5 nguyên nhân gây ra các tai nạn máy bay nghiêm trọng

Tai nạn hàng không là một trong những sự kiện cực kỳ hiếm hoi, nhưng tất yếu, chúng vẫn xảy ra và để lại những hậu quả rất nghiêm trọng về người và của.

Một ví dụ điển hình về tai nạn máy bay vào năm 2018, theo Mạng lưới An toàn Hàng không có trụ sở tại Hà Lan đã ghi nhận có 15 vụ tai nạn máy bay làm chết người. Tổng số người chết được thống kê lên đến 556 nạn nhân. Tuy nhiên, nếu so sánh số vụ tai nạn máy bay trên tổng số 37,9 triệu chuyến bay trên toàn thế giới thì số tai nạn này chẳng có gì là đáng kể. Trung bình cứ 2,52 triệu chuyến bay sẽ có một vụ tai nạn hàng không xảy ra.

Bất chấp tất cả những tính năng an toàn của một máy bay thương mại chất lượng cao, động cơ tối tân, hiện đại và kỹ năng xử lý thuần thục của các phi công được đào tạo chuyên sâu thì tai nạn hàng không vẫn cứ xảy ra. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến những tai nạn này?

Tại Mỹ, các nhà điều tra đến từ Ban An toàn Giao thông Vận tải Quốc gia (NTSB) có trụ sở tại Washington, DC được giao nhiệm vụ sàng lọc xác máy bay và phân tích các dữ liệu quan trọng từ máy ghi âm đặt trong buồng lái và máy ghi dữ liệu chuyến bay – hay còn gọi là "hộp đen". Ngoài ra, các nhà điều tra còn kết hợp các dữ liệu thu được từ hồ sơ bảo dưỡng, dữ liệu thời tiết và thông tin từ các kiểm soát viên không lưu.

Nhưng ngay cả khi đã thăm dò rất cẩn thận, câu trả lời mà các điều tra viên tìm thấy không phải lúc nào cũng rõ ràng và dễ hiểu về nguyên nhân dẫn đến thảm họa. Tất yếu, các vụ tai nạn máy bay xảy ra thường là kết quả của sự tương tác giữa nhiều yếu tố. Nếu nguyên nhân chính của vụ tai nạn là do phi công mất kiểm soát, thì thời tiết chính là nguyên nhân phụ hàng đầu gây ra điều này.

Đồng tình với Holloway, Harro Ranter - giám đốc điều hành của Mạng lưới An toàn Hàng không cho rằng: ;"hầu hết các vụ tai nạn hàng không xảy ra đều có rất nhiều yếu tố góp mặt. Nó không đơn giản là "lỗi của phi công" mà còn do nhiều nguyên nhân khác. Việc đưa ra danh sách các nguyên nhân rất phức tạp. Trong một bài báo vào năm 2015 trên The Conversation, chuyên gia An toàn Hàng không kiêm giám đốc Đơn vị An toàn và An ninh Dân sự tại Đại học Leicester, Simon Ashley Bennett đã liệt kê 5 nguyên nhân phổ biến gây ra tai nạn hàng không. Chúng tương tự như các danh mục được sử dụng bởi PlaneCrashInfo.com, một trang web thu thập dữ liệu về các vụ tai nạn máy bay từ những năm 1920.

5. Lỗi từ phi công

Các máy bay hiện đại ngày càng tinh vi hơn về mặt công nghệ, và chính sự phức tạp của chúng đôi khi có thể khiến con người gặp phải nhiều sai sót.

Theo báo cáo trên tạp chí The Conversation phát hành vào năm 2015, chuyên gia hàng không Simon Ashley Bennett cho biết lỗi từ phi công là nguyên nhân chính dẫn đến một nửa số vụ tai nạn chết người. Ngoài ra, theo phân tích của PlaneCrashInfo.com từ 1.104 vụ tai nạn từ năm 1960 đến 2015 cho thấy tần suất cao hơn một chút, ở mức 58%.

Một nghiên cứu về 558 vụ tai nạn xảy ra từ năm 1983 đến 2002 được công bố trên tạp chí Aviation Space Environmental Medicine năm 2008 cho thấy sai lầm phổ biến nhất trong tai nạn hàng không là do bất cẩn. Việc lơ là trong việc kiểm tra áp suất thủy lực trước và trong khi hạ cánh chiếm 26,3% các vụ tai nạn. Ngoài ra việc tính toán sai khoảng cách tiếp đất (tiếp đất từ độ cao quá lớn hoặc quá nhỏ) chiếm 23,3%. Tính toán sai lực tác động lên máy bay chiếm 21,2% hay sự tương tác kém của các thành viên phi hành đoàn chiếm 11,4%. Xử lý sai điều kiện gió hoặc đường băng chiếm 7,2% số tai nạn.

Ví dụ gần đây nhất về vụ tai nạn hàng không được cho là do lỗi của phi công trên chuyến bay 214 của Hãng hàng không Asiana. Chiếc máy bay đâm vào tường chắn sóng tại Sân bay Quốc tế San Francisco vào năm 2013 đã khiến ba hành khách thiệt mạng và nhiều hành khách cùng phi hành đoàn bị thương. Một cuộc điều tra của NTSB đã xác định rằng "tổ bay đã để lệch cấu hình thẳng đứng của máy bay trong quá trình chuẩn bị tiếp đất. Việc này đã dẫn đến máy bay trượt khỏi đường băng. Ngoài ra NTSB cũng cho biết thêm rằng "trình trạng mệt mỏi có thể khiến tổ bay bị giảm hiệu suất trong quá trình tiếp cận".

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng đặt ra câu hỏi liệu có thể khắc phục được các lỗi do phi công gây ra hay không? Câu hỏi này đến nay vẫn chưa có câu trả lời cụ thể.

4. Lỗi cơ học

Một trong những nhược điểm của máy bay hiện đại là có nhiều thiết bị công nghệ dễ bị hỏng. Điều này khiến cho nhiều người nghĩ rằng máy bay đang bị vận hành quá mức?

Theo Bennett, có khoảng 20% ​​các vụ tai nạn chủ yếu là do các thiết bị của máy bay gặp trục trặc. Theo PlaneCrashInfo.com tỷ lệ này thấp hơn, ở mức 17 %. Tai nạn đặc biệt kinh hoàng của chiếc máy TWA 800 khi nó đã phát nổ giữa không trung và rơi xuống bờ biển Long Island vào năm 1996 và giết chết 230 người. Trong khi có một số giả thuyết nghi ngờ rằng đó là một vụ đánh bom khủng bố hoặc một cuộc tấn công tên lửa thì NTSB đã xác định nguyên nhân ngược lại. Trên trang web của FAA giải thích "tai nạn xảy ra là do sự kết hợp của nhiều lỗi tiềm ẩn trong hệ thống hiển thị lượng nhiên liệu điện tử bên trong thùng nhiên liệu cộng với sự cố ngắn mạch hoặc một lỗi khác từ bên ngoài. Điều đó dẫn đến phát sinh một nguồn năng lượng cao bên trong thùng nhiên liệu và nó đã thiêu rụi mọi thứ.

Các vấn đề cơ học có thể trở nên trầm trọng hơn do sai sót của tổ bay. Vào năm 1989, một trong những động cơ của chiếc máy bay của Anh bắt đầu bị trục trặc. Nhưng tổ bay đã tưởng rằng đó là một động cơ bị hỏng trước đó. Họ đã không nhận ra sai lầm của mình cho đến khi máy bay đột ngột ngắt điện cách đường băng 2,4 hải lý (4,44 km). Tai nạn này đã cướp đi sinh mạng của 47 hành khách.

3. Thời tiết

Bạn có bao giờ tự hỏi máy bay sẽ như thế nào khi gặp phải mưa bão không? Sự thật là, thời tiết là một trong những mối nguy hiểm cực lớn đối với các máy bay loại nhỏ, đặc biệt là với những máy bay trên có 100.000 giờ bay, tỷ lệ tai nạn ở những máy bay này cao hơn 20 lần so với các máy bay phản lực lớn khác. Bennett đã cho thấy có đến 10% hoặc hơn các vụ tai nạn hàng không là do thời tiết xấu, trong khi tỷ lệ này ở PlaneCrashInfo.com là 6 %. Theo nghiên cứu của FAA năm 2010 cho thấy các yếu tố thời tiết phổ biến nhất gây ra tai nạn ở máy bay là gây ra nhiễu động và gió là yếu tố phổ biến thứ hai. Với tầm nhìn thấp kèm theo giông bão đã làm các nhân viên hàng không gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức bay.

Giông bão có thể là nguyên nhân dẫn đến các vụ chập điện, cháy nổ nhỏ đối với máy bay. Ví dụ, vào năm 1982, một vụ nổ nhỏ xảy ra trong quá trình cất cánh của chuyến bay Pan Am 759 từ Sân bay Quốc tế New Orleans đã khiến máy bay gặp tai nạn ngay sau đó. Vụ việc đã giết chết 145 người trên máy bay cũng như 8 người khác trên mặt đất.

Một rủi ro khác liên quan đến thời tiết đó là dự đoán sai mức độ nghiêm trọng của nó. Mọi quyết định sau đó như chuyển hướng bay hoặc tiếp tục bay về điểm đến có thể dẫn kết quả thảm họa hàng không nghiêm trọng.

2. Sự cố có chủ ý

Tất yếu, không phải tất cả các thảm họa hàng không đều là do tai nạn. Bennett ước tính rằng khoảng 10 % sự cố là do phá hoại, còn PlaneCrashInfo.com ở mức 9 %. Các vụ tai nạn có chủ ý thường do bom được gài sẵn trên máy bay hoặc lắp đặt các thiết bị nổ trong vali. Nổi bật là sự kiện chuyến bay số 103 của Pan Am nổ tung trên bầu trời Scotland vào năm 1988 đã giết chết 270 người. Một số máy bay khác bị khống chế tấn công và được dùng như một vũ khí hủy diệt. Và một trong những sự khiến khiến cả nhân loại bàng hoàng đó là vụ tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001 vào Trung tâm Thương mại Thế giới và Lầu Năm Góc,  Ngoài ra có một số máy bay khác đã bị bắn rơi, chẳng hạn như Chuyến bay 17 của Malaysia Airlines đã bị bắn rơi bởi lực lượng ly khai Nga ở Ukraine vào năm 2014.

Ngoài một số sự kiện hy hữu và đáng lo ngại hơn như một phi công tự sát đã quyết định lấy mạng của mình và tất cả những người trong phi hành đoàn cùng với hành khách bằng cách cố tình làm rơi máy bay. Trang web Mạng lưới An toàn Hàng không thống kê được 14 trường hợp phi công tự sát kể từ năm 1976, bao gồm một vụ tai nạn gây tranh cãi của EgyptAir năm 1990 ngoài khơi bờ biển Massachusetts khiến 217 người thiệt mạng.

1. Sai lầm từ con người

Theo Bennett, các nguyên nhân còn lại gây ra tai nạn hàng không chiếm khoảng 10% là do lỗi của con người chứ không phải tổ bay, chẳng hạn như lỗi của kiểm soát viên không lưu, kỹ sư bảo trì và những người khác. PlaneCrashInfo.com cũng cho rằng 10% các vụ tai nạn là do các yếu tố "khác" gây ra bao gồm lỗi của người kiểm soát giao thông và phi hành đoàn, hàng hóa được xếp không đúng cách, các chướng ngại vật trên đường băng hay va chạm với chim.

Ví dụ vào năm 1991, sau khi một vụ va chạm giữa một máy bay thương mại và một máy bay phản lực hạ cánh trên cùng một đường băng đã khiến 34 người thiệt mạng, NTSB cuối cùng đã quy lỗi cho cơ quan quản lý kiểm soát không lưu địa phương vì đã không đưa ra các quy trình an toàn cần thiết. Một nghiên cứu năm 2013 của FAA cho thấy các kiểm soát viên không lưu của Mỹ đã mắc 4.394 lỗi trong khi xử lý 132 triệu chuyến bay trong một năm. Chỉ có 41 lỗi trong số đó được coi là những sai lầm "nghiêm trọng", nhưng FAA kết luận rằng chỉ cần phạm phải bảy lỗi trong số đó có thể đã dẫn đến những vụ tai nạn thảm khốc.

Những sai lầm về bảo trì cũng có thể gây ra sự cố. Năm 1985, vụ tai nạn của chuyến bay 123 của Japan Airlines khiến 520 người thiệt mạng có liên quan đến việc sửa chữa hư hỏng đã được thực hiện nhiều năm trước đó. Hậu quả là đã làm cho các vết nứt lan rộng hơn và vách ngăn yếu hơn. Cuối cùng dẫn đến một tai nạn nghiêm trọng.

Thanh Mai – Howstuffworks