Tương lai mà mọi thứ đều trở thành máy tính đáng sợ hơn bạn tưởng

Hơn 40 năm trước, Bill Gates và Paul Allen đã thành lập Microsoft với tầm nhìn là đưa máy tính cá nhân lên mọi bàn làm việc. Không ai thực sự tin họ, nhiều người thậm chí còn cố ngăn cản ý tưởng điên rồ của họ. Và trước khi mọi người kịp nhận ra, Microsoft đã hiện thực hóa được tham vọng của mình. Ai ai cũng sở hữu máy tính Windows, còn chính phủ các nước thì nháo nhào tìm cách kìm hãm sự độc quyền của Microsoft.

Câu chuyện này luôn lặp đi lặp lại trong suốt chiều dài lịch sử của ngành công nghiệp công nghệ. Những người sáng lập táo bạo đã đặt tầm nhìn của họ vào một cái gì đó ngoài tầm với - như khi Mark Zuckerberg muốn kết nối tất cả mọi người - và sự phi lý trong kế hoạch của họ đã khiến họ thoát khỏi sự "săm soi" của cộng đồng. Đến khi chúng ta theo kịp được tầm ảnh hưởng của họ, đó cũng là lúc chúng ta chẳng thể làm gì được nữa.

Và điều đó đang tiếp tục lặp lại. Trong những năm gần đây, các thế lực lớn nhất của ngành công nghệ số đã đặt tầm nhìn của họ vào một mục tiêu mới cho cuộc chinh phục kỹ thuật số. Họ hứa hẹn những sự tiện ích đến mức hoang đường cho sức khỏe và hạnh phúc của chúng ta. Nhưng vấn đề ở chỗ, chỉ cần một lỗ hổng bảo mật bị phơi bày thôi, như vụ việc mới đây của Facebook chẳng hạn, thế giới sẽ như bị đảo ngược, và mọi người lại cuống cuồng tìm cách khắc phục. "Mất bò mới lo làm chuồng".

Mục tiêu mới của ngành công nghiệp số là gì? Không còn là máy tính trên mọi bàn làm việc hay kết nối mọi người lại với nhau nữa mà sẽ là cái gì đó vĩ đại hơn: một máy tính bên trong mọi vật, kết nối với mọi người.

Ô tô, khóa cửa, kính áp tròng, quần áo, lò nướng bánh, tủ lạnh, robot công nghiệp, bể cá, đồ chơi tình dục, bóng đèn, bàn chải đánh răng, mũ bảo hiểm xe gắn máy - những vật dụng hàng ngày này đều nằm trong thực đơn để trở nên "thông minh". Hàng trăm những start-up nhỏ đang tham gia vào xu hướng này - được biết đến bởi cụm từ mang tính tiếp thị là "internet vạn vật" - nhưng cũng giống như mọi thứ khác trong giới công nghệ, phong trào này được dẫn dắt bởi những gã khổng lồ, trong đó có Amazon, Apple và Samsung.

Chẳng hạn, Amazon tháng trước ra mắt một lò vi sóng được tích hợp Alexa, trợ lý ảo của hãng. Amazon sẽ bán lò vi sóng với giá 60 đô la, nhưng nó cũng bán chip - thứ cốt lõi làm cho thiết bị trở nên thông minh cho các nhà sản xuất khác, khiến khả năng kết nối của Alexa được vươn xa tới nhiều thiết bị gia dụng đa năng nữa như quạt, lò nướng bánh và máy pha cà phê . Và trong tuần này, cả Facebook và Google đều công bố thiết bị "cổng giao tiếp" tại nhà riêng cho phép bạn xem video và thực hiện các thủ thuật kỹ thuật số khác bằng giọng nói.

Bạn có thể coi nhiều điều trong sáng kiến này là ngốc nghếch và chắc chắn thất bại. Nhưng tất cả mọi thứ lớn lao trong công nghệ khi khởi đầu đều trông ngớ ngẩn, và thống kê cho thấy internet của vạn vật đang phát triển nhanh chóng mặt. Bây giờ không phải là lúc nghĩ xem liệu IoT có thành công hay không - mà là xem trong bao lâu nữa thì nó sẽ thôn tính cả thế giới.

Bruce Schneier, một nhà tư vấn bảo mật, tác giả cuốn sách "Click Here to Kill Everybody" về mối đe dọa của IoT với xã hội chia sẻ: "Tôi không muốn bi quan, nhưng tình hình hiện tại thì thật khó để không như vậy".

Ông Schneier lập luận rằng các lợi ích kinh tế và kỹ thuật của ngành công nghiệp internet vạn vật không phù hợp với an ninh và quyền riêng tư cho xã hội nói chung. Đặt một máy tính trong mọi thứ biến cả thế giới thành một mối hiểm họa về bảo mật máy tính. Các lỗi và lỗ hổng bảo mật được phát hiện chỉ trong vài tuần qua ở Facebook và Google cho thấy việc bảo mật kỹ thuật số khó khăn như thế nào, ngay cả đối với các công ty công nghệ lớn nhất. Trong một thế giới robot hóa, việc ăn cắp dữ liệu sẽ không chỉ ảnh hưởng đến dữ liệu của bạn mà còn có thể gây nguy hiểm cho tài sản của bạn, cuộc sống của bạn và thậm chí cả an ninh quốc gia.

Ông Schneier nói rằng chỉ có sự can thiệp của chính phủ mới có thể cứu chúng ta khỏi những tai họa đang nổi lên đó. Ông kêu gọi tái hiện lại chế độ quản lý an ninh kỹ thuật số giống như cách chính phủ liên bang Mỹ thay đổi bộ máy an ninh quốc gia của mình sau cuộc tấn công ngày 11/9/2001. Trong số các ý tưởng khác, ông vạch ra sự cần thiết cho một cơ quan liên bang mới – một Văn phòng Cyber quốc gia, để nghiên cứu, tư vấn và điều phối việc phản vệ trước các mối đe dọa được đặt ra bởi internet.

"Tôi nghĩ rằng không có ngành công nghiệp nào trong 100 năm qua tự cải thiện mức độ an toàn và an ninh của nó mà không nhờ vào sự ép buộc bởi chính phủ," ông viết. Nhưng ông thừa nhận rằng sự can thiệp của chính phủ dường như không phải là tốt nhất. "Trong xã hội mà chính phủ hiện không thể làm được bất cứ điều gì, tôi không thấy bất kỳ sự khống chế nào trong xu hướng phát triển của các doanh nghiệp", ông nói.

Những xu hướng này bây giờ đang hiển hiện. Từng rất khó để thêm kết nối internet vào các thiết bị gia dụng, nhưng trong vài năm qua chi phí và sự phức tạp của việc này đã giảm mạnh. Ngày nay, các máy tính mini độc đáo như Arduino có thể được sử dụng để biến mọi vật thể gia đình trở nên "thông minh". Các hệ thống như Amazon đang hứa hẹn sẽ đẩy nhanh sự phát triển của các thiết bị internet vạn vật đi xa hơn nữa.

Tại một sự kiện báo chí tháng trước, một kỹ sư của Amazon đã cho thấy một nhà sản xuất quạt gia đình có thể tạo ra chiếc quạt "thông minh" bằng cách sử dụng con chip của Amazon, được gọi là Alexa Connect Kit như thế nào. Bộ công cụ mà Amazon đang thử nghiệm với một số nhà sản xuất rất dễ tích hợp, chỉ cần cắm vào bộ phận điều khiển của quạt trong khi lắp ráp. Nhà sản xuất cũng phải viết một vài dòng code - trong ví dụ của nhà sản xuất quạt, kỹ sư Amazon chỉ cần viết một nửa trang code là máy có thể chạy.

Chỉ đơn giản vậy thôi. Các bit kỹ thuật số của quạt (bao gồm cả bảo mật và lưu trữ đám mây) đều do Amazon xử lý. Nếu bạn mua nó từ Amazon, quạt sẽ tự động kết nối với mạng gia đình của bạn và bắt đầu tuân thủ các khẩu lệnh bạn nói cho Alexa. Chỉ cần cắm điện vào thôi.

Hệ thống này là dẫn chứng cho lập luận lớn hơn của ông Schneier, đó là chi phí cho việc thêm máy tính vào các đối tượng sẽ trở nên rất thấp đến mức các nhà sản xuất chả có lý gì để không kết nối mọi loại thiết bị với internet.

Đôi khi, sự thông minh hóa sẽ dẫn đến những tiện lợi - bạn có thể la lớn với cái lò vi sóng để hâm nóng bữa ăn trưa dù bạn đứng ở đâu trong căn phòng. Đôi khi nó sẽ dẫn đến cơ hội doanh thu cho các sản phẩm khác - lò vi sóng của Amazon sẽ thêm bỏng ngô cho bạn khi sắp hết (bạn sẽ phải mua nhiều hạt ngô hơn). Đôi khi, sự thông minh hóa được sử dụng để giám sát và tiếp thị, như loại TV thông minh sẽ theo dõi những gì bạn xem để phân bổ quảng cáo.

Ngay cả khi những lợi ích là nhỏ, họ vẫn sẽ tạo ra một logic thị trường nhất định; tại một số thời điểm không lâu kể từ bây giờ, các thiết bị không kết nối với Internet sẽ hiếm hơn những thiết bị có kết nối Internet.

Một sản phẩm kết nối Amazon Alexa

Tuy nhiên, vấn đề ở chỗ, các mô hình kinh doanh cho các thiết bị này thường không cho phép bảo trì bảo mật liên tục mà chúng ta đang quen dùng trên nhiều thiết bị máy tính truyền thống hơn. Apple có động cơ để tiếp tục viết các cập nhật bảo mật để giữ cho iPhone của bạn an toàn, bởi vì các sản phẩm iPhone rất đắt tiền, và thương hiệu của Apple phụ thuộc vào việc giữ cho bạn an toàn khỏi khủng hoảng kỹ thuật số.

Nhưng các nhà sản xuất thiết bị gia dụng có lợi nhuận thấp thì sẽ ít có chuyên môn và động lực hơn để nghĩ đến chuyện bảo mật. Đó là lý do tại sao internet của vạn vật cho đến nay đồng nghĩa với từ khủng hoảng an ninh - tại sao F.B.I. đã phải cảnh báo các bậc cha mẹ năm ngoái về sự nguy hiểm của "đồ chơi thông minh", và tại sao Dan Coats, giám đốc tình báo quốc gia Mỹ, đã xác định các thiết bị thông minh như một mối đe dọa ngày càng tăng đối với an ninh ở tầm quốc gia.

Một đại diện của Amazon từng cho biết công ty đã xây dựng tính năng bảo mật vào phần lõi của các công nghệ thông minh của họ. Connect Kit cho phép Amazon duy trì an ninh kỹ thuật số của một thiết bị thông minh - và Amazon dường như có tính bảo mật tốt hơn nhiều các nhà sản xuất thiết bị gia dụng. Là một phần của kinh doanh điện toán đám mây của mình, Amazon cũng cung cấp một dịch vụ cho công ty sản xuất để kiểm tra tính bảo mật của các dịch vụ internet vạn vật của họ.

Theo ông Schneier, sự can thiệp của chính phủ không phải là "thuốc chữa bách bệnh", mà là lằn ranh giảm tốc độ, một cách để con người chúng ta bắt kịp những tiến bộ công nghệ. Quy chế và giám sát của chính phủ làm chậm sự đổi mới - đó là một lý do khiến các chuyên gia không thích nó. Nhưng khi những mối nguy hiểm toàn cầu kéo đến, việc chậm lại một một bước không phải là một ý tưởng tồi tệ.

Kết nối mọi thứ có thể mang lại lợi ích to lớn cho xã hội. Nhưng mối đe dọa có thể sẽ lan rộng. Tại sao không đi chậm lại trước khi bước vào tương lai bất định?

Ngọc Linh