"Từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, sáu ngày một tuần": Văn hóa làm việc ‘không biết nghỉ ngơi' đang gây ra nhiều hệ lụy xấu cho Thung lũng Silicon của Trung Quốc.
Theo Korea Times, ngành công nghệ đang bùng nổ tại Trung Quốc nhưng mặt trái của nó cũng đang thể hiện rõ hơn bao giờ hết. Vụ việc 2 nhân viên của gã khổng lồ công nghệ; Pinduoduo chết do làm việc quá sức hồi tháng Giêng đã gióng lên một hồi chuông cảnh báo cho tình trạng khai thác sức lao động quá mức tại Trung Quốc.
Pinduoduo không phải là công ty công nghệ Trung Quốc duy nhất bị cáo buộc bắt nhân viên làm việc quá sức. Nền tảng video ngắn Kuaishou đã yêu cầu tất cả nhân viên làm việc thêm một ngày trong 2 tuần trước khi IPO vào ngày 4 tháng 2 tại Hồng Kông.
Tại văn phòng điều hành TikTok của ByteDance, nhân viên phải làm việc sáu ngày mỗi tuần, trong khi gã khổng lồ viễn thông Huawei thường yêu cầu nhân viên nghỉ sáu ngày mỗi tháng để được trả thêm lương hoặc nghỉ bù.
Khi đánh giá về nguồn lực lao động, Yang Guoqing, giảng viên Trung tâm Con người Hiện đại, cho biết: "Người thắng cuộc giành lấy tất cả, cá lớn nuốt cá bé, cá nhanh nuốt cá chậm… Kiểu cạnh tranh khốc liệt này đã khiến vô số người lao động phải trả một cái giá rất lớn về vật chất và tinh thần".
Các nhân viên tại các công ty công nghệ đã phàn nàn về điều này trong nhiều năm, nhưng nhiều người lo ngại tình hình sẽ ngày càng trở nên tồi tệ hơn. Nguyên nhân là do dịch Covid-19 khiến việc tìm kiếm việc làm ngày càng khó khăn hơn.
Thuật ngữ 996 mô tả một lịch trình làm việc ‘mệt mỏi' được áp dụng bởi các công ty công nghệ ở Trung Quốc, nơi mà nhân viên của họ làm việc vất vả từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, sáu ngày một tuần - hoặc lâu hơn.
Ở một số nơi làm việc, chẳng hạn như các công ty khởi nghiệp non trẻ, 996 được thực hiện một cách tự nguyện bởi các doanh nhân đầy tham vọng. Họ hi vọng rằng thời gian dài và làm việc chăm chỉ sẽ dẫn đến thành công trong kinh doanh.
Ở những nơi khác, bao gồm cả những gã khổng lồ công nghệ lâu đời, nhân viên ở các cấp bậc được mong đợi phải làm việc nhiều giờ để thể hiện cam kết và sự cống hiến của họ.
Người lao động thường coi đó là một quy tắc bất thành văn, rằng nên ở lại làm việc quá giờ chính thức (bất kể thời gian làm thêm có thực sự mang lại năng suất cao hơn hay không).
Áp lực là yếu tố chính
Một kỹ sư ở Bắc Kinh làm việc cho một nhà cung cấp dịch vụ đám mây nói trong một một cuộc phỏng vấn năm 2019 rằng các nhà quản lý đã tuần tra văn phòng vào ban đêm để xem ai vẫn đang làm việc và đánh giá hiệu suất cho phù hợp.
Một kỹ sư khác từng làm việc tại Baidu nói rằng việc rời đi lúc 6 giờ tối được coi là sớm, mặc dù công ty không chính thức thực thi lịch trình 996.
Các phương tiện truyền thông, mạng xã hội tại Trung Quốc ngày càng chia sẻ nhiều trường hợp ‘chết trẻ' do áp lực phải làm việc quá nhiều.
Năm 2015, một nhà phát triển của Tencent đã ngã quỵ và chết khi đang đi dạo cùng người vợ đang mang thai. Một năm sau, một phó tổng biên tập 34 tuổi của diễn đàn trực tuyến Tianya bị chết do ngừng tim tại một ga tàu điện ngầm ở Bắc Kinh. Năm 2018, một nhân viên 25 tuổi tại nhà sản xuất máy bay không người lái DJI cũng chết vì ngừng tim.
Tuy nhiên, cho đến nay, không có công ty công nghệ lớn nào ở Trung Quốc bị trừng phạt vì khuyến khích hoặc ép buộc nhân viên làm việc quá nhiều giờ.
Cuộc tranh luận về văn hóa làm việc 996 nổi lên khi nào?
Vào mùa xuân năm 2019, một người dùng Internet ẩn danh đã phát động một cuộc phản đối trực tuyến trên GitHub (một nền tảng toàn cầu thuộc sở hữu của Microsoft dành cho các nhà phát triển). Người này cho rằng 996 đang đe dọa sức khỏe của các nhân viên công nghệ của Trung Quốc.
Tiếp theo, một người có nickname là "996icu" – người này tự nhận là một nhà phát triển Trung Quốc - cho biết bất kỳ ai tuân theo lịch trình 996 đều có nguy cơ phải đưa vào phòng chăm sóc đặc biệt (vì những lí do sức khỏe).
Người dùng nói trên nói trên V2EX, một diễn đàn Trung Quốc dành cho các nhà phát triển: "Ngoài làm việc, tôi phải nghỉ ngơi và tôi ít giao tiếp với gia đình hơn".
Lời kêu gọi này nhanh chóng trở thành một chủ đề thịnh hành nhất, với các cuộc thảo luận sôi nổi tràn đến các trang mạng xã hội như WeChat, QQ và Zhihu. Câu chuyện của nhà phát triển đã gây được tiếng vang lớn với các nhân viên công nghệ trên khắp đất nước, những người đã chia sẻ kinh nghiệm và nỗi thất vọng của chính họ.
Phong trào được phát động trên GitHub cuối cùng đã đưa vào danh sách đen các công ty có giờ làm việc dày đặc - bao gồm một số tên tuổi lớn nhất trong thế giới công nghệ của Trung Quốc - cũng như danh sách trắng những công ty có lịch làm việc lành mạnh hơn (hầu hết trong số này là các công ty nước ngoài có trụ sở tại Trung Quốc).
Một số trình duyệt của Trung Quốc, bao gồm Trình duyệt QQ của Tencent, Trình duyệt 360 của Qihoo và trình duyệt gốc trên điện thoại thông minh Xiaomi, đã hạn chế quyền truy cập vào kho lưu trữ GitHub 996.icu.
Các nhà lãnh đạo công nghệ đã làm gì với các phản ứng dữ dội của người lao động về văn hóa làm việc 996?
Khi cuộc tranh luận ngày càng gay gắt, Jack Ma nổi lên như một trong những người ủng hộ trung thành nhất của 996.
Tỷ phú sáng lập Alibaba Group Holding, công ty mẹ của South China Morning Post, gọi lịch trình khắc nghiệt là "một điều may mắn to lớn mà nhiều công ty và nhân viên không có cơ hội có được", đồng thời nói thêm rằng chính sách làm việc này đã giúp đẩy những gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc vươn lên tầm cỡ như hiện tại.
Ma cũng kêu gọi các nhân viên của Alibaba đón nhận 996. Ông nói: "Nếu bạn gia nhập Alibaba, bạn nên sẵn sàng làm việc 12 giờ một ngày, nếu không, tại sao bạn lại đến Alibaba? Chúng tôi không cần những người thoải mái làm việc 8 giờ".
Zhou Hongyi, giám đốc điều hành của gã khổng lồ an ninh mạng Qihoo360, cũng bảo vệ lịch trình làm việc 996 khi nói rằng sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống là không thể đạt được. Anh nói: "Tôi sẽ gọi bạn là chú lớn của tôi nếu bất kỳ ai trong số các bạn ngồi ở đây có thể cân bằng giữa gia đình và công việc".
Zhou cho biết, điều tốt nhất mà các công ty có thể làm là thuyết phục nhân viên rằng họ đang "làm việc cho chính họ" để "họ không phiền khi tuân theo lịch trình 996".
Ngay trước khi phong trào phản đối diễn ra trên GitHub, một số nhà lãnh đạo công nghệ đã lên tiếng ủng hộ 996.
Viết trên WeChat vào đầu năm 2019, Zhu Ning, người sáng lập kiêm giám đốc điều hành của công ty thương mại điện tử Youzan nói: "Nếu bạn cảm thấy không có áp lực khi làm việc tại một công ty, bạn nên rời đi vì chủ của bạn sắp chết".
Ông nói thêm rằng các ứng viên xin việc tại Youzan luôn được thông báo rằng các nhân viên hiện tại "coi thời gian làm việc dài như một thói quen và không thể phân biệt công việc và cuộc sống".
Tại sao 996 vẫn tồn tại bất chấp những lời phàn nàn?
Văn hóa làm việc 996 bắt nguồn từ những ngày đầu của sự bùng nổ internet của Trung Quốc, khi các công ty khởi nghiệp được hỗ trợ bởi một loạt tiền đầu tư mạo hiểm. Họ phải chịu nhiều áp lực phải đạt được kết quả tốt và lối làm việc này đã kéo dài đến ngày hôm nay.
Một số chuyên gia cho rằng hiện tượng này là do tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại của đất nước. Khi các công ty sa thải nhân viên và không tuyển mới, những công nhân còn lại buộc phải đảm nhận một phần khối lượng công việc lớn hơn. Đại dịch Covid-19 bắt đầu vào năm 2020 khiến thị trường việc làm càng khó khăn nên những người trẻ càng phải làm việc nhiều hơn để chứng tỏ bản thân của họ.
Ngoài ra, nỗ lực để IPO đã đẩy các công ty khởi nghiệp vào tình thế phải bằng mọi giá vượt qua các đối thủ để về đích trước. Ví dụ, nền tảng video ngắn Kuaishou đã yêu cầu tất cả nhân viên làm việc thêm một ngày hai tuần trước khi phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng ở Hồng Kông vào đầu năm nay.
996 sẽ thay đổi?
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng làm việc nhiều giờ chưa chắc đã man lại năng suất cao. Ví dụ, một nghiên cứu của Tạp chí Dịch tễ học Hoa Kỳ cho thấy, những người lao động trung niên làm việc trên 55 giờ một tuần có trí nhớ ngắn hạn kém hơn, giảm khả năng nhớ từ so với những người làm việc ít hơn 41 giờ.
Trong khi nhiều công ty tiếp tục áp dụng văn hóa làm việc 996, một số người đã theo đuổi một cách tiếp cận khác. Đây là những những nhà khởi nghiệp có ý định áp dụng lề lối làm việc ‘chậm hơn'. Nhiều người trong số này đã thành công với doanh nghiệp của mình và không cần phải vội vàng huy động vốn.
Về lý thuyết, luật lao động của Trung Quốc cấm nhân viên làm việc hơn 8 giờ một ngày và 44 giờ một tuần, trong khi thời gian làm thêm không được quá 36 giờ một tháng.
Một cuộc khảo sát của nền tảng tuyển dụng trực tuyến Zhilian Zhaopin vào năm 2019 cho thấy hơn 70% trong số 10.000 người được hỏi cho biết họ đã làm việc ngoài giờ không công.
Một số chuyên gia cho biết việc thực thi pháp luật thiếu chặt chẽ của chính quyền địa phương là một trở ngại lớn trong việc thay đổi văn hóa làm việc quá sức.
Một số nhân viên công nghệ cũng cho biết, với khối lượng công việc nặng nề, không thể không làm thêm giờ để hoàn thành công việc của mình. Những người khác cho biết họ có thể chịu được một lịch trình dày đặc miễn là phần thưởng đủ tốt.
Một nhân viên công nghệ có trụ sở tại Thâm Quyến nói với tờ Post: "Nếu mức lương cao, 996 là chấp nhận được".
Bạch Đằng