Khởi nguồn của dịch COVID-19 vẫn chưa được xác định, có thể không phải từ chợ hải sản Vũ Hán

Những nghiên cứu về căn bệnh này cho thấy virus COVID-19 có thể không xuất phát từ khu chợ, mà từ đâu đó bay vào khu chợ.

Khi chủng virus Corona mới lây lan trên toàn cầu, các nhà khoa học đang nỗ lực tìm hiểu xem virus đến từ đâu. Trong những ngày đầu tiên dịch bệnh bùng phát, hầu như mọi người đều cho rằng virus xuất phát từ một khu chợ ẩm ướt của Trung Quốc. Khu chợ này bán động vật sống cùng với thịt và thực phẩm, thường bán cả những động vật hoang dã. Tuy nhiên, hiện nay các chuyên gia cho rằng câu chuyện nguồn gốc thực sự của virus có vẻ phức tạp hơn, và họ đang truy tìm nguồn bệnh.

Được gọi là virus Corona chủng mới 2019 (nCoV-2019 và sau đó là COVID-19, SARS-CoV-2), căn bệnh này dường như bắt đầu ở thành phố Vũ Hán, hiện đang bị Trung Quốc cách ly. Hiểu rõ nguồn gốc dịch bệnh là điều rất quan trọng, bởi vì nó giúp các nhà dịch tễ học theo dõi và ngăn chặn sự lây lan. Ngoài ra, hiểu rõ về đặc điểm hình thành virus có thể giúp các nhà khoa học tìm ra vắc-xin và phác đồ điều trị. Các chi tiết về nguồn gốc xuất xứ của dịch bệnh cũng có thể giúp các nhà hoạch định chính sách tìm ra cách ngăn chặn sự tái bùng phát trong tương lai.

Nhưng các nhà nghiên cứu còn lâu mới biết được COVID-19 thực sự đến từ đâu, bà Nancy Messonier, giám đốc Trung tâm miễn dịch và bệnh hô hấp quốc gia của Mỹ, từng cho biết.

Sau khi tìm hiểu bộ gen của bệnh và so sánh nó với các chủng coronavirus khác như Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS), Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS) và thậm chí các bệnh chỉ có ở động vật – đã dẫn đến một vấn đề: có vẻ như virus nCoV-2019 hơi giống với một loại virus Corona có ở dơi.

Dơi được cho là nguồn gốc của cả bệnh SARS và MERS. Dơi có một hệ thống miễn dịch khác thường có thể dung nạp nhiều loại virus khác nhau mà không bị ảnh hưởng, kể cả bệnh dại và coronavirus, Gregory Gray, một nhà dịch tễ học về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Duke nói. Dơi bay được nên chúng cũng có nhiều khả năng tiếp xúc với nhiều động vật khác, điều này làm tăng nguy cơ bệnh tiến triển và lây lan.

Nhưng ngay cả khi những con dơi được xác nhận là thủ phạm ban đầu gây bùng phát dịch COVID-19, chúng ta cũng không thể nói chính xác làm thế nào virus nCoV-2019 đã lây sang con người như thế nào.

Những báo cáo ban đầu về virus Corona chủng mới cho thấy nhiều trường hợp có kết nối với chợ hải sản Huanan ở thành phố Vũ Hán. Trung Quốc từng lấy 585 mẫu xét nghiệm tại khu chợ và có 33 kết quả dương tính – trong đó có 31 trường hợp bán các sinh vật không thuần hóa như hải ly và rắn. Hãng Tân Hoa Xã của Trung Quốc từng cho biết sự bùng phát coronavirus mới có liên quan rất lớn đến việc buôn bán động vật hoang dã.

Nhưng những nghiên cứu bên ngoài về căn bệnh này cho thấy virus COVID-19 có thể không xuất phát từ khu chợ, mà là từ đâu đó bay vào khu chợ. Chuyên gia về bệnh truyền nhiễm của Đại học Georgetown, Daniel Lucey lưu ý rằng do virus dường như có thời gian ủ bệnh lên đến 14 ngày và ca nhiễm được báo cáo đầu tiên xuất hiện vào ngày 1/12, nên sự lây nhiễm giữa người có thể đã xảy ra vào tháng 11. Và vì virus chỉ xuất hiện các triệu chứng giống cảm lạnh ở nhiều người, nên bệnh nhân số không đầu tiên (Zero), có thể là bất cứ ai, và đã lây sang người khác từ lâu trước khi các quan chức y tế biết phải tìm gì. Điều đó có nghĩa là virus có thể đã lây nhiễm cho con người trước cả khi chúng ta phát nó lây nhiễm nhiều tại khu chợ hải sản Vũ Hán.

Trong một cuộc phỏng vấn về sức khỏe toàn cầu của Hiệp hội bệnh truyền nhiễm Hoa Kỳ, Lucey kêu gọi các nhà khoa học hãy nhìn xa hơn ngoài thị trường hải sản Huanan và xét nghiệm cả những loài động vật và những người liên quan đến chuỗi cung ứng động vật bị nhiễm bệnh. Sự lây truyền virus từ người sang người có thể đã xảy ra ở một hoặc nhiều khu chợ, hoặc nhà hàng, hoặc trang trại, hoặc với động vật hoang dã, buôn bán hợp pháp hoặc bất hợp pháp, ông nói.

Dịch COVID-19 đã lan nhanh trên toàn cầu

Nhà khoa học nhân chủng học y tế thuộc Đại học Brown, Kinda Mason, cho biết trước đây, dịch SARS năm 2003 ban đầu cũng được tin là xuất phát từ khu chợ hải sản. Nhiều người đổ lỗi những con mèo cầy từ một khu chợ ẩm ướt đã gây ra dịch SARS. Tuy nhiên, nghiên cứu sau đó đã lần theo dấu vết nhiễm trùng trở lại, cho thấy ban đầu virus gây dịch SARS đã nhảy sang mèo cầy từ dơi. Căn bệnh không phải có nguồn gốc từ những con mèo cầy mà chúng chỉ là một bước "trung chuyển" khiến bệnh lây lan. Để thực sự hiểu một nguồn gốc và sự tiến hóa của mầm bệnh, cần phải xem xét kỹ hơn.

Theo trang Popsci, nguồn gốc virus COVID-19 vẫn còn bí ẩn, nhưng chợ Huanan hay các khu chợ ẩm ướt khác có thể đã giúp nó lan rộng. Chuyên gia dịch tễ học của Đại học Columbia Ian Lipkin cho biết, chắc chắn có khả năng virus này đã lưu hành ở người trước tháng 12. Và sự lộn xộn của việc buôn bán động vật hoang dã và thuần hóa, khu chợ động vật sống, ẩm ướt là những rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng.

Nhưng những địa điểm này không thể tự truyền bệnh; những thói quen khác như trang trại chăn nuôi lợn và mạng lưới du lịch quốc tế, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc lây lan dịch bệnh. Bức tranh dịch bệnh đến từ đâu rất phức tạp, nguồn gốc virus Corona chủng mới vẫn đang là một "mạng nhện bùng nhùng" mà chúng ta cần làm sáng tỏ.

Hoàng Lan