Tình trạng lợn biển chết hàng loạt ở Florida chỉ ra hàng loạt vấn đề về môi trường sống tại đây

Thân hình mũm mĩm và tính tình hiền lành sẵn có, tuy nhiên lợn biển Florida đang phải đối mặt với khá nhiều vấn đề.

Khi các nhà máy điện thi nhau mọc lên dọc theo bờ biển phía Đông và Tây của bang Florida, những con lợn biển cũng bắt đầu phải học cách tồn tại xuôi dòng theo những dòng nước ấm bất thường. Những con tàu với động cơ sắc nhọn ngày càng tràn ngập vào môi trường sống, chúng buộc phải học cách sống chung với những vết thương do suy nhược trên cơ thể, khi nguồn thức ăn yêu thích bắt đầu biến mất do tảo độc lây nhiễm trong nước, chúng phải học cách ăn ít hơn, và thường phải trả giá bằng chính sức khỏe của mình.

Bản chất vốn hiền lành của lợn biển dễ gây nên những nhầm tưởng về khả năng phục hồi vết thương, có thể vì hình ảnh mà chúng đem lại, một cơ thể nặng khoảng nửa tấn, được ban tặng để chịu đựng. Khi lợn biển bị suy dinh dưỡng, chúng có thể bị giảm trọng lượng về phía đầu, khiến phần mặt trở nên khá lạ lẫm, có hình dạng giống hạt đậu phộng.

Nhiều thập kỷ bị ảnh hưởng tệ hại bởi môi trường đã dẫn đến một trong những vụ lợn biển chết hàng loạt tồi tệ nhất trong lịch sử nhiều năm trở lại: Tính đến giữa tháng 5, ít nhất 749 con lợn biển đã chết ở Florida trong năm 2021, Ủy ban Bảo tồn Động vật Hoang dã và Cá bang Florida gọi đó là sự kiện tử vong bất thường (UME).

Patrick Rose, giám đốc điều hành của Câu lạc bộ Bảo tồn lợn biển, một tổ chức phi lợi nhuận 40 năm tuổi;cho biết: "Lợn biển đang cảnh báo cho chúng ta về những thứ sẽ xảy ra nếu không thực hiện những điều tốt hơn trong khi vẫn còn thời gian để làm nó. Nếu không, cuộc sống của chính chúng ta sẽ bị ảnh hưởng".

Florida, tiểu bang đông dân thứ ba ở Mỹ, có thể sẽ mất nhiều hơn thế nếu lợn biển tuyệt chủng. Các vấn đề tương tự gây nên tình trạng chết hàng loạt của lợn biển chính là tình trạng phá vỡ các khu bảo tồn nước ngọt và nước mặt, giết chết cá cùng các loài khác và làm vấy bẩn nguồn nước là kế sinh nhai của hàng triệu người.

Rose cho rằng khoảng 1.000 con lợn biển có thể chết vào cuối năm nay. Nếu chúng tiếp tục chết với tốc độ như hiện tại, với ước tính khoảng 7.500 con còn lại trong tự nhiên (chưa tính đến số lượng tử vong trong năm nay), có thể con người chỉ còn vài năm để cứu lấy chúng và làm sạch nguồn nước của Florida.

Lợn biển đối mặt với vô số vấn đề

Lợn biển Tây Ấn Độ đã ở trên đà hồi phục trong nhiều năm trước khi vận mệnh thay đổi. Sự phục hồi của chúng từ bên bờ tuyệt chủng vào những năm 1970 đến số lượng hơn 7.000 con thật sự là một chiến thắng của công tác bảo tồn. Cục Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ, trong một quyết định gây tranh cãi, thậm chí đã liệt lợn biển Tây Ấn Độ từ nguy cơ nguy cơ tuyệt chủng xuống ở mức bị đe dọa vào năm 2017 do sự gia tăng khá lớn quần thể.

Nhưng các vấn đề thực sự vốn đã âm ỉ trong nhiều thập kỷ và vào năm 2021, Michael Walsh, phó giáo sư lâm sàng tại Đại học Thú y Đại học Florida, chuyên về sức khỏe động vật thủy sản, cho biết các yếu tố căng thẳng mà lợn biển phải đối mặt là rất nhiều và đan xen với nhau, một vấn đề không thể giải quyết được nếu không có giải pháp cho những yếu tố khác.

Theo Walsh, rắc rối bắt đầu từ nước. Khi các chất dinh dưỡng từ nước thải hoặc dòng chảy có chứa phân bón, nhựa vi sinh hoặc hóa chất độc hại ngấm vào môi trường sống ở biển, dù là nước ngọt hay nước mặn, thì chúng cũng có thể làm mất đi sự cân bằng trong nguồn nước và hình thành nên các loại tảo có hại.

Thuyền từng là kẻ thù đáng sợ nhất của lợn biển. Ngày nay, chúng chỉ là một trong số những mối nguy hiểm.

Các loại tảo nở phủ khắp mặt nước và che bóng loại cỏ biển ở dưới nước vốn phải sống dựa vào ánh sáng Mặt trời. Walsh cho biết, những loài cỏ biển sống sót sau những đợt nở tảo, sẽ lại tiếp tục bị càn quét bởi những con lợn biển, vì vậy chúng không thể nhanh chóng mọc lại và tiếp tục nuôi sống những con lợn biển này.

Khi cỏ biển chết thì lợn biển cũng mất đi nguồn thức ăn ưa thích của mình. Chúng có thể bắt đầu làm quen với những loại cỏ khác, tuy nhiên không mang lại dưỡng chất tương tự, hoặc nạp ít thức ăn hơn (lợn biển cần ăn bằng khoảng 10% trọng lượng cơ thể mỗi ngày) và bắt đầu giảm cân. Theo thời gian, điều này sẽ dẫn đến suy dinh dưỡng và cuối cùng là chết đói.

Biến đổi khí hậu nhìn chung sẽ làm nhiệt độ nước ấm lên, thúc đẩy sự phát triển của các loại tảo gây hại, có thể giết chết cỏ biển. Vì thế nhiều loài lợn biển phải ngao du đến hàng trăm dặm cho đến khi tìm được nguồn thức ăn mới, trông chờ vào vùng nước ấm. Nhưng càng lạnh, chúng càng cần tiêu thụ nhiều thức ăn để giữ nhiệt. Nếu có ít thức ăn, chúng sẽ nhanh chóng không chịu nỗi những cơn stress lạnh. Do chu vi cơ thể ấn tượng của mình mà chúng không tích đủ mỡ để giữ ấm khi nhiệt độ nước giảm xuống dưới 20 độ C.

Hơn nữa, lợn biển đã học cách dựa vào dòng nước ấm chảy ra từ các nhà máy điện ở cả hai bờ biển của tiểu bang - khoảng 2/3 tổng số lợn biển học được cách giữ ấm theo phương pháp này, theo một ước tính vào năm 2013. Nếu những nhà máy điện đóng cửa để chuyển sang ứng dụng các nguồn năng lượng bền vững hơn, thì lợn biển sẽ mất đi một nơi trú ẩn đáng tin cậy, khiến chúng có rất ít lựa chọn để trú đông, Rose cho biết.

Lợn biển tụ tập đông đúc gần dòng nước ấm chảy ra từ nhà máy Florida Power & Light ở Riviera Beach, Florida.

Theo Ủy ban Bảo tồn Cá và động vật hoang dã Florida, chỉ có chưa tới 90 con lợn biển được giải cứu trong năm 2021. Sự kiện tử vong bất thường có thể so sánh gần đây nhất là xảy ra vào năm 2010, khi nhiệt độ ở Florida giảm xuống mức thấp lịch sử một cách đột ngột, nó cực kỳ nguy hiểm đối với lợn biển. Hơn 760 con lợn biển đã chết trong năm đó, theo FWC. Nhưng con số của năm 2021 đã gần đạt đến con số đó và thậm chí còn chưa đi được nửa chặng đường của năm.

Điều gì đã xảy ra đối với môi trường sống yêu thích của lợn biển

Có lẽ không có hệ sinh thái nào ở Florida miêu tả cụ thể tình trạng tệ hại của lợn biển tốt hơn Đầm phá sông Ấn (Indian River Lagoon). Một cửa sông sinh thái màu mỡ kéo dài hơn 150 dặm dọc theo bờ biển phía Đông - đủ chỗ cho lượng thức ăn của lợn biển cũng như nuôi lớn con của chúng mà không phải tranh giành.

Nhưng cũng giống như nhiều thập kỷ suy thoái môi trường do con người, đầm phá sông Ấn cũng đang chết dần. Ước tính có khoảng 58% cỏ biển ở cửa sông đã chết trong 11 năm qua. Một số phần của đầm phá chứa đầy vi nhựa, hoặc những mảnh nhựa nhỏ gần như không thể phân hủy, thậm chí tập trung nhiều ở các rãnh đường thủy khác của Florida. Một nghiên cứu năm 2018 cho thấy cua và hàu ở Mosquito Lagoon, một phần của hệ thống đầm phá sông Ấn, chứa trung bình 4.2 và 16.5 mảnh vi nhựa trên mỗi cá thể, khối lượng vi nhựa cao nhất được ghi nhận ở động vật không xương sống vào thời điểm đó.

Ảnh chụp Đầm phá sông Ấn vào năm 2017, nơi đây đang trong tình trạng vô cùng nghiêm trọng về môi trường và ảnh hưởng đến cuộc sống của bầy lợn biển ở đó.

Duane De Freese, nhà sinh vật học biển và giám đốc điều hành của Hội đồng đầm phá sông Ấn và Chương trình cửa sông quốc gia đầm phá sông Ấn cho biết không chỉ tác động đến lợn biển mà tình trạng ô nhiễm, tảo nở hoa và cơ sở hạ tầng xử lý nước kém cũng có thể là nguyên nhân gây ra các vấn đề của đầm phá sông Ấn.

Hiện tại, các phần của đầm phá giống như một nghĩa địa. Những bức ảnh hồi đầu tháng 5 về những con lợn biển bị trôi dạt vào bờ đầm cho thấy cơ thể của chúng giống như những quả bóng bay xì hơi, phần xương được kền kền rỉa sạch, nằm ngổn ngang trên bãi cát nơi chúng trôi dạt vào.

De Freese nói cái chết của lợn biển chỉ đơn giản là một "triệu chứng của một hệ thống đang bị quá tải và bên bờ sụp đổ".

"Đây không chỉ là về môi trường. Đó còn là về sức khỏe con người, về chất lượng cuộc sống, về sức sống kinh tế của các cộng đồng ven biển. Và nếu chúng ta thất bại trong việc hành động một cách khoa học để giải quyết những vấn đề này, khi dân số tăng lên, những vấn đề sẽ phát triển cùng với nó". Và các yếu tố tự nhiên mà cư dân Florida trân quý như nước sạch, hải sản tươi sống, du lịch, nghề cá mạnh và lợn biển sẽ suy giảm cùng với môi trường, ông nói.

Để cứu lấy đầm phá sông Ấn sẽ cần kinh phí, và đó là điều mà họ đang thiếu. Mặc dù Thống đốc Ron DeSantis đã thông qua các luật như Đạo luật Đường thủy sạch, vốn sẽ tài trợ cho các dự án nhằm làm giảm ô nhiễm chất dinh dưỡng ở các vùng nước dễ bị tổn thương, nhưng việc đại tu cơ sở hạ tầng nước của bang đòi hỏi nhiều hơn một dự luật.

De Frees cho biết mặc dù tiến trình còn chậm, tuy nhiên sự ủng hộ của các nhà lập pháp trong việc làm sạch vùng biển của Florida là một tin tốt. Những chính sách đó cần được thi hành nhanh chóng trong vòng vài năm tới để tạo nên sự khác biệt.

Các giải pháp mới lạ có thể là "chìa khóa" cho vấn đề

Việc cứu lợn biển và khôi phục chất lượng nước của Florida đã truyền cảm hứng cho mối quan hệ hợp tác còn tương đối mỏng manh giữa bên ủng hộ lợn biển và các cơ quan, từ Câu lạc bộ Save the Manatee của Rose và Dịch vụ Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ đến các bác sĩ thú y như Walsh và thậm chí là các nhà sinh vật học Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ.

Jim Anderson sống ở Ruskin, một cộng đồng ven biển nổi tiếng với cây cà chua và lễ hội cà chua. Khoảng 25 năm trước, sau khi nhận thấy các thảm cỏ biển gần đó đang bị xé toạc bởi các chân vịt của tàu thuyền, Anderson đã chuyển từ trồng cỏ nhân tạo sang nuôi cỏ biển.

Cỏ được trồng dưới nước, bảo vệ chúng bằng lồng và duy trì môi trường sống mới cho đến khi chúng đủ khỏe để tự phát triển.

Kể từ đó, Anderson đã điều hành một vườn ươm cỏ biển cho doanh nghiệp của mình, Sea & Shoreline. Ông và nhóm của mình trồng nửa triệu cây từ 150 giống khác nhau, phù hợp với nước ngọt và nước mặn. Ông nói, phục hồi cỏ biển là một ngành công nghiệp mới của bang và luôn chào đón cộng tác viên.

Ở những vùng môi trường sống nước ngọt và nước mặn, nơi có lớp phủ cỏ biển thưa thớt, Sea & Shoreline sẽ trồng cỏ biển và đặt một chiếc lồng bảo vệ lên chúng để ngăn những con lợn biển đói ăn tìm đến trước khi chúng kịp bén rễ. Ông nói, cứ mỗi vài tuần, một đội lặn sẽ dọn dẹp lồng và cắt cỏ để thúc đẩy sự phát triển.

Anderson và nhóm của mình đã thành công ở một địa điểm yêu thích khác của lợn biển - sông Crystal ở phía Tây Florida. Sea & Shoreline đã trồng hơn 50 mẫu cỏ biển ở đó trong bốn năm qua và hút sạch tảo độc nở hoa, khôi phục lại độ trong nguyên sơ của nước, ông nói.

Tiên lượng về "lợn biển" yêu quý của Florida

Lợn biển không muốn chiến đấu để sinh tồn. Chúng trôi nổi trên mặt nước, không vội vã, hòa mình vào môi trường xung quanh như những miếng bọt biển màu xám. Không giống như cá heo hoặc cá mập hung hãn ở Florida, lợn biển không muốn dây vào những cuộc xung đột. Chúng thà bỏ trốn, tỏ ra hối lỗi hơn là đối đầu với một sinh vật khác.

Nhưng lợn biển đã phải chiến đấu trong nhiều thập kỷ. Đó là một trận chiến mà chúng đã giành chiến thắng trước đây trước khi buộc phải nhờ vào những nỗ lực bảo tồn bền bỉ, mặc dù chính con người cũng đang tàn lụi như chính những nỗ lực giải cứu của họ.

Các thợ lặn Sea & Shoreline, cùng với các đối tác và các nhà hoạt động địa phương, đang phục hồi môi trường sống nơi lợn biển phát triển mạnh.

Rose, hiện 70 tuổi, đã dành 40 năm để vận động cho "những con lợn biển". Ông đã chứng kiến số lượng của chúng giảm xuống dưới 1.000 và tăng trở lại một lần nữa. Rose "không sẵn sàng chấp nhận rằng mình không thể giải quyết vấn đề", ông nói.

"Nhưng tôi phải nói với bạn, nó sẽ thực sự rất, rất khó".

Đã trì hoãn việc nghỉ hưu vô thời hạn để tiếp tục công việc của mình, Rose có chút hy vọng về sự sống sót của con lợn biển. Walsh và De Freese cũng vậy, và Anderson lạc quan rằng việc phục hồi cỏ biển của anh ấy sẽ tiếp tục mang lại lợi ích cho lợn biển của Florida cho đến ngày chúng có thể ăn cỏ và bơi lội, cảm thấy thoải mái trong ngôi nhà mà chúng ở chung với con người - một ngày mà những người bảo vệ lợn biển hy vọng sẽ đến.

Giang Vu (theo CNN)