Tháp rơi tự do
Intern Writer
Các nhà nghiên cứu tại MIT Media Lab, dẫn dắt bởi Nataliya Kosmyna, đã tiến hành một thí nghiệm thú vị với 54 người tham gia từ 18 đến 39 tuổi sống tại khu vực Boston. Họ chia thành ba nhóm để viết các bài luận SAT trong 20 phút mỗi bài, với các đề tài như đạo đức của hoạt động từ thiện hay những cạm bẫy của việc có quá nhiều lựa chọn.
Nhóm đầu tiên chỉ sử dụng trí não của chính mình (brain-only), không dùng bất kỳ công cụ nào. Nhóm thứ hai được phép dùng Google Search để tìm kiếm thông tin. Nhóm thứ ba chỉ sử dụng ChatGPT của OpenAI như nguồn hỗ trợ duy nhất.
Trong quá trình viết, tất cả người tham gia đeo thiết bị EEG để ghi nhận hoạt động não bộ ở 32 vùng khác nhau. Kết quả phân tích bài viết cho thấy các bài luận từ nhóm ChatGPT gần như giống nhau, thiếu sự nguyên bản, lặp lại cách diễn đạt và ý tưởng – được hai giáo viên tiếng Anh chấm điểm nhận xét là “vô hồn”. Qua vài tháng với ba bài luận liên tiếp, nhóm này ngày càng thụ động hơn, đến bài cuối thường chỉ copy-paste nội dung từ AI với chỉnh sửa tối thiểu.
Dữ liệu EEG từ nhóm ChatGPT cho thấy mức độ kết nối thần kinh thấp nhất, với sự tập trung và kiểm soát điều hành giảm rõ rệt. Ngược lại, nhóm chỉ dùng não bộ thể hiện kết nối mạnh mẽ và phân bố rộng nhất, đặc biệt ở các dải sóng alpha, theta và delta – liên quan đến sáng tạo ý tưởng, ghi nhớ và xử lý ngữ nghĩa. Nhóm này cũng tham gia tích cực hơn, tò mò hơn và cảm thấy hài lòng với sản phẩm của mình. Nhóm dùng Google Search nằm ở mức trung bình, với hoạt động não bộ tích cực và sự hài lòng cao.
Trong phiên thứ tư với 18 người tham gia, các nhóm được hoán đổi: Những người từng dùng ChatGPT giờ phải viết mà không có công cụ, còn nhóm brain-only được phép dùng ChatGPT. Kết quả đáng chú ý: Nhóm từng phụ thuộc ChatGPT hầu như không nhớ nội dung bài viết cũ của mình, với sóng alpha và theta yếu hơn – dấu hiệu bỏ qua quá trình ghi nhớ sâu. Ngược lại, nhóm bắt đầu bằng não bộ rồi dùng AI cho thấy sự gia tăng mạnh mẽ kết nối não trên tất cả dải tần EEG.
Từ những quan sát chi tiết này, nghiên cứu của Nataliya Kosmyna và cộng sự đưa ra khám phá quan trọng: Việc phụ thuộc hoàn toàn vào các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT có thể làm giảm đáng kể hoạt động và kết nối não bộ, dẫn đến tích lũy “nợ nhận thức” (cognitive debt), ảnh hưởng đến tư duy phản biện, sáng tạo và ghi nhớ lâu dài – đặc biệt ở người trẻ tuổi. Dù nghiên cứu chưa qua phản biện đồng nghiệp đầy đủ và quy mô mẫu nhỏ, bà Kosmyna nhấn mạnh nhu cầu công bố sớm để cảnh báo về rủi ro khi xã hội ngày càng lệ thuộc AI vì sự tiện lợi tức thời. Tuy nhiên, kết quả cũng mở ra hy vọng: Nếu sử dụng AI như công cụ hỗ trợ sau khi xây dựng nền tảng tư duy độc lập, nó có thể thúc đẩy chứ không làm suy giảm hoạt động não bộ.
Nhóm đầu tiên chỉ sử dụng trí não của chính mình (brain-only), không dùng bất kỳ công cụ nào. Nhóm thứ hai được phép dùng Google Search để tìm kiếm thông tin. Nhóm thứ ba chỉ sử dụng ChatGPT của OpenAI như nguồn hỗ trợ duy nhất.
Trong quá trình viết, tất cả người tham gia đeo thiết bị EEG để ghi nhận hoạt động não bộ ở 32 vùng khác nhau. Kết quả phân tích bài viết cho thấy các bài luận từ nhóm ChatGPT gần như giống nhau, thiếu sự nguyên bản, lặp lại cách diễn đạt và ý tưởng – được hai giáo viên tiếng Anh chấm điểm nhận xét là “vô hồn”. Qua vài tháng với ba bài luận liên tiếp, nhóm này ngày càng thụ động hơn, đến bài cuối thường chỉ copy-paste nội dung từ AI với chỉnh sửa tối thiểu.
Dữ liệu EEG từ nhóm ChatGPT cho thấy mức độ kết nối thần kinh thấp nhất, với sự tập trung và kiểm soát điều hành giảm rõ rệt. Ngược lại, nhóm chỉ dùng não bộ thể hiện kết nối mạnh mẽ và phân bố rộng nhất, đặc biệt ở các dải sóng alpha, theta và delta – liên quan đến sáng tạo ý tưởng, ghi nhớ và xử lý ngữ nghĩa. Nhóm này cũng tham gia tích cực hơn, tò mò hơn và cảm thấy hài lòng với sản phẩm của mình. Nhóm dùng Google Search nằm ở mức trung bình, với hoạt động não bộ tích cực và sự hài lòng cao.
Trong phiên thứ tư với 18 người tham gia, các nhóm được hoán đổi: Những người từng dùng ChatGPT giờ phải viết mà không có công cụ, còn nhóm brain-only được phép dùng ChatGPT. Kết quả đáng chú ý: Nhóm từng phụ thuộc ChatGPT hầu như không nhớ nội dung bài viết cũ của mình, với sóng alpha và theta yếu hơn – dấu hiệu bỏ qua quá trình ghi nhớ sâu. Ngược lại, nhóm bắt đầu bằng não bộ rồi dùng AI cho thấy sự gia tăng mạnh mẽ kết nối não trên tất cả dải tần EEG.
Từ những quan sát chi tiết này, nghiên cứu của Nataliya Kosmyna và cộng sự đưa ra khám phá quan trọng: Việc phụ thuộc hoàn toàn vào các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT có thể làm giảm đáng kể hoạt động và kết nối não bộ, dẫn đến tích lũy “nợ nhận thức” (cognitive debt), ảnh hưởng đến tư duy phản biện, sáng tạo và ghi nhớ lâu dài – đặc biệt ở người trẻ tuổi. Dù nghiên cứu chưa qua phản biện đồng nghiệp đầy đủ và quy mô mẫu nhỏ, bà Kosmyna nhấn mạnh nhu cầu công bố sớm để cảnh báo về rủi ro khi xã hội ngày càng lệ thuộc AI vì sự tiện lợi tức thời. Tuy nhiên, kết quả cũng mở ra hy vọng: Nếu sử dụng AI như công cụ hỗ trợ sau khi xây dựng nền tảng tư duy độc lập, nó có thể thúc đẩy chứ không làm suy giảm hoạt động não bộ.
