Virus Corona mới nguy hiểm ra sao so với các virus gây SARS, MERS, Ebola?

Virus Corona đang lan rộng ở Trung Quốc và dịch SARS năm 2003 có hai điểm chung: Cả hai đều thuộc họ coronavirus và cả hai đều truyền từ động vật sang người ở một khu chợ ẩm ướt.

Các nhân viên y tế đang kiểm tra hành khách đến từ Vũ Hán tại sân bay ở Bắc Kinh. Ảnh: AP

Theo trang Business Insider, virus Corona là loại virus dịch bệnh zoonotic, nghĩa là chúng lây từ động vật sang người. Bởi vì tại các khu chợ ẩm ướt, con người và động vật – cả sống và đã chết như chó, gà, lợn, rắn, cầy hương… tiếp xúc gần gũi với nhau, do đó virus có thể dễ dàng lây lan.

"Việc quản lý kém các khu chợ động vật sống cùng với nạn buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp là cơ hội duy nhất khiến virus lây lan từ động vật hoang dã vào quần thể con người", Hiệp hội bảo tồn động vật hoang dã cho biết trong một tuyên bố hôm thứ Năm (23/1).

Trong trường hợp SARS, và có lẽ cả dịch Corona này cũng vậy, dơi là vật chủ ban đầu. Sau đó, virus lây nhiễm sang các động vật khác qua phân hoặc nước bọt của chúng, và các trung gian vô tình truyền virus sang người.

"Dơi và chim được coi là loài chứa loại virus có khả năng gây đại dịch", Bart Haagmans, nhà virus học tại Trung tâm y tế Erasmus ở Rotterdam, Hà Lan, nói.

Trong 45 năm qua, có ít nhất ba đại dịch (chưa kể SARS) đều bắt nguồn từ dơi. Các sinh vật này là nguồn gốc của Ebola, khiến 13.500 người tử vong trong nhiều đợt bùng phát kể từ năm 1976; Hội chứng hô hấp Trung Đông, còn được gọi là MERS, có thể được tìm thấy ở 28 quốc gia; và virus Nipah, có tỷ lệ tử vong 78%.

Virus Corona có thể đã lây từ dơi sang rắn và sang người

Không phải tất cả virus Corona đều gây chết người – chẳng hạn những loài virus đặc hữu của con người, giống như cảm lạnh thông thường, không gây hậu quả xấu. Tuy nhiên, virus Corona có nguy cơ gây đại dịch là những loại virus có trong động vật.

"Bởi vì những virus này chưa lây lan sang con người trước đây, nên con người không có khả năng miễn dịch đối với những virus này", Haagmans nói.

Virus corona xuất hiện ở Vũ Hán cho đến nay đã giết chết 41 người và lây nhiễm hơn 900 người. Các chuyên gia chưa xác nhận loài động vật nào đã khiến virus Corona lây lan sang người, nhưng họ có một số dự đoán. Các nhà khoa học ở Trung Quốc đã so sánh mã di truyền của virus Corona Vũ Hán với các loại virus Corona khác và thấy nó giống với hai mẫu virus Corona của dơi.

"Có dấu hiệu cho thấy đó là virus từ dơi", Vincent Munster, một nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm Rocky Mountain, cho biết.

Theo một nhóm các nhà khoa học của Tạp chí Virus học y tế, loài trung gian trong trường hợp này có thể là rắn hổ mang Trung Quốc.

Đó là bởi vì phân tích di truyền sâu hơn cho thấy các khối di truyền của virus Corona Vũ Hán gần giống với rắn. Vì vậy, các nhà nghiên cứu nghĩ rằng một quần thể dơi có thể đã lây nhiễm virus này cho rắn, và từ đó truyền virus sang người khi chúng được bán tại chợ hải sản bán buôn ở Vũ Hán.

Nhưng cách duy nhất để chắc chắn về nguồn gốc của virus là lấy mẫu DNA của loài động vật được bán ở khu chợ và mẫu DNA của loài rắn và dơi hoang dã trong khu vực.

Một con dơi móng ngựa lớn, họ hàng của loài dơi Rhinolophus sinicus từ Trung Quốc, nguồn gốc của virus SARS

Tại sao dơi gây ra mối đe dọa như vậy?

Theo một nghiên cứu năm 2017, loài dơi có tỷ lệ virus zoonotic cao hơn đáng kể so với các động vật có vú khác. Các chuyên gia nghĩ rằng đó là vì dơi có thể bay qua các phạm vi địa lý lớn, vận chuyển bệnh khi chúng di chuyển. Điều đó khiến dơi trở thành một nguồn bệnh lý tưởng.

Dơi truyền virus trong phân của chúng: Nếu chúng thả phân vào một miếng trái cây mà một loài động vật khác ăn, sinh vật đó có thể trở thành vật mang mầm bệnh.

"Chúng tôi biết một số lượng virus khá lớn trong danh sách các bệnh đặc biệt cần lưu ý của Tổ chức Y tế Thế giới có mối liên hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với dơi", Munster nói. Trong danh sách đó bao gồm virus SARS và MERS.

Tháng 3 năm ngoái, một nghiên cứu thậm chí đã dự đoán dơi có thể là nguồn gốc của đợt bùng phát virus Corona mới ở Trung Quốc.

Thêm vào đó, các tác giả nghiên cứu cho biết, hầu hết các loài dơi mang loại virus Corona này "sống gần người ở Trung Quốc, có khả năng truyền virus cho người và gia súc".

Ví dụ, quần thể dơi mà virus SARS bắt nguồn, sống trong một hang động chỉ cách hơn 1 km đến ngôi làng gần nhất.

Tương tự, một nghiên cứu năm 2017 đã cảnh báo rằng "nguy cơ lây lan sang người và xuất hiện một căn bệnh tương tự như SARS là điều có thể xảy ra". Các tác giả đã xác định ít nhất 300 chủng virus Corona riêng biệt có trong loài dơi.

Làm thế nào các dịch bệnh SARS, MERS và Ebola truyền từ dơi sang người?

Dưới đây là 5 loại virus có khả năng xuất phát từ loài dơi và so sánh mức độ lây nhiễm của chúng

Các nhà nghiên cứu đã truy tìm nguyên nhân dịch SARS và phát hiện ra nó xuất phát từ một quần thể dơi móng ngựa ở tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Con người bị lây nhiễm loại virus này từ những động vật có vú giống chồn, được gọi là cầy hương tại một khu chợ ẩm ướt ở Quảng Đông.

Từ năm 2002 đến 2003, SARS đã giết 774 người tại 29 quốc gia và lây nhiễm đến hơn 8.000 người. Bệnh nhân bị sốt, đau đầu và bị một loại viêm phổi chết người có thể gây suy hô hấp.

MERS, tương tự, được truyền từ dơi đến lạc đà ở Trung Đông. Virus Corona gây dịch MERS lưu hành trong quần thể lạc đà không bị phát hiện trong nhiều thập kỷ trước khi lây sang người vào năm 2012. Cho đến nay, 858 người đã chết ở 28 quốc gia vì bệnh, đi kèm với sốt, ho và khó thở.

Ở Đông Nam Á, dơi ăn quả là vật chủ ban đầu của virut Nipah chết người, xuất hiện ở Malaysia vào năm 1998 và sau đó một lần nữa ở Ấn Độ vào năm 2001. Dơi đã truyền nó cho lợn nuôi, và từ đó lây sang người dân. Bệnh nhân bị đau đầu và nôn mửa; nhiều người rơi vào tình trạng hôn mê và tử vong.

Dơi ăn quả ở châu Phi đóng vai trò lớn trong các vụ dịch Ebola kể từ năm 1976. Tuy nhiên, vụ dịch Ebola tồi tệ nhất trong lịch sử đến từ một quần thể dơi ngón tay dài. Hơn 11.000 người đã thiệt mạng từ năm 2013 đến 2016.

Từ năm 2002 đến 2003, SARS đã giết 774 người tại 29 quốc gia và lây nhiễm đến hơn 8.000 người.;

Làm thế nào ngăn ngừa bệnh zoonotic lan vào người?

Tại các khu chợ ẩm ướt, con người mua, bán động vật sống và chết là một nơi sinh sản chính cho các bệnh động vật.

"Vì lý do văn hóa, mọi người thường muốn thấy những con vật cụ thể mà họ mua bị giết thịt ngay trước mặt họ, vì vậy họ biết họ đang nhận chính sản phẩm mà họ đã trả tiền", theo Emily Langdon, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Y khoa Chicago. "Điều đó có nghĩa là có rất nhiều động vật sống bị giết thịt trước mặt người mua hàng và kết quả là, môi trường bị ô nhiễm".

Chính quyền Vũ Hán đã cấm buôn bán động vật sống tại các chợ này. Các quan chức đã đóng cửa khu chợ hải sản nơi dịch bệnh virus Corona mới xuất phát.

"Các chính phủ phải công nhận mối đe dọa sức khỏe đối với cộng đồng toàn cầu của loại bệnh zoonotic", Christian Walzer, giám đốc điều hành chương trình y tế của Hiệp hội bảo tồn động vật hoang dã, cho biết trong một tuyên bố. "Đã đến lúc đóng cửa thị trường động vật sống, buôn bán động vật hoang dã, tăng cường nỗ lực chống buôn bán động vật hoang dã và thay đổi hành vi tiêu thụ động vật hoang dã nguy hiểm, đặc biệt là ở các thành phố".

Nhưng theo Eric Toner, một nhà khoa học cao cấp tại Đại học Johns Hopkins, nhiều vụ dịch bệnh từ người sang người có khả năng phát sinh, ngay cả khi không có những khu chợ ẩm ướt này.

"Từ lâu, tôi đã nghĩ loại virus có khả năng gây ra đại dịch mới nhất sẽ là một loại virus Corona", Toner nói. "Chúng ta đang sống trong thời đại dịch bệnh toàn cầu hóa vì sự xâm lấn vào môi trường hoang dã".

Tuy nhiên, dịch virus Corona ở Vũ Hán chưa bị coi là đại dịch. Tổ chức Y tế Thế giới cho đến nay vẫn chưa tuyên bố đây là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng toàn cầu, vì Trung Quốc đã cách ly Vũ Hán và các thành phố lân cận khác để ngăn chặn sự lây lan của virus.

Một người bán gà ngủ trên nóc chuồng gà ở một khu chợ trong thành phố Cửu Long, Trung Quốc, năm 2004

Hoàng Lan