WeChat: 10 năm ngự trị trên đỉnh thế giới mạng Trung Quốc liệu còn kéo dài?

Siêu ứng dụng WeChat đánh dấu một thập kỷ gắn liền đời sống trực tuyến tại Trung Quốc.

Nhãn dán tại một cửa hàng ở Thượng Hải cho biết khách hàng có thể thanh toán qua WeChat. Ảnh: EPA-EFE.

Chen Channing, một chuyên gia pháp lý 30 tuổi ở Thâm Quyến, gần như không thể sống một ngày thiếu WeChat, một ứng dụng đa năng được phát triển bởi gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc Tencent Holdings.

Trước khi đánh răng buổi sáng, Chen kiểm tra tin nhắn đến mình trên ứng dụng. Ông sử dụng chức năng thanh toán của nó để đặt tàu điện ngầm đi làm và tranh thủ đọc bản tin WeChat trên đường. Tại văn phòng làm việc, Chen cũng dành phần lớn thời gian trong ngày để sử dụng phiên bản desktop của WeChat.

Những lúc rỗi rãi, Chen chia sẻ hình ảnh và nhạc với bạn bè của mình thông qua WeChat và khi cảm thấy đói, các bữa ăn cũng sẽ được đặt và thanh toán ngay trên ứng dụng. "WeChat đã trở thành một phần trong mọi góc cạnh đời sống và công việc của tôi. Tôi không thể sống thiếu nó", Chen nói.

Đó là bối cảnh chung của phần lớn mọi người trong số 1.9 tỷ người dùng WeChat mỗi ngày – chủ yếu là ở Trung Quốc đại lục, nơi mà người dân đã quá phụ thuộc vào ứng dụng "quốc dân" này trong đời sống hàng ngày của họ.

Một nghiên cứu của nhà cung cấp dữ liệu China Internet Watch cho thấy người dùng WeChat dành trung bình 77 phút mỗi ngày cho ứng dụng, một nền tảng mang đến hiệu quả tổng hợp của cả WhatsApp, Instagram, Google, Facebook và PayPal.

Theo QuestMobile, WeChat cũng chiếm 1/5, tương đương 21,5% tổng thời gian của người dùng trên hệ thống mạng internet di động tính đến tháng 9 năm 2020. Không quá lời khi nói rằng WeChat đã làm thay đổi sâu sắc cách người Trung Quốc tương tác với nhau và với thế giới trực tuyến.

Sự thành công của siêu ứng dụng sẽ tròn 10 năm tuổi vào tuần này cũng đã giúp Tencent Holdings trở thành công ty lớn nhất ở châu Á và đẩy giá trị vốn hóa thị trường của họ lên 800 tỷ USD, đứng thứ 6 trên toàn cầu - tăng từ 47 tỷ USD ở một thập kỷ trước. Cổ phiếu của họ cũng "chễm chệ" ở vị trí thứ 2 trên Chỉ số chứng khoán Hang Seng, với tỷ trọng 10,09%, xếp trên gã khổng lồ ngân hàng HSBC và chỉ sau AIA.

"WeChat chắc chắn là sản phẩm ứng dụng mạng internet thành công nhất ở Trung Quốc trong thập kỷ qua. Nó đã tạo ra phép màu khi tăng trưởng từ 0 lên 1,2 tỷ trong khoảng thời gian đó. Giá trị của WeChat vượt ra ngoài những con số. Nó đã giúp chúng ta kết nối với nhau và cung cấp một loạt các dịch vụ thay đổi mọi tầng lớp xã hội", Zhang Dingding, một nhà quan sát về ngành công nghiệp mạng và là cựu lãnh đạo của công ty nghiên cứu Sootoo Institute có trụ sở tại Bắc Kinh cho hay.

Nhiều yếu tố đã góp phần cấu thành nên thành công siêu thực đó, bao gồm cả "Vạn Lý Trường Thành trên mạng" của Trung Quốc, công cụ ngăn chặn các phương tiện truyền thông xã hội nước ngoài như WhatsApp, Instagram, Google và Facebook.

WeChat chính là minh chứng của đúng chỗ đúng thời điểm, thúc đẩy sự bùng nổ trong việc sử dụng điện thoại thông minh ở Trung Quốc trong thập kỷ qua.

Một phần quan trọng không kém chính là thiết kế ban đầu của ứng dụng – đơn giản và đầy thú vị, nhờ vào "bàn tay nhào nặn" của kiến ​​trúc sư trưởng Allen Zhang Xiaolong, người từng là một trong những giám đốc điều hành được trả lương cao nhất tại Trung Quốc kể từ năm 2016.

Tuy nhiên, những đám mây đen đang bao trùm lên lần kỷ niệm 10 năm thành lập WeChat.

Việc kiểm duyệt nội dung trên ứng dụng của Tencent đang trở nên tệ hại, cả trong và ngoài nước, các tài khoản người dùng được cho là quảng bá nội dung "không phù hợp hoặc bất hợp pháp", có thể bao hàm bạo lực, khiêu dâm và đánh bạc cũng như bài phát biểu chính trị nhanh chóng bị khóa.

Đơn vị học thuật Citizen Lab thuộc Đại học Toronto, Canada đã buộc tội WeChat là một công cụ được chính phủ Trung Quốc sử dụng để duy trì hoạt động giám sát đối với công dân của mình và thao túng dư luận theo hướng có lợi cho họ.

Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump trước đó đã ban hành lệnh cấm các doanh nghiệp Mỹ có bất kỳ giao dịch nào với WeChat, với lý do lo ngại về an ninh.

Mặc dù WeChat không phải lo lắng các đối thủ đến từ bên ngoài, nhưng ứng dụng này lại đang phải đối mặt với cuộc chiến khốc liệt từ các đối thủ trong nước mới nổi như ByteDance với ứng dụng video ngắn Douyin (TikTok) cực kỳ phổ biến, có 600 triệu người dùng hoạt động hàng ngày tính đến tháng 8 năm ngoái.

Theo báo cáo của QuestMobile vào tháng 10, người Trung Quốc đang dành nhiều hơn 6 giờ mỗi tháng trên điện thoại di động so với một năm trước, nhưng khoảng thời gian đó chủ yếu dành cho các ứng dụng video như Douyin và Kuaishou do Tencent hậu thuẫn.

WeChat - cùng với công cụ tìm kiếm của Baidu,iQiyi, Taobao, Tmall và Alipay của Alibaba Group Holding đã đứng yên hoặc thậm chí tăng trưởng âm về tỷ lệ người dùng sử dụng ứng dụng trên thiết bị.

Trong nỗ lực chống lại những kẻ thách thức, WeChat đã thúc đẩy tạo ra phiên bản của riêng mình – Channels, được ra mắt một năm trước. Zhang, "cha đẻ" của WeChat, cho biết vào tháng 7 năm ngoái rằng tính năng này đã tích lũy được 200 triệu người dùng vào cuối tháng 6, nhưng đến nay WeChat đã không cập nhật thêm bất kỳ thông tin nào về số lượng người dùng.

Zhang cho biết rằng tương lai của WeChat sẽ gắn liền với video, "thể hiện qua video sẽ là chủ đề chính của thế hệ nội dung trong 10 năm tới".

Tổng thống mãn nhiệm của Mỹ Donald Trump đã ban hành lệnh cấm các doanh nghiệp Mỹ thực hiện bất kỳ giao dịch nào với WeChat, với lý do lo ngại về an ninh. Ảnh: AFP

"Channels đang phát triển mạnh mẽ, phần lớn là nhờ lợi thế đã nằm trong hệ sinh thái WeChat. Nhưng nó dường như không mang đến sự hấp dẫn hay gây nghiện như Douyin, khi mà Douyin vẫn đang tiếp tục bành trướng thị phần của mình", Mark Tanner, giám đốc điều hành của công ty tư vấn China Skinny có trụ sở tại Thượng Hải cho biết.

Sự chỉ trích đối với các phương thức kinh doanh độc quyền dễ nhận thấy của Tencent cũng ngày càng ồn ào hơn. Xie Xin, phó chủ tịch ByteDance giám sát ứng dụng giao tiếp Feishu (có tên Lark ở thị trường nước ngoài) cho biết WeChat đã chặn dịch vụ này.

Những phàn nàn như vậy đã trở nên phổ biến gần đây nhưng trong một thông báo của mình, Tencent cho biết họ đã hành xử công bằng trong việc chặn các liên kết bên ngoài vì vi phạm các quy tắc của mình, bao gồm cả những liên kết của các sản phẩm do Tencent hậu thuẫn.

WeChat đặt dấu mốc từ trung tâm Nghiên cứu và Dự án của Tencent ở Quảng Châu vào tháng 1 năm 2011. Zhang, người đứng đầu QQ Mail Mobile của Tencent vào thời điểm đó, đã lãnh đạo một nhóm nhỏ phát triển phiên bản WeChat đầu tiên trong vòng chưa đầy 70 ngày, đánh bại hai nhóm nội bộ khác cố gắng đạt mục tiêu tương tự.

Phiên bản ban đầu của WeChat chỉ cho phép người dùng gửi tin nhắn văn bản và ảnh. Bước ngoặt đến vào tháng 5 năm 2011 khi nó được cập nhật tính năng nhắn tin thoại, cho phép điện thoại của người dùng hoạt động giống như một bộ đàm.

Allen Zhang đứng đầu nhóm tạo ra WeChat. Ảnh: Handout.

Sau một thập kỷ tối ưu hóa, ứng dụng vẫn đang phát triển. Tencent đã xây dựng một hệ sinh thái khổng lồ xung quanh WeChat với cái gọi là các chương trình nhỏ, là những ứng dụng thường nhỏ hơn 10 megabyte có thể chạy ngay lập tức trên giao diện của ứng dụng chính.

Thiết kế này đã cho phép WeChat trở thành một nền tảng phổ cập. Theo số liệu được công bố tại hội nghị WeChat hôm thứ Ba, số lượng người dùng hoạt động hàng ngày của các ứng dụng WeChat mini đã đạt 400 triệu. Chỉ riêng người dùng hoạt động hàng tháng đối với các tựa game mini đã vượt qua con số 500 triệu vào năm 2020.

Bất chấp sự phổ biến của WeChat đối với người Trung Quốc trên khắp thế giới, Tencent vẫn chưa bắt đầu nghiêm túc kiếm tiền từ ứng dụng này. Trong tổng doanh thu của Tencent, thì 56% đến từ "dịch vụ giá trị gia tăng" - về cơ bản là thu nhập liên quan đến game - trong khi 27% là từ fintech (công nghệ tài chính) và 17% từ quảng cáo trực tuyến.

"Cơ hội lớn nhất của WeChat là cơ sở người dùng và hệ sinh thái đã được thiết lập, nó có thể tiếp tục lớn mạnh thêm nếu sẵn sàng tích hợp nhiều trí tuệ nhân tạo và xây dựng giao diện người dùng trực quan, giải trí và ít rườm rà hơn. Những người tiêu dùng nông thôn và tầng lớp thấp hơn cũng mở ra cơ hội xa hơn để chiếm lấy lượng người dùng", Tanner đề cập đến tính đơn giản ban đầu của chương trình đã trở nên dần rối rắm hơn bởi tích hợp quá nhiều chức năng.

Nhưng một điều chắn chắn là: WeChat đang phải đối mặt với một tương lai đầy thách thức với quy định ngặt nghèo hơn, cạnh tranh gay gắt cùng những thay đổi trong thói quen của người tiêu dùng, Tanner nói thêm.

10 năm tới có thể sẽ rất khác so với những trải nghiệm 10 năm đầu tiên này.

"Khi chúng tôi nhìn lại 10 năm phát triển WeChat đã qua, đó là một quá trình đưa ra các lựa chọn và được lặp đi lặp lại theo thời gian", Allen Zhang phát biểu.

Giang Vu theo SCMP