Tại sao Tam Hiệp - đập thuỷ điện lớn nhất thế giới - gây tranh cãi?

Gần đây, truyền thông Trung Quốc và thế giới đưa tin dày đặc về đập thuỷ điện Tam Hiệp cũng như những lo ngại về nguy cơ vỡ đập do mưa lớn liên tục xuất hiện.

Hãng thông tấn Tân Hoa Xã hôm 29/6 đưa tin các nhà vận hành đã mở hai đập tràn của đập Tam Hiệp vào sáng cùng ngày, đánh dấu lần xả lũ chính thức đầu tiên của con đập trong năm nay.

Do thời gian gần đây mưa lớn liên tục xuất hiện trên các nhánh sông ở thượng nguồn sông Trường Giang lưu lượng nước chảy vào Hồ chứa Tam Hiệp tăng nhanh từ chiều 27/6. Đến 14h ngày 28/6, dòng chảy vào Hồ chứa Tam Hiệp đạt 40.000 m3/giây, gấp đôi lượng ngày hôm trước. Để đối phó với nguồn nước ồ ạt tràn về, giới chức địa phương ra lệnh ngưỡng xả hàng ngày của Hồ chứa Tam Hiệp được tăng lên 35.000 m3/giây.

Hai đập tràn của đập Tam Hiệp xả lũ hôm 29/6. Ảnh: Xinhua.

Nhiều video xuất hiện cuối tuần trước cho thấy các thành phố ở hạ lưu đập Tam Hiệp bị ngập lụt và người dân lo ngại họ đang phải hy sinh để cứu đập. Người dân nghi ngờ lũ lụt liên quan đến đợt xả lũ khẩn cấp từ các cửa đập Tam Hiệp.

Đập Tam Hiệp của Trung Quốc là đập thủy điện lớn nhất thế giới, nằm trên sông Dương Tử, bắc qua tỉnh Hồ Bắc và thành phố Trùng Khánh, nơi có địa hình tương đối hiểm trở và lượng mưa dồi dào.

Quá trình xây dựng đập Tam Hiệp bắt đầu từ năm 1994 và đập đi vào vận hành đầy đủ các chức năng vào tháng 7/2012, với chiều dài 2.355m và đỉnh đập cao 185m trên mực nước biển. Công trình đã sử dụng 27,2 triệu mét khối bê tông, chủ yếu cho thành đập, 463.000 tấn thép, đủ xây 63 tháp Eiffel, đào 102,6 triệu mét khối đất. Thành đập cao 181m so với nền đá.

Mực nước đập cao tối đa 175m trên mực nước biển, cao hơn mực nước sông ở hạ nguồn 110m, vùng hồ chứa có chiều dài trung bình khoảng 660 km, rộng 1,12 km, thể tích 39,3 km3 và tổng diện tích bề mặt nước 1.045 km2.

32 máy phát điện của đập thủy điện Tam Hiệp, mỗi máy nặng 6.000 tấn, sản xuất 22,5 triệu kilowatt điện, đủ cung cấp điện cho 60 triệu người dân Trung Quốc, theo Interesting Engineering.

Chi phí xây dựng đập lên tới hơn 30 tỷ USD tính từ thời điểm khởi công năm 1994.

Năm 2018, trạm thủy điện của đập Tam Hiệp đạt kỷ lục sản xuất 100.000.000 megawatt giờ điện. Ngoài sản xuất điện, đập Tam Hiệp còn sở hữu thang máy nâng tàu và khóa tàu lớn nhất thế giới. Khoảng 130 tàu đi qua đập Tam Hiệp mỗi ngày.

Năm 2017, một nghiên cứu đăng trên trang tin Futurism cho rằng sự dịch chuyển của khối lượng nước khổng lồ ở đập thủy điện Tam Hiệp khiến Trái Đất quay chậm hơn. Việc đẩy 42 tỷ tấn nước tại đập Tam Hiệp lên cao 175 mét so với mực nước biển sẽ làm tăng mô-men quán tính của Trái Đất, qua đó là chậm chuyển động xoay của địa cầu. Tuy nhiên, tác động gây ra là vô cùng nhỏ.

Chính phủ Trung Quốc từng ca ngợi đập Tam Hiệp là nguồn cung cấp năng lượng sạch khổng lồ và giúp con người "thuần phục" dòng sông dài nhất Trung Quốc. Tuy nhiên, những người phản đối xây đập nói nó sẽ gây nên nhiều hậu quả về môi trường và xã hội.

Khoảng 1,4 triệu người dân Trung Quốc phải rời bỏ nơi sinh sống để nhường chỗ cho dự án xây đập Tam Hiệp và hồ chứa. Nhiều di sản văn hóa đã bị nước nhấn chìm. Do lượng nước trong hồ chứa quá lớn - các nhà khoa học lo ngại lượng nước trong đất quá lớn sẽ khiến lở đất và nhiều hiện tượng địa chất bất thường khác sẽ xảy ra thường xuyên hơn. Các tổ chức bảo vệ môi trường cho rằng hồ chứa của đập làm giảm chất lượng nước ở hạ nguồn sông Dương Tử.

Tháng 8/2010, chính phủ Trung Quốc thừa nhận họ sẽ phải chi hàng tỷ USD để khắc phục những hậu quả môi trường dọc sông Dương Tử do ảnh hưởng từ đập Tam Hiệp, như tình trạng hàng triệu tấn rác đổ xuống sông. Truyền thông địa phương nói rằng ở nhiều vị trí trên sông, rác tạo thành những mảng lớn đến nỗi người dân có thể bước trên chúng. Những mảng rác như vậy có thể gây nghẽn đập.

Trước những lo lắng về nguy cơ vỡ đập, giới chức Trung Quốc khẳng định cấu trúc của đập Tam Hiệp rất an toàn. Nhưng theo nhà thủy văn học Wang Weiluo, chất lượng của con đập không tốt và không thể chống lũ lụt.

Wang cho hay sau trận lũ lụt nghiêm trọng hồi năm 1998 ở lưu vực sông Dương Tử khiến hơn 4.000 người thiệt mạng, Thủ tướng Trung Quốc lúc bấy giờ đã thuê các chuyên gia phương Tây đến đánh giá kiểm soát chất lượng của công trình. Các chuyên gia nói rằng mối hàn các thanh thép tại đập không đáp ứng tiêu chuẩn.

Các công nhân Trung Quốc khi đó tỏ ra không hài lòng, cáo buộc những chỉ trích từ chuyên gia phương Tây là hành động phân biệt chủng tộc.

Theo Wang, đập Tam Hiệp không có một cơ quan riêng biệt để kiểm tra chất lượng công trình. Đội ngũ thiết kế và xây dựng con đập tự thực hiện công đoạn này.

Khi đập mới đi vào vận hành, truyền thông Trung Quốc tuyên bố đập Tam Hiệp có thể chống lại trận lũ tồi tệ nhất trong 10.000 năm. Nhiều năm sau, họ giảm con số xuống 1.000 năm và tiếp tục một năm sau, con số chỉ còn 100 năm.

Hồi năm ngoái, các bức ảnh trên Google Map cho thấy một đoạn của đập Tam Hiệp bị lõm giống như nó đang phải chịu sức ép rất lớn. Tập đoàn đập Tam Hiệp sau đó lên tiếng trấn an rằng công trình vẫn an toàn, rằng những biến dạng vẫn có thể xảy ra nhưng không làm ảnh hưởng đến đập bởi vẫn trong độ đàn hồi an toàn.

Đập Tam Hiệp là một trong những đập dài nhất thế giới đồng thời cũng là một trong những công trình công cộng gây tranh cãi nhất trong thời hiện đại.

Đập Tam Hiệp và những con số

- 200 tấn chất nổ

Các chuyên gia phá hủy đã sử dụng khoảng 200 tấn thuốc nổ để phá hủy đê ngăn nước Tam Hiệp cuối cùng - một cấu trúc tạm để các nhà xây dựng hoàn thành bức tường chính khổng lồ của đập Tam Hiệp. Vụ nổ này tạo ra khoảng 186.000 mét khối gạch vụn, theo National Geographic.;

- Đề xuất xây đập Tam Hiệp lần đầu từ 1919

Tôn Trung Sơn lần đầu tiên đề xuất xây đập trên sông Dương Tử đoạn qua tỉnh Hồ Bắc. Ông tin rằng, đập thủy điện được xây dựng ở đây có thể giúp bảo vệ các cộng đồng dân cư ở lưu vực sông khỏi lũ lụt nặng nề.

Sau đó, Chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông cũng ủng hộ ý tưởng này. Tuy nhiên, việc xây dựng đập Tam Hiệp không được bắt đầu cho tới 1993, 17 năm sau khi Mao Trạch Đông qua đời.

- Tên gọi Tam Hiệp

Đập Tam Hiệp được lấy tên từ 3 hẻm núi lớn từ tây sang đông: Hẻm núi Cù Đường (Qutang), Võ Hiệp (Wu Xia) và Tây Lăng (Xiling). Các hẻm núi này kéo dài khoảng 200km dọc theo thượng và trung lưu của sông Dương Tử.

- Đập Tam Hiệp dài khoảng 2,3km và cao 185m, lớn gấp 5 lần so với đập Hoover của Mỹ. Công nhân xây dựng đã sử dụng khoảng 16 triệu mét khối bê tông trong cấu trúc đập chắn ngang sông Dương Tử.

- Hàng trăm sinh mạng và hàng tỉ USD

Truyền thông nhà nước Trung Quốc cho biết, hơn 100 công nhân đã chết trong dự án xây dựng kéo dài. Chi phí kinh tế cũng tăng cao. Các báo cáo chính thức thông tin ngân sách xây dựng đập Tam Hiệp ở mức 24 tỉ USD.

Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng, chi phí thực tế có thể cao hơn nhiều so với con số công bố.

- Hơn 1 triệu người phải sơ tán

Hồ chứa nước đập Tam Hiệp có chiều dài khoảng 660km làm ngập khoảng 632km2 đất đai, trong đó có hàng nghìn thị trấn và làng mạc.

Khoảng 1,3 triệu người đã phải tái định cư vì dự án này. Hàng chục địa điểm kiến trúc và văn hóa cũng bị ngập sâu trong hồ chứa nước đập Tam Hiệp. Trong số các di tích này, đáng chú ý nhất là di tích của nhóm người cổ sống trong khu vực này khoảng 4.000 năm trước.

- 300.000 người chết vì lũ sông Dương Tử trong thế kỷ 20

Giới chức Trung Quốc ước tính khoảng 300.000 người chết trong các trận lũ lụt của sông Dương Tử trong thế kỷ 20. Giới chức cũng tin tưởng đập Tam Hiệp sẽ bảo vệ khoảng 15 triệu người khỏi nước lũ cũng như bảo vệ khoảng 607 nghìn ha đất nông nghiệp.

- Giảm 50% phù sa của đồng bằng

Các nhà môi trường cảnh báo, đập Tam Hiệp làm giảm dòng chảy phù sa của sông Dương Tử cũng như tác động nghiêm trọng tới hệ sinh thái ven sông và ven biển.

Nghiên cứu công bố tháng 4/2006 trên tạp chí Geophysical Research Letters cho thấy, những thay đổi này đã hình thành. Lượng phù sa ở các khu vực hạ lưu sông Dương Tử ở nhiều nơi chỉ bằng một nửa so với trước khi đập Tam Hiệp được xây dựng. Những thay đổi mà việc xây dựng đập Tam Hiệp mang lại cũng có thể tổn hại cho ngư trường ven biển và các vùng đất ngập nước ven biển.

Theo VnExpress, Lao Động