Đến nay vẫn chưa có câu trả lời việc virus SARS-CoV-2 có thoát ra ngoài từ phòng thí nghiệm hay không. Tuy nhiên, bất kể câu trả lời là gì thì nguy cơ đại dịch trong tương lai bắt nguồn từ việc virus thoát ra từ phòng thí nghiệm là hoàn toàn có thật.
Tâm điểm của nghi vấn virus SARS-CoV-2 thoát ra từ phòng thí nghiệm là Viện virus học Vũ Hán, nằm ẩn mình ở vùng đồi núi ngoại ô của Vũ Hán. Ít ai biết được rằng đây chỉ là một trong số 59 phòng thí nghiệm thuộc cấp độ kiểm soát tối đa (an toàn sinh học cấp độ 4 - BSL4).
Những phòng thí nghiệm như vậy được thiết kế và xây dựng để các nhà nghiên cứu có thể làm việc an toàn với các mầm bệnh nguy hiểm nhất hành tinh. Đây là những mầm bệnh có thể gây ra bệnh nghiêm trọng và không có thuốc điều trị hoặc vắc xin nào tồn tại.
59 phòng thí nghiệm BSL4 này trải rộng ở 23 quốc gia, tập trung lớn nhất tại châu Âu với 25 phòng. Bắc Mỹ và châu Á có số lượng phòng thí nghiệm BSL4 gần bằng nhau, lần lượt là 14 và 13. Úc có 4 phòng thí nghiệm như vậy trong khi con số của châu Phi là 3. Giống như Viện virus học Vũ Hán, 75% các phòng thí nghiệm BSL4 trên thế giới nằm ở trung tâm các đô thị.
Với diện tích 3.000 m2, viện virus học Vũ Hán là phòng thí nghiệm BSL4 lớn nhất thế giới. Trong tương lai, thành tích này sẽ bị Cơ sở bảo vệ nông nghiệp và sinh học quốc gia Mỹ tại đại học bang Kansas vượt qua. Khi hoàn thành, nơi đây sẽ có diện tích khoảng 4.000 m2.
Hầu hết các phòng thí nghiệm BSL4 khác trên thế giới có diện tích khá nhỏ. 50% trong số 44 phòng thí nghiệm có cung cấp dữ liệu sở hữu diện tích dưới 200m2, bằng khoảng 1/2 kích thước của một sân bóng rổ chuyên nghiệp và 1/4 kích thước của một sân tenis.
Khoảng 60% các phòng thí nghiệm BSL4 là do các chính phủ điều hành, 20% do các trường đại học điều hành và 20% do các cơ quan an toàn sinh học điều hành.
Kể từ khi dịch bệnh Covid-19 hoành hành trên thế giới, cơ chế an toàn của các phòng thí nghiệm BSL4 trở thành mối quan tâm của nhiều người. Các số liệu cho thấy chỉ 1/4 các nước có phòng thí nghiệm BSL4 nhận được điểm số cao về an toàn sinh học và an ninh sinh học.
Vị trí các phòng thí nghiệm BSL4 trên thế giới
Một tiêu chí khác để đánh giá về các phòng thí nghiệm này là quốc gia sở hữu có là thành viên của nhóm chuyên gia quốc tế về các cơ quan quản lý an toàn sinh học và an ninh sinh học hay không. Đây là nơi các cơ quan quản lý quốc gia chia sẻ thực tiễn tốt nhất trong lĩnh vực an toàn sinh học. Đến nay, mới chỉ 40% các quốc gia có phòng thí nghiệm BSL4 là thành viên của diễn đàn, bao gồm; Úc, Canada, Pháp, Đức, Nhật Bản, Singapore, Thụy Sĩ, Anh và Mỹ.
Ngoài ra, chưa có phòng thí nghiệm BSL4 nào trên thế giới đăng ký hệ thống quản lý khủng hoảng sinh học tự nguyện (ISO 35001), được giới thiệu năm 2019 để thiết lập các quy trình quản lý nhằm giảm rủi ro về an toàn sinh học và an ninh sinh học.
Chỉ 3 trong số 23 quốc gia có phòng thí nghiệm BSL4 có chính sách quốc gia về giám sát nghiên cứu lưỡng dụng (dual-use research) là Úc, Canada và Mỹ. Đáng nói hơn, một tỷ lệ lớn các nghiên cứu về virus Corona lại được thực hiện ở các quốc gia không có sự giám sát về nghiên cứu lưỡng dụng.
Nguyễn Dương;Theo Theconversation