Nguyên nhân gì khiến Trung Quốc và Ấn Độ tranh chấp biên giới tại Himalaya?

Sau hơn bốn thập kỷ chỉ xảy ra những đụng độ nhỏ, mới đây, tranh chấp biên giới giữa Trung Quốc và Ấn Độ một lần nữa lại bùng lên dữ dội.

Ít nhất 20 binh sĩ Ấn Độ đã thiệt mạng trong cuộc xung đột đẫm máu với quân đội Trung Quốc ngày 15/6 vừa qua tại thung lũng Galwan, gần Aksai Chin, vùng đất đang tranh chấp nhưng do Trung Quốc kiểm soát chính. Hiện chưa rõ thương vong của phía Trung Quốc. Cả hai bên đều cáo buộc phía còn lại đã vượt qua Đường kiểm soát thực tế (Line of Actual Control - LAC) dọc phía tây thung lũng. Chi tiết của cuộc đụng độ vẫn còn nhiều điểm mơ hồ, và có thể, sẽ không bao giờ được làm sáng tỏ.

Trung Quốc và Ấn Độ đều sở hữu vũ khí hạt nhân. Hai quốc gia láng giềng đang cố gắng giảm leo thang căng thẳng, ngay cả khi những lời lẽ hiếu chiến và kích động đã bắt đầu xuất hiện từ cả hai bên. Về phần mình, Trung Quốc đã chuyển đến khu vực một lượng lớn binh lính cũng như khí tài quân sự, trong khi đó, Ấn Độ cũng có những động thái nhất định khẳng định vị thế, mặc dù New Delhi vẫn luôn tỏ ra khá kín tiếng về sức mạnh quân sự tại vùng đất này.

Aksai Chin là khu vực đang tranh chấp chủ quyền, Trung Quốc nhận là một phần của Tân Cương, còn Ấn Độ tuyên bố thuộc Ladakh. Thời tiết nơi đây lạnh lẽo và vô cùng khắc nghiệt, luôn chìm trong tuyết trắng, nhiệt độ đủ đóng băng hầu hết mọi thứ ngay cả vào mùa hè. Nơi đây nằm trên dãy Himalaya, với độ cao trung bình 14.000 feet (4.200m), gần gấp đôi độ cao có thể gây bệnh cho con người. Điều đó có nghĩa là bất cứ ai bước vào vùng đất này sẽ đều phải chịu đựng sự tẻ nhạt, cơ thể bắt buộc phải thích nghi để sống sót hoặc chịu đựng sự hành hạ thường xuyên của những cơn đau đầu, buồn nôn và mệt mỏi.

Có thể chính vấn đề về địa hình quá cao và nhiệt độ quá thấp đã góp phần làm tăng số lượng người chết hôm thứ Hai vừa qua. Ban đầu, quân đội Ấn Độ xác nhận số lượng chỉ có 3 người thương vong, nhưng rồi cho biết có thêm 17 binh sĩ đã hy sinh do "tiếp xúc với nhiệt độ dưới 0 độ C ở độ cao lớn khiến những người bị thương không thể cầm cự nhiều hơn."

Trong cuốn sách nói về khu vực này, nhà sử học người Anh, Neville Maxwell, mô tả nó như một "vùng đất không người ở, không gì có thể sinh trưởng và phát triển." Chưa hết, năm 1962, nơi đây từng xảy ra chiến tranh giữa Trung Quốc và Ấn Độ, khiến hàng ngàn người thiệt mạng. Giữa cuộc chiến kéo dài cả tháng nhiều năm trước với cuộc giao tranh hôm 15/6 vừa rồi, khu vực này chứng kiến nhiều trận đánh và đụng độ nhỏ giữa bộ đội biên phòng hai bên, cùng với rất nhiều những tuyên bố phẫn nộ từ Bắc Kinh hoặc New Delhi cáo buộc phía còn lại tìm cách vượt qua biên giới.

Vậy vùng đất này có ý nghĩa như thế nào đối với cả hai bên?

Lãnh thổ tranh chấp

Đường kiểm soát thực tế (LAC) được xác định một cách lỏng lẻo, xuất hiện từ chiến tranh biên giới Trung - Ấn năm 1962. Nó được nhen nhóm bởi những bất đồng lãnh thổ vốn có lịch sử lâu đời.

Như Maxwell viết trong cuốn sách "India's China War", chủ quyền đối với khu vực Aksai Chin đó giờ vẫn luôn không rõ ràng.

Phần lớn thời gian những năm 1800, dãy Himalaya là trọng tâm cạnh tranh quân sự và chính trị giữa ba đế chế gồm Nga, Anh, Trung Quốc và cả ba tuyên bố chủ quyền ở nhiều khu vực khác nhau trong vùng. Việc phi thực dân hóa càng đem đến nhiều sự rối rắm và khó hiểu hơn nữa, đặc biệt là sau khi Pakistan tách khỏi Ấn Độ giành độc lập.

Aksai Chin là vùng đất nhỏ thuộc Kashmir, cuộc chiến khốc liệt giữa Pakistan và Ấn Độ năm 1947 đã dẫn đến sự chia cắt đất đai nơi này, biên giới Trung - Ấn càng trở nên khó xác định.

Ấn Độ tuyên bố Aksai Chin là một phần của Ladakh, vùng lãnh thổ miền núi xa xôi phía đông thung lũng Kashmir, đến năm ngoái vẫn thuộc bang Jammu và Kashmir, nằm trong sự kiểm soát của Ấn Độ nhưng có quy chế bán tự trị. Mảnh đất này trước thuộc vùng tranh chấp rộng lớn hơn, cuối cùng thuộc quyền kiểm soát của Ấn Độ sau cuộc chiến năm 1947 với Pakistan.

Viết trong một báo cáo quân sự của Mỹ, nhà phân tích Larry Wortzel cho biết "Trong khi Ấn Độ công nhận cái gọi là ‘đường McMahon' (McMahon line) có từ thời thuộc địa Anh" thì "Trung Quốc chưa bao giờ chính thức thừa nhận, thay vào đó chỉ gọi là ‘biên giới theo thói quen' (borders of habit) – thứ đã tồn tại không chính thức giữa hai dân tộc trong nhiều thập kỷ trước".

Chính điều này đã gây ra hiện trạng rối ren tồn tại cho đến ngày nay, nơi mà cả hai bên chẳng ai chịu nhượng bộ ai ở đường biên giới. Cả hai quốc gia thường xuyên cáo buộc nước láng giềng vượt qua biên giới hoặc tìm cách mở rộng lãnh thổ, do đó, các cuộc xung đột rất dễ xảy ra.

Chất xúc tác xung đột

Nguồn gốc của cuộc khủng hoảng hiện nay, theo Harsh V. Pant, giáo sư ngành Quan hệ quốc tế tại King's College, London, có thể xuất phát từ việc năm 2019, Ấn Độ hủy bỏ cơ chế đặc biệt đối với Jammu và Kashmir, chia tách một bang lớn thành hai vùng khác nhau.

Giáo sư Pant cho biết "Kể từ đó đã có những quan ngại từ phía Trung Quốc rằng Ấn Độ sẽ khiến Trung Quốc gặp bất lợi trong tương lai.", "Khu vực kết nối Trung Quốc với Pakistan, nơi hai bên có hành lang kinh tế. Họ lo lắng về động thái hủy bỏ cơ chế đặc biệt và chiến lược Ấn Độ nhìn nhận Ladakh, cũng như việc xây dựng cơ sở hạ tầng tại nơi này."

Khủng hoảng lớn gần nhất trong khu vực là một cuộc đình công kéo dài nhiều tháng trên lãnh thổ tranh chấp Doklam năm 2017, cũng liên quan đến yếu tố xây dựng cơ sở hạ tầng.

"Trước đây, hạ tầng nơi này chủ yếu thuộc phía Trung Quốc nhưng gần đây Ấn Độ cũng đã tăng cường hiện diện dọc biên giới của họ.", Pant nói thêm.

Bất kỳ sự mở rộng hoặc củng cố sức mạnh nào của Ấn Độ cũng có khả năng đe dọa các mục tiêu địa chiến lược của Trung Quốc ở Trung Á, Phó Giáo sư Happymon Jacob của Trung tâm chính trị, tổ chức và giải giáp quân sự quốc tế(Center for International Politics, Organization and Disarmament) thuộc Đại học Jawaharlal Nehru – Delhi, nhận định.

Ông nói "Trung Quốc đã đầu tư hơn 60 tỷ USD cho hành lang kinh tế với Pakistan" và cho rằng đây là một "phần quan trọng" trong kế hoạch phát triển sáng kiến "Một vành đai, một con đường" của Chủ tịch Tập Cận Bình."

Năm 2019, Ấn Độ đã hoàn tất xây dựng một con đường mới có khả năng vận hành trong mọi điều kiện thời tiết, chạy gần tới Đường kiểm soát thực tế (LAC). Mục đích của con đường này là hỗ trợ quân đội dọc biên giới, cho phép binh sĩ nhận tiếp tế bằng đường bộ từ Daulat Beg Oldi, sân bay cao nhất thế giới hiện nay. Sự kiện này có nghĩa quan trọng giúp Ấn Độ tiếp tục củng cố vị thế của mình trong khu vực hoặc hỗ trợ xây dựng các chốt quân sự dọc biên giới.

"Các tín hiệu cho thấy phản ứng gần đây của Trung Quốc nhằm mục đích bày tỏ thái độ với con đường mới này, điều Trung Quốc cho là làm thay đổi hiện trạng của LAC", Aidan Milliff, chuyên gia về bạo lực chính trị và các vấn đề Nam Á tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) nói.

"Hiện trạng thực tế ở mức có thể chấp nhận được đối với cả hai quốc gia – hoặc ít nhất, họ không khó chịu đến mức bắt buộc phải đánh đổi nguồn tài lực khổng lồ để thay đổi nó", ông cho biết thêm. "Bản thân tôi cũng chưa rõ nguồn cơn căng thẳng hiện tại bắt đầu từ những khiêu khích có tính toán trước hay chỉ đơn giản là do hiểu lầm giữa đôi bên."

Sẽ không có xung đột quân sự xảy ra

Mặc dù có nhiều quan ngại về các động thái điều động quân sự ở cả hai phía Ấn – Trung, tuy nhiên, bất kỳ cuộc xung đột nào trong khu vực cũng sẽ rất khó để có thể xảy ra.

Thung lũng Galwan, địa điểm của cuộc đối đầu mới đây nhất, là một cao nguyên tương đối thấp, nơi quân đội có thể di chuyển dễ dàng. Đây đồng thời từng là vùng tranh chấp khởi đầu cho cuộc chiến năm 1962.

Tại Galwan, mùa đông luôn lạnh buốt với tuyết rơi rất dày khiến phần lớn diện tích không thể tiếp cận, đồng nghĩa với việc, khả năng ;diễn ra các cuộc tập trận là rất thấp. Ngay cả mùa hè, khi điều kiện thời tiết có phần tốt hơn, độ cao, khí hậu và nhiệt độ thậm chí càng khiến mọi thứ khó khăn hơn, từ các thao tác đơn giản như tiếp tế quân lương chứ chưa nói đến một cuộc chiến quy mô.

Chuyên gia của MIT, Milliff, viết trên tạp chí War on the Rocks đầu tháng này như sau: "Cả Quân đội Ấn Độ và lực lượng PLA (quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc) đều nhận thức rõ việc hoạt động trên độ cao hơn 4.000 mét thay đổi gần như mọi mặt của trận chiến", " Các binh sĩ phải mất nhiều ngày để thích nghi với bất kỳ địa hình nào cao trên 2.400 mét (cao hơn Santa Fe, New Mexico một chút), do đó, dù phương tiện di chuyển có vận tốc lớn, quân tiếp viện có thể sẽ vẫn đến chậm hơn so với bình thường."

Rủi ro do thay đổi độ cao quá nhanh rất nguy hiểm, ngay cả với những người lính trẻ khỏe mạnh, gây hại cho phổi và não. "Trong cuộc chiến tranh biên giới Trung – Ấn năm 1962, một số đơn vị của Ấn Độ đã bỏ qua bước thích nghi địa hình, tiến thẳng đến vùng có độ cao cực đoan tại Kashmir và Sikkim", Milliff viết. "Gần 15% số binh sĩ đã ngay lập tức bị phù phổi do sốc, nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở các chứng bệnh liên quan đến độ cao. Từ thời điểm xuất hiện triệu chứng cho đến lúc tử vong chỉ vỏn vẹn 12 giờ với cơ thể khỏe mạnh."

Mọi thứ đều bị độ cao ảnh hưởng. Động cơ diesel rất vất vả để hoạt động, máy bay trực thăng buộc phải giảm trọng tải, song lượng vật tư cần thiết để duy trì quân đội lại đòi hỏi nhiều hơn. Ngay cả sử dụng súng, pháo cũng cần điều chỉnh cách ngắm, bắn để đối phó với không khí loãng.

"Ngay cả khi độ cao không còn là vấn đề, địa hình dọc biên giới Ấn – Trung cũng sẽ vẫn gây phức tạp cho các hoạt động quân sự.", Milliff nói, "Cao nguyên Himalaya không bằng phẳng như mặt trận trung tâm tại châu Âu, cũng không có địa hình khả dĩ cho xe tăng như các sa mạc tại Iraq hay dọc biên giới giữa miền tây Ấn độ và miền nam Pakistan."

Với việc đội quân hai bên đang trị thương sau cuộc xung đột vừa qua và các thủ tục ngoại ngao được nối lại, sự chú ý giờ đây chuyển sang thái độ của các nhà cầm quyền tại Delhi và Bắc Kinh xem liệu họ có thể khống chế tình hình trong tầm kiểm soát, tránh được một cuộc xung đột tàn khốc và tốn kém hay không.

Shirley (theo CNN)