Trong khi một (cựu) giám đốc điều hành của Huawei đang ngồi ca thán về việc mình bị quản thúc ở Canada như thế nào trong suốt 1 năm vừa qua, thì tại Trung Quốc, một làn sóng phản đối kịch liệt liên quan đến cách mà "gã khổng lồ" công nghệ Trung Quốc đối xử với nhân viên đã làm "dậy sóng" các phương tiện truyền thông xã hội nước này.
Đúng vào ngày kỷ niệm một năm bị bắt giữ và quản thúc ở Canada, Mạnh Vãn Châu, giám đốc tài chính của Huawei, công ty viễn thông khổng lồ Trung Quốc, đã đăng tải một bức thư mà trong đó, cô hồi tưởng và mô tả những trải nghiệm sợ hãi, đau đớn, thất vọng, bất lực, dằn vặt và buộc phải chấp nhận "những điều đến giờ vẫn chưa sáng tỏ".
Gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc Huawei, có trụ sở tại Đông Quan, Thâm Quyến, từ lâu đã là một biểu tượng của niềm tự tôn dân tộc Trung Hoa. Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images
Mạnh Vãn Châu đã viết rất nhiều và rất dài về những sự hỗ trợ mà cô ấy nhận được từ các đồng nghiệp của mình, về những con người thân thiện tại một tòa án ở Vancouver và về "rất nhiều" người dùng mạng Trung Quốc vẫn luôn đặt niềm tin vào mình.
Bức thư trên, được đăng tải hôm thứ Hai (ngày 2/12) vừa qua, đã không nhận được nhiều sự quan tâm trên các mạng xã hội Trung Quốc, nơi cô Mạnh thường được coi như là một "công chúa". Cô là con gái của nhà sáng lập tập đoàn Huawei, Nhậm Chính Phi.
Thay vào đó, trên mạng xã hội Weibo, một nền tảng vốn được ví như là "Twitter của Trung Quốc", nhiều người dùng đã bình luận bên dưới bức thư với những con số 985, 996, 251 và 404. Đây dường như là một sự ám chỉ đầy khôn ngoan hướng tới một cựu nhân viên Huawei, người đã tốt nghiệp từ một trong những trường đại học hàng đầu của Trung Quốc, trong khuôn khổ một chương trình của chính phủ nước này có mã số 985. Anh này đã phải làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối trong suốt 6 ngày mỗi tuần, để rồi bị bắt giam trong 251 ngày chỉ vì yêu cầu được nhận tiền trợ cấp nghỉ việc, khi hợp đồng của anh với Huawei không được gia hạn.
Câu chuyện của người nhân viên trên đã lan truyền trên khắp Trung Quốc và ngay lập tức gây ra những phản ứng giận dữ của người dùng trên các nền tảng mạng xã hội. Hậu quả của việc này là một loạt các thông báo lỗi 404 (không tìm thấy nội dung) xuất hiện sau khi các bài viết và những bình luận có liên quan đến vụ việc bị xoá bỏ - một dấu hiệu cho thấy hệ thống kiểm duyệt mạng của Trung Quốc đã can thiệp vào vụ việc.
Người cựu nhân viên được nhắc tới ở đây có tên là Li Hongyuan, cuối cùng cũng đã được thả và dỡ bỏ các cáo buộc tội danh, đồng thời nhận được khoản tiền bồi thường trị giá 15.000 USD của chính phủ Trung Quốc vào tuần trước. Ông cũng đã chia sẻ câu chuyện của mình lên mạng. Và đây chính là sự khởi đầu của cú hích "đánh" vào danh tiếng của Huawei.
Mạnh Vãn Châu, giám đốc tài chính của Huawei, đã bị giam giữ tại Canada trong suốt một năm qua và đang phải đối mặt với việc sẽ bị dẫn độ về Mỹ với tội danh lừa đảo. Ảnh: Lindsey Wasson/Reuters
"Một người đang sung sướng tận hưởng cuộc sống trong một biệt thự đầy nắng tại Canada, trong khi người kia phải sống trong phòng giam lạnh lẽo và ẩm ướt ở Thâm Quyến", Jiang Feng, một nhà tâm lý học, đã bình luận như vậy trên Zhihu, một trang web hỏi đáp của Trung Quốc tương tự Quora. Cô Mạnh hiện đang bị "quản thúc" trong một căn nhà có sáu phòng ngủ, chờ đợi một tương lai có thể bị dẫn độ sang Mỹ với cáo buộc liên quan tới âm mưu lừa gạt các ngân hàng về mối quan hệ của Huawei với một công ty Iran.
Sự tức giận của công chúng đối với cô Mạnh đã phản ánh một thời điểm khó khăn đối với cả Huawei và giới chuyên gia trung lưu của nước này. Trong một năm vừa qua, Huawei đã nhiều lần phủ nhận các cáo buộc của chính phủ Mỹ cho rằng họ là một công ty có quá nhiều bí mật, không đáng tin cậy và là gián điệp cho chính quyền Bắc Kinh.
Tuy nhiên, ở quê nhà Trung Quốc, Huawei lại được coi là một "viên ngọc quý" của ngành công nghiệp công nghệ nước này và đang nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhiều phía. Nhiều người Trung Quốc đã từ bỏ điện thoại iPhone trong tâm thế tự hào để chuyển sang dùng sản phẩm của Huawei. Nhưng những phản ứng dữ dội về việc hãng bỏ tù một nhân viên lâu năm sau một cuộc tranh chấp về vấn đề lao động đã cho thấy rõ rằng người dân Trung Quốc đang bắt đầu có những quan điểm bất mãn và "quay lưng" với công ty.
Một dây chuyền sản xuất của Huawei ở Đông Quan. Vụ việc bắt giữ một cựu nhân viên Huawei đã làm "dậy sóng" truyền thông Trung Quốc. Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images
Sự phẫn nộ trên các phương tiện truyền thông xã hội cũng là dấu hiệu cho thấy tâm lý bất an đang lây lan trong tầng lớp trung lưu Trung Quốc, những người chưa bao giờ phải trải qua suy thoái kinh tế và luôn nghĩ rằng họ có nhiều quyền lợi và được bảo vệ tốt hơn trước các biến động kinh tế so với những người lao động nhập cư được trả lương thấp. Nhiều người cho biết họ nhìn thấy chính bản thân mình trong sự việc của Li.
"Nhiều người Trung Quốc thuộc tầng lớp trung lưu thường tin rằng nếu họ học trong những trường tốt, làm việc chăm chỉ và ít quan tâm đến các vấn đề chính trị - xã hội hiện tại, họ sẽ có thể thực hiện giấc mơ Trung Hoa của mình", một blogger viết trên Weibo. "Bây giờ, giấc mơ của họ đã tan nát."
Huawei hiện vẫn từ chối bình luận về phản ứng của công chúng.
Ông Li, một nhân viên có thâm niên 12 năm làm việc tại Huawei, đã thoả thuận nhận gói trợ cấp trị giá 48.000 USD vào tháng 3/2018, theo những gì ông chia sẻ trong các cuộc phỏng vấn với truyền thông Trung Quốc. Nhưng ông đã không nhận được khoản tiền thưởng cuối năm mà ông nói rằng công ty đã hứa trả cho ông. Do đó, vào tháng 11 năm ngoái, ông đã khởi kiện Huawei.
Một tháng sau, Li bị bắt giam tại Thâm Quyến với cáo buộc làm rò rỉ bí mật thương mại. Đến tháng 1 năm nay, ông đã chính thức bị bắt với cáo buộc tống tiền. Nhưng sau đó, đến tháng 8 ông lại đã được thả. Ông cũng từ chối trả lời các phỏng vấn.
Huawei nhấn mạnh trong một tuyên bố rằng họ không làm gì sai và thậm chí còn đưa ra lời thách thức ông Li chứng minh rằng ông đã bị đối xử bất công.
"Huawei có quyền, và trên thực tế đó cũng là một nghĩa vụ, phải báo cáo sự thật về bất kỳ hành vi bất hợp pháp nào mà chúng tôi nghi ngờ cho chính quyền. Chúng tôi tôn trọng các quyết định của chính quyền", tuyên bố có đoạn. "Nếu Li Hongyuan tin rằng anh ta đã bị tổn hại hoặc các quyền của anh ta đã bị xâm phạm, chúng tôi ủng hộ anh tìm kiếm sự thoả mãn thông qua các biện pháp pháp lý cần thiết, bao gồm cả việc khởi kiện Huawei."
Các nhà bình luận trên mạng gọi tuyên bố này là "đầy kiêu ngạo" và "máu lạnh". "Một con voi đã giẫm lên bạn, và họ bảo bạn hãy dẫm lại nó", tiêu đề một bài viết nổi tiếng trên WeChat chua chát nói. "Hẳn là một sự đáp trả công bằng!"
Jiang Jingjing, một blogger, đăng đàn chỉ trích Huawei vì đã chà đạp lên quyền của các nhân viên thông qua một hệ thống đánh giá hiệu suất làm việc khắc nghiệt và qua những sức mạnh pháp lý. "Một khi một công ty đã trở thành một cỗ máy nghiền vô nhân tính, thì có lý do gì để nó tồn tại hay không?", anh viết.
Các nhân viên Huawei phải kê chăn gối ngủ trưa ngay tại chỗ làm. Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images
Trong một chừng mực nào đó, những lời chỉ trích mới nhắm tới Huawei gợi lại những ngày đầu công ty mới thành lập. Theo đó, Huawei đã nuôi dưỡng một nền "văn hóa lang sói" đầy hung dữ, theo đó khuyến khích nhân viên của mình làm việc cật lực.
Các nhân viên mới khi gia nhập công ty sẽ nhận được một tấm đệm, vì họ được kỳ vọng sẽ làm việc muộn và thường ngủ lại ngay trong văn phòng. Hơn một thập kỷ trước, một loạt tin tức về cái chết của các nhân viên Huawei đã khiến công ty lọt vào tầm ngắm của công luận và các cơ quan truyền thông. Báo cáo điều tra của một trang tin thời đó đã thống kê được sáu cái chết "không tự nhiên" của các nhân viên Huawei trong vòng hai năm, bao gồm bốn vụ tự tử.
Nhưng khoảng thời gian sau đó, đặc biệt là sau khi Mỹ bắt đầu một chiến dịch quy mô toàn cầu nhằm ngăn các đồng minh sử dụng công nghệ không dây thế hệ tiếp theo của Huawei, công nghệ 5G, Huawei đã trở thành biểu tượng cho sức mạnh công nghệ của Trung Quốc và những nỗ lực của Mỹ nhằm kìm hãm sự phát triển của Trung Quốc.
Sau khi bà Mạnh bị bắt, đã có một làn sóng ủng hộ lớn từ công chúng dành cho Huawei. Trong quý gần đây nhất, doanh số điện thoại thông minh Huawei tại Trung Quốc đã tăng 66% so với cùng kỳ năm trước. Doanh số của Apple và hầu hết các đối thủ cạnh tranh trong nước của Huawei đều giảm, theo số liệu từ công ty nghiên cứu Canalys.
Còn ở thời điểm hiện tại, nhiều người lại đang bắt đầu đề cập tới việc việc tẩy chay lại các sản phẩm của Huawei. Hình ảnh chế một cặp còng tay mang thương hiệu Huawei đang được người dùng các trang mạng trực tuyến Trung Quốc chuyền tay nhau mạnh mẽ, và "quảng bá" đó là một loại thiết bị đeo cổ tay thông minh mới. Và món quà khuyến mãi đi kèm là cơ hội được "ăn ở miễn phí", thông điệp ám chỉ đến cuộc sống trong tù.
Ảnh: @zhu0588/Twitter
Tang Ting, một giám đốc quan hệ công chúng, đăng tải trên tài khoản WeChat của ông rằng sự phẫn nộ có thể gây ra những thiệt hại lâu dài cho thương hiệu của Huawei. "Các công ty Trung Quốc nghĩ rằng người tiêu dùng chỉ thích những thứ miễn phí và giảm giá", ông viết, "nhưng một tỷ lệ rất cao giới trẻ hiện nay cũng dành sự quan tâm lớn đến các giá trị khác."
Trong một động thái cho thấy nhiều chuyên gia thuộc tầng lớp trung lưu Trung Quốc cũng đang lo lắng rằng những gì đã xảy ra với ông Li cũng có thể xảy ra với họ, người dùng mạng bắt đầu chia sẻ những bài viết về cuộc sống trong tù, nhất là tại Trung tâm giam giữ Long Cương ở Thâm Quyến, nơi ông Li đã phải sống hơn 8 tháng. Huawei cũng có trụ sở tại Long Cương, Thâm Quyến.
Một số người dùng mạng còn chia sẻ cho nhau một bài blog gồm ba phần, được viết bởi một lập trình viên, người đã phải sống một năm trong trại giam và tận dụng khoảng thời gian đó để viết phần mềm chơi game và đánh bạc trực tuyến. Đánh bạc là hành vi bất hợp pháp ở Trung Quốc. Blogger này đã viết chi tiết về việc sống trong một phòng giam rộng 33 mét vuông với 55 người trong thời tiết nhiệt đới, về những gì họ đã ăn, mặc và làm mỗi ngày.
Một cửa hàng Huawei tại Bắc Kinh. Đã có những lời kêu gọi tẩy chay sản phẩm của Huawei lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc. Ảnh: Mark Schiefelbein/Associated Press
Nhiều người dân Trung Quốc đã bày tỏ thái độ đặc biệt phẫn nộ về cách mà những tin tức và bình luận trực tuyến về vụ việc này bị kiểm duyệt. Họ nói rằng bản thân cảm thấy bất lực vì không thể đưa ra những lời chỉ trích đối với chính phủ. Giờ đây họ nhận ra mình cũng chẳng được chỉ trích một tập đoàn khổng lồ.
Một trong những bài đăng trên Weibo về bức thư của cô Mạnh đã nhận được 1.400 bình luận. Nhiều người chỉ viết đơn giản bình luận con số 251, số ngày mà ông Li bị giam giữ. Đến thời điểm hiện tại, chỉ có chưa đến 10 bình luận, mà trong đó chủ yếu là những lời lẽ "cảm thông" với bà Mạnh, còn được hiển thị công khai.
"Một công ty quá lớn đến mức không thể bị chỉ trích thậm chí còn đáng sợ hơn một công ty quá lớn đến mức không thể thất bại", ông Nie Huihua, giáo sư kinh tế tại Đại học Nhân Dân ở Bắc Kinh, chia sẻ với trang tin tức trực tuyến Jiemian hôm thứ Ba vừa qua.
Và vào thời điểm bạn đang đọc bài viết này, cuộc phỏng vấn của trang tin Jiemian với ông Li, được công bố hôm thứ 2, đã bị xoá.
Quang Huy (theo The New York Times)