Ngủ trên đường phố và nỗi ám ảnh 'làm việc đến chết' với dân công sở Nhật Bản

Năm 2018, nhiếp ảnh gia Pawel Jaszczuk xuất bản cuốn sách 'High Fashion' tập hợp những bức ảnh 'dân văn phòng' Nhật Bản ngủ gật ngay trên đường phố hoặc bất kỳ nơi công cộng nào và lập tức trở thành tâm điểm của sự chú ý.

'Văn hóa' ngủ ngoài đường của dân công sở Nhật Bản

Nhật Bản vốn là đất nước được biết đến với sự phát triển kinh tế, công nghệ, người lao động kỷ luật, chăm chỉ và chuyên môn cao. Tuy nhiên, 'đất nước mặt trời mọc' cũng nổi tiếng với văn hóa làm việc không biết mệt mỏi. Những hình ảnh người lao động mặc đồ công sở nằm ngủ nơi công cộng thực sự không hiếm tại Nhật Bản, đặc biệt là ở những thành phố lớn.

Người dân ngủ ngoài đường có lẽ không phải quá xa lạ với nhiều quốc gia, kể cả những nước phát triển. Tuy nhiên, ở các nước khác, ngủ ngoài đường thường là người vô gia cư, có hoàn cảnh khó khăn còn ở Nhật Bản thì lại đa phần là 'dân công sở' với sơ mi, quầy tây, giầy Âu. Đối tượng ngủ ngoài đường ở 'đất nước mặt trời mọc' cũng rất đa dạng ở lứa tuổi, già có, trung niên có và trẻ cũng có.

Sau một thời gian đến Nhật Bản, nhiếp ảnh gia Pawel Jaszczuk cảm thấy thực sự lạ lẫm khi nhìn thấy hiện tượng này. Điều khiến ông ngạc nhiên hơn là tình trạng người lao động ngủ gật ở nơi công cộng cả đêm rất phổ biến, họ có thể ngủ ở bất kỳ đâu, từ những chiếc ghế trong công viên, hàng rào, sân ga tàu điện ngầm... Thậm chí, có những người mặc đồ công sở còn ngủ với tư thế đứng.;

Năm 2008, Pawel Jaszczuk bắt đầu chụp những bức ảnh đầu tiên về hiện tượng người lao động ngủ cả đêm ở nơi công cộng tại Nhật Bản. Nhiếp ảnh gia này cho biết: 'Hiện tượng người lao động qua đêm trên đường phố Nhật Bản rất phổ biến và dễ tìm, chỉ cần biết địa điểm họ thường đến là có thể nhìn thấy dễ dàng'. Sau một thời gian nghiên cứu, Pawel Jaszczuk nhận ra những địa điểm tốt nhất để gặp những người mặc đồ công sở ngủ đêm ở Nhật Bản. Đó là các quận Shinjuku và Shimbashi ở Tokyo - nơi được biết đến là trung tâm kinh doanh, thương mại cũng như giải trí ở thủ đô Nhật Bản.

Trong hơn 2 năm, Jaszczuk gần như làm việc hàng đêm để tìm người lao động ngủ tại nơi công cộng. Anh cho biết sau một ngày làm việc dài, nhiều nhân viên công sở của Nhật Bản tìm đến các quán rượu để giải tỏa áp lực. Họ cũng có thể phải đi uống rượu với lãnh đạo của mình hoặc đi hát karaoke với đồng nghiệp. Tuy nhiên, khi bữa rượu tàn cũng là lúc những người này trễ chuyến tàu điện ngầm cuối cùng để về nhà và chẳng còn lựa chọn nào khác là nhắm mắt ngủ ngay trên những con phố đông đúc ở trung tâm thành phố.

Jaszczuk thường di chuyển để tìm người ngủ gật trên đường phố Nhật Bản bằng xe đạp và vì là chụp ảnh vào ban đêm nên anh có dùng đèn flash. Nhưng kể cả khi có ánh sáng chói lóa của đèn flash hay lúc trời sáng thì nhiếp ảnh gia này cũng chưa bao giờ thấy các nhân viên công sở ngủ nơi công cộng tỉnh giấc. Thậm chí, cả chính quyền địa phương hay người qua đường dường như cũng coi hiện tượng này là bình thường và chẳng ai đánh thức họ dậy.

Theo Jaszczuk, hiện tượng người lao động ngủ trên đường phố này là một triệu chứng của văn hóa làm việc quá sức 'khét tiếng' tại Nhật Bản. Văn hóa này thậm chí đã khiến những nhân viên công sở 'làm công ăn lương' có người đã chết vì kiệt sức. Người ta gọi đó là hiện tượng karoshi, hiểu nôm na là 'chết do làm việc quá sức'.

Chết do làm việc quá sức

Một báo cáo vào năm 2016 tiết lộ rằng hơn 20% trong số 10.000 người được hỏi tại Nhật Bản cho biết họ làm thêm ít nhất 80h mỗi tháng. Jaszczuk nói với tờ Business Insider rằng những người ngủ gật nơi công cộng là nạn nhân của một cuộc sống hiện đại ở Nhật Bản, họ bị tàn phá nặng nề bởi phải làm việc trong quá nhiều giờ. Chúng ta không nên phán xét những người này bởi ngay cả khi tỉnh táo thì họ vẫn có biểu hiện vô cùng mệt mỏi.

Hiện tượng Karoshi dùng để chỉ những cái chết liên quan đến làm việc quá sức được bắt nguồn từ thời hậu thế chiến thứ II, cụ thể là đầu những năm 1950 ở Nhật Bản. Khi đó thủ tướng Shigeru Yoshida đã định hướng các tập đoán lớn khuyến khích người lao động dành nhiều thời gian hơn cho công việc. Kế hoạch này rõ ràng có hiệu quả khi hiện nay kinh tế Nhật Bản đang lớn thứ 3 trên thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.

Tuy nhiên, nó cũng có một số tác dụng phụ ngoài ý muốn đó là tạo ra những căn bệnh được thúc đẩy bởi mức độ căng thẳng và áp lực khi làm việc. Đột quỵ và suy tim trở nên phổ biến với người lao động Nhật Bản. Nhiều thập kỷ sau kế hoạch của thủ tướng Shigeru Yoshida, những cái chết liên quan đến Karoshi vẫn diễn ra ở 'đất nước mặt trời mọc'.

Vào tháng 7/2013, một nhà báo 31 tuổi có tên Miwa Sado đã chết vì suy tim. Một báo cáo chỉ ra rằng cô đã làm thêm tới 159h/tháng. Cái chết của Miwa Sado được xác định là Karoshi vào tháng 10/2017.

Nếu nhân viên qua đời vì Karoshi, các công ty của Nhật sẽ phải trả một khoản tiền phạt. Như trường hợp của Miwa Sado, công ty chủ quản chỉ phải trả số tiền phạt là 5.000 USD sau khi cô qua đời.

Thực tế chính phủ Nhật Bản đã có thực hiện một số biện pháp để cải thiện đời sống của người lao động với các khoản phạt với những tập đoàn có nhân viên qua đời liên quan đến Karoshi. Cùng với đó, họ cũng có chính sách Premium Friday từ năm 2017 cho phép người lao động được rời khỏi công sở vào lúc 3h chiều ngày thứ 6 cuối cùng mỗi tháng. Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng nhìn chung chính sách này không thành công.

Làm thêm giờ vốn là một phía cạnh phổ biến trong văn hóa doanh nghiệp tại Nhật Bản. Jaszczuk cho biết mong muốn của anh là những bức ảnh của mình truyền tải được điều gì đó và có thể nói lên được một cuộc sống với công việc quá căng thẳng với người lao động tại 'xứ sở mặt trời mọc'.

T.T