Hoàng Nam
Writer
Sean – một kỹ sư phần mềm 42 tuổi từng kiếm 150.000 USD mỗi năm – hiện sống trong một chiếc xe kéo ở vùng hẻo lánh New York, giao đồ ăn kiếm chưa tới 200 USD mỗi ngày và mòn mỏi chờ phản hồi từ gần 1.000 bộ hồ sơ xin việc mà anh đã gửi đi. Với anh, trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là công nghệ của tương lai – mà là cơn ác mộng của hiện tại.
Trong hai năm rưỡi qua, Sean chứng kiến sự thay đổi chóng mặt của ngành công nghệ. Dù hiệu suất công ty nơi anh làm việc vẫn ổn định, cả đội phát triển – bao gồm anh – bị sa thải khi công ty bắt đầu tích hợp AI vào quy trình. Những lần nộp đơn tiếp theo của anh đều rơi vào im lặng, hoặc bị hệ thống tuyển dụng tự động loại bỏ chỉ vì thiếu một vài “từ khóa AI”.
Kinh nghiệm 20 năm… không còn đủ
Sean không ngồi yên. Anh dành hàng trăm giờ học thêm AI, sử dụng công cụ lập trình AI mỗi ngày, thử nghiệm xây dựng phần mềm tự động. Anh còn lập kênh YouTube chia sẻ kiến thức về AI, nhưng lượt theo dõi ít ỏi và chẳng mang lại cơ hội việc làm nào. “Tôi đã thử mọi cách, nhưng mọi thứ trôi tuột như thể tôi chưa từng tồn tại trong ngành này suốt 20 năm qua,” Sean chia sẻ.
Ngay cả khi hạ tiêu chuẩn, nộp đơn cho các vị trí cấp thấp hơn với mức lương bằng một nửa trước kia, Sean vẫn không được gọi phỏng vấn. Một lần, anh ứng tuyển vào vị trí lập trình WordPress – công việc anh đã làm thành thạo từ năm 2008 – nhưng bị từ chối vì “quá kinh nghiệm”. Cơ hội cuối cùng anh tìm được là các công việc lao động phổ thông như tài xế xe tải hay giao hàng, với mức lương 18 USD/giờ – chỉ đủ trả một phần khoản nợ.
Sean sở hữu ba bất động sản – một căn hộ thành phố, một ngôi nhà đang cải tạo và một mảnh đất xa xôi có cabin – nhưng vẫn không thoát khỏi vòng xoáy tài chính. Anh cho thuê dài hạn để cầm cự, bán máy tính cũ, quần áo cũ trên eBay, thậm chí định dựng quầy nông sản để bán rau quả, nhưng không đủ vốn. Mọi nỗ lực kiếm thêm đều đụng trần.
Anh từng xin trợ cấp thất nghiệp, nhưng hệ thống quan liêu của bang New York khiến thủ tục kéo dài, chỉ hỗ trợ vài tháng. Khi phát hiện anh có thu nhập từ Airbnb, chính quyền yêu cầu hoàn lại tiền hỗ trợ, dọa tịch thu tài sản. Anh phải mất nhiều tháng kháng cáo mới thoát được vòng rắc rối.
Sean cho biết, trong các cuộc phỏng vấn hiếm hoi, anh thường gặp ánh nhìn ái ngại khi nhà tuyển dụng biết anh đã 42 tuổi. Họ không mặn mà với kinh nghiệm dày dặn về PHP hay hệ thống backend mà Sean thành thạo. Dù anh đã cập nhật kỹ năng AI, hiểu rõ các xu hướng công nghệ mới, anh vẫn bị xem là “lỗi thời”.
Với gần 1.000 đơn xin việc chưa từng được hồi đáp, Sean chua chát thừa nhận: “Có được một cuộc phỏng vấn bây giờ còn khó hơn trúng số”. Ngay cả khi nghĩ tới việc chuyển nghề – lái cần cẩu hay vận hành drone khảo sát – anh cũng không đủ tiền học nghề mới. Cuối cùng, Sean buộc phải vay tiền để mở dịch vụ rửa xe áp lực cao, hy vọng ít nhất có thể kiểm soát thời gian và thu nhập của mình.
AI đang thay đổi thị trường lao động nhanh hơn ta tưởng
Theo Daniel Kokotajlo – cựu nhà nghiên cứu tại OpenAI – AI có thể sẽ hoàn toàn tự lập trình vào năm 2027 mà không cần con người can thiệp. Khi đó, các công việc kỹ thuật sẽ tiếp tục bị thay thế, không phải dần dần mà là theo cấp số nhân. Dù hiện nay AI chưa thật sự hiệu quả như con người trong tư duy sáng tạo hay tương tác xã hội, nhưng khả năng xử lý dữ liệu và lập trình của nó đang tiến bộ mỗi ngày.
Trong khi đó, những người như Sean – từng là “xương sống” của ngành phần mềm – đang dần bị đẩy ra rìa. Không chỉ vì thiếu kỹ năng, mà vì toàn bộ cấu trúc tuyển dụng, đánh giá và vận hành đang được AI hóa, và con người không còn là lựa chọn đầu tiên.
Sean không giận vì mất việc. Điều khiến anh giận là một xã hội nơi con người không còn quyền sống nếu không có việc làm – trong khi AI đang dần đảm nhiệm phần lớn công việc ấy. “Nếu AI có thể thay tôi làm việc, tại sao nó không chia sẻ một phần giá trị mà nó tạo ra?” – Sean đặt câu hỏi.
Câu chuyện của Sean không phải cá biệt. Đó có thể là viễn cảnh mà hàng triệu lao động kỹ thuật sẽ phải đối mặt trong vài năm tới. Khi AI trở thành “siêu nhân viên”, liệu chúng ta đã sẵn sàng cho một xã hội nơi công việc – và cả giá trị con người – được định nghĩa lại?
Trong hai năm rưỡi qua, Sean chứng kiến sự thay đổi chóng mặt của ngành công nghệ. Dù hiệu suất công ty nơi anh làm việc vẫn ổn định, cả đội phát triển – bao gồm anh – bị sa thải khi công ty bắt đầu tích hợp AI vào quy trình. Những lần nộp đơn tiếp theo của anh đều rơi vào im lặng, hoặc bị hệ thống tuyển dụng tự động loại bỏ chỉ vì thiếu một vài “từ khóa AI”.
Kinh nghiệm 20 năm… không còn đủ
Sean không ngồi yên. Anh dành hàng trăm giờ học thêm AI, sử dụng công cụ lập trình AI mỗi ngày, thử nghiệm xây dựng phần mềm tự động. Anh còn lập kênh YouTube chia sẻ kiến thức về AI, nhưng lượt theo dõi ít ỏi và chẳng mang lại cơ hội việc làm nào. “Tôi đã thử mọi cách, nhưng mọi thứ trôi tuột như thể tôi chưa từng tồn tại trong ngành này suốt 20 năm qua,” Sean chia sẻ.
Ngay cả khi hạ tiêu chuẩn, nộp đơn cho các vị trí cấp thấp hơn với mức lương bằng một nửa trước kia, Sean vẫn không được gọi phỏng vấn. Một lần, anh ứng tuyển vào vị trí lập trình WordPress – công việc anh đã làm thành thạo từ năm 2008 – nhưng bị từ chối vì “quá kinh nghiệm”. Cơ hội cuối cùng anh tìm được là các công việc lao động phổ thông như tài xế xe tải hay giao hàng, với mức lương 18 USD/giờ – chỉ đủ trả một phần khoản nợ.
Sean sở hữu ba bất động sản – một căn hộ thành phố, một ngôi nhà đang cải tạo và một mảnh đất xa xôi có cabin – nhưng vẫn không thoát khỏi vòng xoáy tài chính. Anh cho thuê dài hạn để cầm cự, bán máy tính cũ, quần áo cũ trên eBay, thậm chí định dựng quầy nông sản để bán rau quả, nhưng không đủ vốn. Mọi nỗ lực kiếm thêm đều đụng trần.
Anh từng xin trợ cấp thất nghiệp, nhưng hệ thống quan liêu của bang New York khiến thủ tục kéo dài, chỉ hỗ trợ vài tháng. Khi phát hiện anh có thu nhập từ Airbnb, chính quyền yêu cầu hoàn lại tiền hỗ trợ, dọa tịch thu tài sản. Anh phải mất nhiều tháng kháng cáo mới thoát được vòng rắc rối.
Sean cho biết, trong các cuộc phỏng vấn hiếm hoi, anh thường gặp ánh nhìn ái ngại khi nhà tuyển dụng biết anh đã 42 tuổi. Họ không mặn mà với kinh nghiệm dày dặn về PHP hay hệ thống backend mà Sean thành thạo. Dù anh đã cập nhật kỹ năng AI, hiểu rõ các xu hướng công nghệ mới, anh vẫn bị xem là “lỗi thời”.
Với gần 1.000 đơn xin việc chưa từng được hồi đáp, Sean chua chát thừa nhận: “Có được một cuộc phỏng vấn bây giờ còn khó hơn trúng số”. Ngay cả khi nghĩ tới việc chuyển nghề – lái cần cẩu hay vận hành drone khảo sát – anh cũng không đủ tiền học nghề mới. Cuối cùng, Sean buộc phải vay tiền để mở dịch vụ rửa xe áp lực cao, hy vọng ít nhất có thể kiểm soát thời gian và thu nhập của mình.
AI đang thay đổi thị trường lao động nhanh hơn ta tưởng
Theo Daniel Kokotajlo – cựu nhà nghiên cứu tại OpenAI – AI có thể sẽ hoàn toàn tự lập trình vào năm 2027 mà không cần con người can thiệp. Khi đó, các công việc kỹ thuật sẽ tiếp tục bị thay thế, không phải dần dần mà là theo cấp số nhân. Dù hiện nay AI chưa thật sự hiệu quả như con người trong tư duy sáng tạo hay tương tác xã hội, nhưng khả năng xử lý dữ liệu và lập trình của nó đang tiến bộ mỗi ngày.
Trong khi đó, những người như Sean – từng là “xương sống” của ngành phần mềm – đang dần bị đẩy ra rìa. Không chỉ vì thiếu kỹ năng, mà vì toàn bộ cấu trúc tuyển dụng, đánh giá và vận hành đang được AI hóa, và con người không còn là lựa chọn đầu tiên.
Sean không giận vì mất việc. Điều khiến anh giận là một xã hội nơi con người không còn quyền sống nếu không có việc làm – trong khi AI đang dần đảm nhiệm phần lớn công việc ấy. “Nếu AI có thể thay tôi làm việc, tại sao nó không chia sẻ một phần giá trị mà nó tạo ra?” – Sean đặt câu hỏi.
Câu chuyện của Sean không phải cá biệt. Đó có thể là viễn cảnh mà hàng triệu lao động kỹ thuật sẽ phải đối mặt trong vài năm tới. Khi AI trở thành “siêu nhân viên”, liệu chúng ta đã sẵn sàng cho một xã hội nơi công việc – và cả giá trị con người – được định nghĩa lại?
