tế, epinephrine có trong Epi-Pen là loại thuốc có độ công hiệu giảm sút đáng kể sau thời hạn sử dụng. Nếu bạn đang có một hộp Epi-Pen đã hết hạn thì hãy nghĩ đến việc thay thế chúng sớm. Nhưng nếu trong trường hợp bất khả kháng khi gặp dị ứng nặng thì có vẫn còn hơn không.

Dưới đây là một số loại thuốc được eMedExpert khuyến cáo nên được thay thế thường xuyên vì chúng mất công hiệu nhanh hoặc có hiệu lực cụ thể:

- Thuốc chống co giật như: phenytoin, carbamazepine, lamotrigine và oxcarbazepine.

- Dilantin, phenobarbital

- Nitroglycerin

- Warfarin

- Procan SR

- Theophylline

- Digoxin

- Chế phẩm điều trị bệnh tuyến giáp như: levothyroxine sodium

- Paraldehyde

- Thuốc uống tránh thai

- Epinephrine (như Epi-Pen)

- Insulin

- Thuốc nhỏ mắt

Danh sách này khá hợp lý vì bạn chỉ cần đến thuốc tránh thai hay insulin trong một số trường hợp đặc biệt quan trọng. Do vậy nếu sử dụng thuốc có độ hiệu quả kém sẽ ảnh hưởng xấu đến mục đích sử dụng.

Không nên dự trữ thuốc mà không có lý do chính đáng

Trong một số tường hợp, việc dữ trữ những loại thuốc thiết yếu là cần thiết. Ví dụ như thuốc dị ứng vì bạn có thể dễ dàng bị dị ứng khi gặp mèo hay hít phải phấn hoa. Nhưng với những loại thuốc khác, đặc biệt là thuốc kê đơn, có thể bạn cần phải tự hỏi rằng tại sao chúng vẫn còn thừa lại trong tủ thuốc.

Ví dụ nếu bạn còn thừa thuốc kháng sinh trong tủ, có thể bạn đã uống thuốc không đúng theo chỉ dẫn của bác sĩ. Lần tới, nều phải sử dụng thuốc theo đơn của bác sĩ, bạn có thể tải ứng dụng nhắc nhở uống thuốc, như Dosecast chẳng hạn.

Tương tự với thuốc giảm đau, việc dự trữ thuốc giảm đau sẽ khiến bạn càng phụ thuộc vào chúng hơn. Và đặc biệt là đừng để dành thuốc giảm đau cho những cơn đau đầu nhẹ. Việc sử dụng thuốc giảm đau bừa bãi sẽ có thể khiến bạn bị nghiện.

Như đã nói ở trên, việc dự trữ thuốc trong tủ cần có lý do chính đáng, ví dụ như bộ dụng cụ cấp cứu hoặc khi nhà bạn ở quá xa hiệu thuốc. Bạn cần phải tự xem xét và quyết định mình có nên sử dụng thuốc khi chúng đã hết hạn hay không.

Vì vậy, bạn chỉ nên dự trữ một số thuốc cần thiết. Khi thuốc dị ứng hết hạn, bạn cần phải đến hiệu thuốc để mua mới. Những loại thuốc liên quan trực tiếp đến mạng sống thì bạn phải thay thế chúng ngay khi hết hạn sử dụng. Với những loại thuốc không dùng đến, bạn có thể mang chúng tặng cho các chương trình cộng đồng thay vì quăng bừa bãi ở đâu đó trong nhà.

Minh Bảo theo LifeHacker