Nguyên nhân gây ra tác dụng phụ của vắc xin COVID-19

Sự ra đời của nhiều loại vắc-xin đã mang lại hy vọng cho nhân loại thoát khỏi cảnh đại dịch. Tuy nhiên, trong khi một số người mong đợi để được tiêm chủng, cũng có những người lo ngại về các tác dụng phụ như đau cánh tay, sốt và buồn nôn. Tại sao vắc-xin COVID-19 lại gây ra những triệu chứng khó chịu này, chúng có thực sự nguy hiểm?

Tiến sĩ Susan R. Bailey, một chuyên gia về dị ứng và miễn dịch học cho biết, các tác dụng phụ xảy ra là do hệ thống miễn dịch phản ứng với vắc-xin. Người được tiêm vắc-xin có thể phát sốt, mệt mỏi, đau đầu và đau nhức quanh vùng tiêm từ 12 đến 24 giờ sau khi tiêm chủng.

Cụ thể như sau:;

Sau khi được tiểm chủng, vắc-xin COVID 19 sẽ kích hoạt cơ thể tạo ra protein đột biến - loại protein mà vi-rút corona sử dụng để xâm nhập và lây nhiễm qua các tế bào.

Tiến sĩ Nitin Desai, Giám đốc điều hành và Giám đốc tiếp thị của COVID PreCheck cho biết: Sự hiện diện của protein đột biến này kích hoạt một phản ứng miễn dịch từ ba loại tế bào: đại thực bào, tế bào T và tế bào B.

Các đại thực bào là tế bào đầu tiên trong ba loại phát hiện và loại bỏ các sinh vật có hại. Trong khi đó, các tế bào T di chuyển đến khu vực nơi tiêm vắc-xin và ghi nhớ protein đột biến của coronavirus. Một khi vắc-xin được công nhận là ngoại lai, các tế bào B bắt đầu xây dựng đội quân kháng thể.

Tất cả các tế bào miễn dịch này sản sinh ra các protein gây viêm được gọi là cytokine. Cytokine là chất giúp điều phối phản ứng miễn dịch và cũng có thể gây sốt - đây là một tác dụng phụ phổ biến của vắc-xin COVID-19. Nhiệt độ cao sẽ làm hạn chế sự sinh trưởng và phát triển của vi-rút, kích thích cơ thể tạo ra nhiều tế bào miễn dịch hơn.

Phát sốt là tác dụng phụ phổ biến của vắc-xin COVID-19

Các chất gây viêm có trong vắc-xin cũng có thể gây đau cơ, mệt mỏi, đau đầu và các triệu chứng khác. Tuy nhiên, cytokine chỉ được sản xuất ở mức cao trong vòng 24 đến 48 giờ, đó là lý do tại sao hầu hết các tác dụng phụ sẽ tự biến mất sau khoảng thời gian đó.

Vắc xin COVID-19 mang lại lượng protein đột biến vừa đủ cho hệ thống miễn dịch để kích hoạt phản ứng. Tuy nhiên, khác với các trường hợp nghiêm trọng của COVID-19, vắc-xin không gây ra "cơn bão cytokine" – một loại phản ứng ngoài tầm kiểm soát khiến cơ thể bị ngập trong các hóa chất gây viêm, gây tổn thương các cơ quan trong cơ thể.

Phạm vi của tác dụng phụ

Người trẻ tuổi có nhiều khả năng bị tác dụng phụ nặng hơn so với người cao tuổi, bởi các tác dụng phụ có thể là biểu hiện của việc rèn luyện hệ thống miễn dịch khỏe mạnh để phát hiện và tiêu diệt vi-rút.

Đối với các vắc-xin yêu cầu tiêm hai mũi, chẳng hạn như Pfizer và Moderna, tác dụng phụ cũng có thể nặng hơn sau khi tiêm mũi thứ hai, do tế bào T đã ghi nhớ protein đột biến. Ngay lập tức, cơ thể giải phóng một phản ứng miễn dịch mạnh mẽ để tiêu diệt nó - bao gồm rất nhiều cytokine gây tác dụng phụ.

Tiến sĩ Desai cho biết: "Lần tiêm thứ hai cho thấy tác dụng phụ mạnh nhưng phản ứng miễn dịch tốt hơn. Liều đầu tiên giúp hệ thống miễn dịch nhận ra virus và bắt đầu sản xuất kháng thể và tế bào T chống lại nó, liều thứ hai giúp vắc-xin đạt được hiệu quả đầy đủ từ 94% đến 95%".

Tại sao vắc-xin COVID-19 có xu hướng gây ra các tác dụng phụ mạnh hơn so với một số vắc-xin khác, chẳng hạn như vắc-xin cúm?

Ông Desai giải thích, vắc-xin mRNA COVID-19 có thể gây ra các phản ứng phụ nặng hơn so với tiêm vắc-xin cúm một phần vì vắc-xin này kích thích phản ứng miễn dịch mạnh hơn.

Tiến sĩ Susan R. Bailey cũng cho biết, những người trước đó đã phục hồi sau COVID-19 cũng dễ bị tác dụng phụ mạnh hơn - ngay cả sau mũi tiêm đầu tiên. Điều này là do hệ thống miễn dịch của họ đã được chuẩn bị sẵn sàng để phản ứng với vi-rút.

Sự khác biệt về lối sống, chẳng hạn như mức độ căng thẳng và chế độ ăn uống, cũng có thể ảnh hưởng đến các tác dụng phụ, ông Desai nói thêm. Tuy nhiên, đừng lo lắng nếu bạn đã tiêm và không có tác dụng phụ; vắc xin vẫn đang hoạt động.

Tiến sĩ Bailey chia sẻ: "Mỗi cơ thể đều phản ứng với vắc-xin theo những cách khác nhau. Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy, vắc-xin có hiệu quả từ 90% đến 95% bệnh nhân, bất kể có tác dụng phụ hay không."

Các tác dụng phụ hiếm gặp

Có một số tác dụng phụ nghiêm trọng có liên quan đến vắc-xin, nhưng cực kỳ hiếm.

Trong một số trường hợp rất hiếm, người được tiêm có thể bị sốc phản vệ với vắc xin COVID-19. Đây là một phản ứng dị ứng đe dọa tính mạng, nhưng có thể điều trị được. Ví dụ, theo một nghiên cứu hồi tháng 1 trên tạp chí Morbidity and Mortality Weekly Report của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh, sốc phản vệ xảy ra chỉ trong 2,5/1 triệu mũi tiêm vắc-xin Moderna. Phản ứng xảy ra trong vòng 15 phút sau khi tiêm vắc-xin, có nghĩa là các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe rất dễ dàng kiểm soát được tác dụng phụ này. Đây là lí do những người nhận vắc-xin được yêu cầu ở lại điểm tiêm chủng trong 15 phút sau khi tiêm.

Cần ở lại điểm tiêm chủng 15 phút sau tiêm để phòng ngừa các tác dụng phụ hiếm gặp

Một số tác dụng phụ nghiêm trọng khác cũng được nghi ngờ có liên quan đến vắc-xin, những chưa có bằng chứng xác thực. Một số quốc gia châu Âu đã tạm dừng việc sử dụng vắc-xin AstraZeneca trong một thời gian ngắn vì các báo cáo về việc xuất hiện các cục máu đông ở người được tiêm vắc-xin (mặc dù trường hợp này cũng rất hiếm gặp). Ông Bailey cho biết, vì bản thân vi-rút SARS-CoV-2 ảnh hưởng đến quá trình đông máu, nhiều chuyên gia cho rằng điều này có liên quan đến tác dụng phụ nói trên.

Tuy nhiên, một cuộc điều tra của Liên minh châu Âu đã xác định rằng vắc-xin an toàn cho mọi người và không tìm thấy mối liên hệ chắc chắn nào giữa vắc-xin với các cục máu đông. Trong khi đó, theo dữ liệu từ nước Anh, có rất nhiều tác dụng phụ như vết nhện cắn, sạm ra và herpes sinh dục - đã được báo cáo với chính quyền nhưng hoàn toàn không liên quan đến vắc-xin. Nói cách khác, khi một triệu chứng nào đó xuất hiện ngay sau khi bạn tiêm vắc-xin, không có nghĩa là triệu chứng đó do vắc-xin gây ra.

Nhìn chung, việc mắc COVID-19 sẽ rủi ro hơn nhiều so với việc tiêm vắc-xin. Do các biến thể coronavirus mới đang lan rộng trên toàn thế giới, điều rất quan trọng là phải tiêm phòng và sẵn sàng tiêm các mũi tăng cường trong tương lai.

Ông Bailey nhận định: "Không ai có thể miễn nhiễm với dịch bệnh và chúng tôi cần mọi người tiêm vắc xin để chúng tôi có thể phát triển khả năng miễn dịch cộng đồng và bảo vệ những người chưa có cơ hội tiêm vắc-xin ".

Yen Kim (Theo Live Science)