VnReview
Hà Nội

Thực tế tàn khốc phía sau sự tăng trưởng vũ bão của các công ty TMĐT châu Á

Phía sau sự phát triển như vũ bão của một số công ty thương mại điện tử tại châu Á là những người công nhân làm việc chăm chỉ nhưng thu nhập ngày càng giảm và công việc ngày càng khó khăn.

Lần cuối cùng Park Mi-suk và Jang Gwang ở Daegu (Hàn Quốc) nhìn thấy con trai mình còn sống là khi anh ấy rời căn hộ của gia đình vào một buổi tối chủ nhật để bắt xe đưa đón của công ty. Con trai của họ - Jang Dug-joon đã làm việc tại một trung tâm phân phối bưu kiện do Coupang - gã khổng lồ thương mại điện tử Hàn Quốc điều hành. Jang Dug-joon rất yêu thích công nghệ, có bằng đại học về chế tạo người máy. Tuy nhiên, do không tìm được việc làm trong lĩnh vực này nên anh quyết định nhận một công việc bình thường để kiếm sống.

Nhà kho mà Jang Dug-joon làm việc là một nút của mạng lưới giao hàng toàn quốc. Nó được đặt trong một khu công nghiệp và anh đứng hàng giờ để đóng gói bưu kiện. Quê hương của chàng trai này là Daegu - thành phố có khoảng 2,5 triệu dân. Vào tháng 2/2020, nơi đây trở thành một trong những tâm chấn của làn sóng Covid-19 tại Hàn Quốc.

Cha mẹ;Jang Dug-joon bên di ảnh của anh

Dịch bệnh ập đến quá nhanh, việc cách ly xã hội được thực hiện nghiêm ngặt và việc làm trở nên quá khó khăn ở đây khi vô số doanh nghiệp phải đóng cửa. Tuy nhiên, đó cũng là lúc khối lượng các gói hàng mà Jang Dug-joon phải xử lý trong mỗi ca làm việc tăng vọt bởi nhiều người đặt hàng qua mạng và không muốn mua sắm trực tiếp nữa.

Jang Gwang, cha của Jang Dug-joon nói với Nikkei Asia trong một cuộc phỏng vấn: 'Khi con tôi bắt đầu làm việc ở đó, chúng tôi cảm thấy rất thoải mái vì Coupang là một công ty khổng lồ và đang hoạt động rất tốt'. Cha và mẹ của Jang Dug-joon cho rằng sự khởi đầu của đại dịch cũng là sự khởi đầu cho việc con mình kiệt sức. Làm việc nhiều giờ liên tục dưới mùa hè ẩm ướt, nóng nực của Hàn Quốc khiến Jang Dug-joon trở nên mệt mỏi. Gương mặt của chàng trai trẻ trở nên nhăn nhó, sự năng động thường thấy bị đánh mất, chỉ còn lại vẻ bơ phờ.

Trung tâm hoàn thiện đơn hàng của Coupang - nơi Dug-joon làm việc trước khi qua đời

Anh đã làm việc liên tục trong cả dịp Chuseok (Tết Trung thu - một trong những dịp lễ lớn nhất Hàn Quốc) bởi đây là thời kỳ cao điểm của ngành giao hàng. Buổi sáng khi trở về nhà, anh tắm rửa và đi ngủ. Cùng lúc đó, bố mẹ và 2 em Jang Dug-joon đã thức dậy. Vào khoảng 6h sáng ngày 12/10, cha mẹ của Jang thấy anh bất động trong bồn tắm tại nhà. Chàng trai trẻ qua đời năm 27 tuổi.

Cha mẹ của anh khẳng định rằng con mình không hút thuốc, uống rượu hay có vấn đề sức khỏe tiềm ẩn nào. Trước khi mất, Dug-joon còn lên kế hoạch cho kỳ nghỉ gia đình để chúc mừng sinh nhật sắp tới của mẹ anh. Họ cho rằng cái chết của anh là do công việc thể chất quá vất vả tại nhà kho. Cha của Dug-joon nói: 'Con tôi làm việc như cái máy'.

Coupang phủ nhận cái chết của Dug-joon có liên quan đến công việc của anh nhưng tuyên bố sẽ quan tâm hơn đến điều kiện làm việc tại các cơ sở của họ. Công ty này cũng cho biết Dug-joon là nhân viên thời vụ và lao động 44h mỗi tuần. Coupang cũng phủ nhận việc bóc lột nhân viên. Họ cho rằng với nhân viên tạm thời như Dug-joon thì không bị giới hạn làm việc ở mức 52h mỗi tuần như nhân viên chính thức. Công ty vẫn theo dõi để đảm bảo số giờ lao động của những nhân viên như Jang dưới mức pháp luật quy định.

Coupang là công ty thương mại điện tử lớn bậc nhất của Hàn Quốc, được Softbank hậu thuẫn và liên tục mở rộng kinh doanh dù nhiều ngành nghề khác phải vật lộn vì Covid-19. Điều tương tự cũng xảy ra với đa phần các công ty thương mại điện tử ở châu Á. Trong năm 2020, nhiều công ty thương mại điện tử tại khu vực này ghi nhận lượng đơn hàng tăng 25%, thậm chí là 50% kéo theo sự đi lên của giá cổ phiếu hoặc định giá doanh nghiệp.

Nikkei cho biết thương mại điện tử phát triển đặc biệt mạnh mẽ trong 1 thập kỷ qua. Nơi phát triển lĩnh vực này mạnh mẽ nhất là châu Á và một phần nguyên nhân là nhờ dịch vụ giao hàng giá rẻ. Ở Mỹ và châu Âu, giá để giao một bữa trưa dao động khoảng 6 - 7 USD thì dịch vụ tương tự tại Indonesia hay Trung Quốc chỉ có giá 1 - 2 USD.

Ngành thương mại điện tử ở châu Á có sự trợ giúp đắc lực của các công ty vận chuyển với giá cả siêu rẻ. Có được điều này bởi nguồn lao động giá rẻ của các quốc gia tại đây. Nó giúp sức cho sự thành công của Alibaba Group Holding, JD.com và Meituan ở Trung Quốc; Grab, Gojek, Tokopedia và Sea Limited ở Đông Nam Á; Amazon và Rakuten ở Nhật Bản; Coupang ở Hàn Quốc.

Tuy nhiên, theo Nikkei thì ngành thương mại điện tử cũng là mô hình thu nhỏ của những bất bình đẳng trong kinh tế đang ngày càng trầm trọng hơn vì Covid-19. Sự bùng nổ của nền kinh tế kỹ thuật số đang đè nặng lên đôi vai của chính những lao động trong mạng lưới này. Những lái xe, nhân viên giao hàng đang phải làm việc trong điều kiện nguy hiểm hơn, nguy cơ tai nạn giao thông cao hơn và dễ nhiễm Covid-19 hơn.

Cái chết của Dug-joon đã phơi bày ra mặt trái của sự phát triển thương mại điện tử của châu Á. Tại Hàn Quốc, đã có nhiều báo cáo về việc nhân viên đóng gói hàng tử vong vì tim mạch hoặc các vấn đề khác do làm việc quá sức. Các trường hợp tử vong của nhân viên giao hàng cũng gia tăng. Họ luôn phải chịu áp lực làm sao để chuyển hàng nhanh nhất với số lượng nhiều nhất và hiệu quả nhất. Họ phải làm việc nhiều ngày và không có thời gian để thư giãn.

Ông Yang Dong Kyu - thành viên của Liên đoàn Các công đoàn Hàn Quốc cho biết: 'Đã có 15 trường hợp tử vong chính thức được ghi nhận do làm việc quá sức. Tuy nhiên, nếu tính cả các trường hợp tử vong do nguy hiểm trong công việc thì con số có thể tăng lên gấp đôi'.

Ở nhiều nước châu Á khác, tình hình cũng tương tự như Hàn Quốc. Rất nhiều nhân viên của các công ty thương mại điện tử đã phàn nàn về thời gian làm việc kéo dài, nguy cơ tai nạn tăng cao khi họ luôn được yêu cầu phải giao hàng nhanh hơn. Tuy nhiên, do có quá ít lựa chọn nên họ vẫn chấp nhận công việc của mình.

Người giao hàng ở một số nước châu Á không phải là nhân viên trong công ty mà được gọi là 'đối tác độc lập'. Họ lái xe máy bằng một tay và tay còn lại phải cầm điện thoại. Ông chủ của họ thường là một ứng dụng nào đó, liên tục cập nhật thuật toán để họ làm nhiều việc hơn và khó khăn hơn. Những người hưởng lợi cuối cùng và nhiều nhất từ sức lao động của họ chính là các 'kỳ lân' công nghệ ở mảng giao hàng.

Vấn đề là khi khối lượng công việc của họ không ngừng tăng lên thì mức lương cơ bản của tài xế lại ngày càng giảm bởi các công ty cố gắng tối ưu thuật toán. Vào tháng 10/2020, ban Nhân quyền Quốc gia Hàn Quốc cho biết các tài xế giao hàng phải làm việc 71,3 giờ mỗi tuần - tương đương với mức 'làm việc của thế giới trong 100 năm trước'. Thậm chí, ngay cả ở thời điểm trước đại dịch, sự cạnh tranh khốc liệt đã khiến mức lương của của nhân viên giao hàng liên tục sụt giảm.

Đại dịch Covid-19 khiến số lượng đơn hàng được giao ở Hàn Quốc tăng 20% trong 8 tháng đầu năm 2020. Con số này trong năm 2020 ở Trung Quốc tăng 31%. Trong khi đó, tổng giá trị giao dịch thương mại điện tử tại Indonesia tăng khoảng 52%. Tuy nhiên, thu nhập trên mỗi đơn hàng của các nhân viên giao hàng lại giảm. Do nhu cầu khách hàng ngày càng tăng, nhiều nhân viên giao hàng cho rằng họ phải làm việc nhiều giờ hơn để kiếm số tiền tương tự thời điểm trước đại dịch.

'Trước đại dịch chúng tôi làm việc từ 8 - 12 giờ mỗi ngày và có thể nhận được hơn 20 đơn hàng. Nhưng bây giờ, chúng tôi làm việc từ 10 -15 giờ nhưng mỗi ngày nhưng có khi còn chẳng nhận nổi 20 đơn hàng. Trước đây, tài xế từng kiếm được 300.000 - 400.000 nghìn Rupiah (21- 28 USD) mỗi ngày nhưng giờ chỉ kiếm được 150.000 - 250.000 Rupiah' - Igun Wicaksono, Chủ tịch của Garda - một hiệp hội đại diện cho hơn 100.000 tài xế Gojek và Grab chia sẻ. Ngoài ra ông Igun cũng cho biết với danh nghĩa là đối tác thì tài xế cũng không được đóng bảo hiểm.

Trong khi đó, tại Trung Quốc, những cái chết của nhân viên một số công ty thương mại điện tử đang khiến cuộc tranh luận về điều kiện làm việc khắc nghiệt ngày càng sôi nổi. Ngày 21/12 năm ngoái, một nhân viên giao đồ ăn tên Han cho cho Ele.me - công ty con của Alibaba đã đột ngột qua đời.

Công ty sau đó trả cho gia đình Han khoảng 2.000 Nhân dân tệ (307 USD) bởi anh không phải là nhân viên trực tiếp của hãng. Vụ việc đã khiến sự phản đối trong dư luận với Ele.me tăng lên và công ty này đã tăng mức chi trả cho gia đình Han lên 600.000 Nhân dân tệ từ quỹ lương hưu đặc biệt của công ty.

Nguyễn Dương Theo Nikkei

Chủ đề khác