Giá thành con người để làm ra iPad (I)

Apple đang gặp thảm họa quan hệ công chúng (PR) khi một loạt bài báo chỉ trích các nhà máy trong chuỗi cung cấp của hãng bóc lột công nhân thậm tệ. Trong đó, bài điều tra dài đang trên báo Mỹ New York Times như một đòn giáng mạnh vào Apple.

Dưới đây, vnReview xin lược dịch bài báo "In China, Human Costs Are Built Into an iPad" đăng trên New York Times hôm 25/1 để độc giả hiểu rõ tại sao bài báo lại có ảnh hưởng lớn đến như vậy.

Công nhân lắp ráp iPad ở một nhà máy sản xuất cho Apple ở Trung Quốc

Một chiều tối thứ Sáu hồi tháng Năm năm ngoái, một vụ nổ xé toạc tòa nhà A5, lửa bùng lên và tiếng nổ lớn đến nỗi các ống kim loại bị xoắn lại như thể những ống hút bị loại bỏ.

Khi những người công nhân trong nhà ăn chạy được ra ngoài, họ nhìn thấy khói đen tuôn ra từ các cửa sổ bị vỡ. Khói đến từ khu vực các công nhân đánh bóng hàng nghìn chiếc vỏ iPad mỗi ngày.

Hai người thiệt mạng ngay lập tức và hơn chục người khác bị thương. Trong số những người bị thương được gấp rút chuyển lên xe cấp cứu, có một người đặc biệt đáng chú ý. Khuôn mặt ông bị bôi bẩn bởi vụ nổ, bị trụi vì nhiệt và sự mãnh liệt của lực ép cho đến khi một tấm thảm đỏ đen thay thế mũi và miệng ông.

"Ông có phải là bố anh Lai Xiaodong không?", một người ở đầu dây bên kia gọi đến nhà anh Lai ở quê. Sáu tháng trước, khi anh thanh niên 22 tuổi chuyển đến Thành Đô (Chengdu - Nam Trung Quốc) để trở thành một trong hàng triệu công nhân của hệ thống sản xuất tinh vi nhất, nhanh nhất, lớn nhất hành tinh này. Hệ thống này đã giúp Apple và hàng trăm công ty điện tử khác có thể làm ra những thiết bị nhanh như trong mơ.

"Cậu ấy đang gặp rắc rối", vẫn tiếng nói đầu dây bên kia. "Ông hãy đến bệnh viện càng sớm càng tốt".

Trong một thập kỷ qua, Apple đã trở thành một trong những công ty giàu nhất, thành công nhất và hùng mạnh nhất thế giới một phần nhờ làm chủ việc sản xuất toàn cầu. Hãng và những đối tác công nghệ cao của mình cũng như hàng tá ngành công nghiệp khác của Mỹ đã đạt được tốc độ đổi mới gần như không nơi nào sánh kịp trong lịch sử hiện đại.

Song theo lời kể của các công nhân bên trong nhà máy, các nhà hoạt động công đoàn và chính tài liệu của Apple thì công nhân đang lắp ráp iPhone, iPad và các thiết bị khác của Apple thường phải làm việc trong điều kiện hà khắc như môi trường làm việc phiền hà. Các vấn đề là rất khác nhau như môi trường làm việc, vấn đề an toàn lao động bị vi phạm nghiêm trọng, đôi khi dẫn đến chết người..

Các công nhân phải làm thêm giờ, trong một số trường hợp lên tới 7 ngày/tuần và sống trong các khu nhà chật chội đông đúc. Một số công nhân nói họ phải đứng quá lâu đến nỗi chân họ sưng phồng khó có thể nhấc nổi bước. Họ cùng với lao động trẻ em đã giúp làm nên các sản phẩm của Apple và các nhà cung cấp của hãng thì thải bừa bãi chất thải độc hại ra môi trường.

Tệ hơn, theo các nhóm hoạt động và giám sát độc lập, một số nhà cung cấp cho Apple coi thường sức khỏe của công nhân. Hai năm trước, 137 công nhân ở một nhà máy sản xuất cho Apple ở Đông Trung Quốc đã bị thương sau khi họ bị buộc phải sử dụng hóa chất độc hại để rửa màn hình iPhone. Trong vòng 7 tháng năm ngoái, hai vụ nổ ở các nhà máy sản xuất iPad gồm một nhà máy ở Thành Đô - thủ phủ của tỉnh Tứ Xuyên - làm bốn công nhân bị thiệt mạng, 77 người khác bị thương. Trước khi các vụ nổ này xảy ra, Apple đã được cảnh báo về điều kiện nguy hiểm bên trong nhà máy ở Chengdu.

Ông Nicholas Ashford, cựu chủ tịch Ủy ban tư vấn về an toàn nghề nghiệp và sức khỏe, cơ quan tư vấn cho Bộ Lao động Mỹ, nói: "Nếu Apple đã được cảnh báo và đã không hành động, đó là điều đáng khiển trách. Tuy nhiên, những gì về mặt đạo đức kinh doanh bị coi là đáng sợ ở quốc gia này lại có thể được chấp nhận ở quốc gia khác và các công ty, trong trường hợp này là Apple, tận dụng triệt để điều đó".

Apple không phải công ty điện tử duy nhất hoạt động kinh doanh trong một hệ thống cung ứng có vấn đề. Điều kiện lao động tồi tệ cũng được ghi nhận ở các nhà máy sản xuất sản phẩm cho Dell, Hewlett-Packard, Nokia, IBM, Lenovo, Motorola, Sony, Toshiba và các công ty khác.

Các nhà quản lý đương nhiệm và trước đó của Apple cho biết hãng đã thực hiện những biện pháp đáng kể để cải thiện các nhà máy sản xuất sản phẩm cho họ trong những năm gần đây. Apple có quy tắc cung cấp trong đó có các tiêu chuẩn về lao động, an toàn lao động và các chủ đề khác. Apple đã tiến hành nhiều đợt kiểm tra và khi phát hiện lạm dụng lao động, hãng ngay lập tức yêu cầu chấn chỉnh.

Trong nhiều trường hợp, báo cáo thường niên về trách nhiệm nhà cung cấp của Apple là nơi đầu tiên nêu ra những vụ lạm dụng lao động. Tháng này, cũng lần đầu tiên Apple công bố một danh sách các nhà cung cấp của mình.

Nhưng những tồn tại trong các nhà máy sản xuất cho Apple vẫn còn đó. Hơn một nửa các nhà cung cấp do Apple kiểm tra đã vi phạm ít nhất một điều khoản trong quy tắc của Apple hàng năm kể từ năm 2007. Nhiều vi phạm liên quan đến điều kiện lao động.

"Apple chưa bao giờ quan tâm đến bất kỳ điều gì khác ngoài tăng chất lượng sản phẩm và giảm chi phí sản xuất", Li Mingqi, người làm quản lý cho Foxconn Technology cho đến tận tháng 4/2011 nói. Ông Li giúp quản lý nhà máy Chengdu nơi vụ nổ xảy ra năm ngoái. Hiện ông Li đang kiện Foxconn vì sa thải ông.

"Họ chẳng mảy may quan tâm đến phúc lợi của công nhân", ông Li nói.

Một số nhà quản lý cũ của Apple nói có một mối căng thẳng chưa được giải quyết trong công ty: Các trưởng phòng muốn cải thiện điều kiện làm việc trong các nhà máy nhưng ý tốt đó lập tức bay hơi khi nó xung đột với mối quan hệ nhà cung cấp cực kỳ quan trọng hoặc yêu cầu giao hàng các sản phẩm mới thật nhanh chóng.

Đầu tháng 1/2012, Apple công bố một trong những quý lãi nhất trong lịch sử của bất kỳ doanh nghiệp nào, với 13,06 tỷ lợi nhuận trên 46,3 tỷ doanh số. Doanh số của hãng lẽ ra có thể cao hơn nếu như các nhà máy ở hải ngoại có thể sản xuất được nhiều hơn thế, các nhà quản lý của Apple nói.

Các nhà quản lý ở các doanh nghiệp khác cũng cho biết về sức ép nội tại tương tự. Hệ thống này có thể không đẹp, họ biện luận, nhưng một sự cải tổ triệt để sẽ làm chậm sự đổi mới trong khi người tiêu dùng muốn có những sản phẩm điện tử mới đáng kinh ngạc được đưa ra thị trường mỗi năm.

"Chúng tôi đã biết về bóc lột lao động ở một số nhà máy từ khoảng 4 năm nay và chúng vẫn đang tiếp diễn", một nhà quản lý của Apple trước đây nói. Cũng như những người khác, nguồn tin này chịu phát ngôn với điều kiện không nêu tên do những thỏa thuận giữ bí mật với Apple. "Tại sao? Bởi vì hệ thống này làm việc cho chúng tôi. Các nhà cung cấp sẽ thay đổi mọi thứ nếu Apple bảo họ. Họ không có lựa chọn nào khác".

"Nếu một nửa số iPhone bị trục trặc, anh có nghĩ là Apple sẽ để nó tiếp diễn như thế trong bốn năm?", nhà quản lý của Apple này nói.

Còn tiếp

Châu Giang