Sasha
Writer
Khi nghĩ về Tokyo, bạn có thể nghĩ đến những tòa nhà chọc trời rực rỡ ánh đèn neon và hệ thống tàu cao tốc nổi tiếng thế giới, hay những bộ phim như "Akira" và "Ghost in the Shell" khắc họa một Nhật Bản tương lai tràn ngập robot thông minh và hình ảnh ba chiều (hologram).
Nhưng có một khía cạnh đời thường hơn của Nhật mà bạn sẽ không tìm thấy ở bất kỳ bộ phim khoa học viễn tưởng nào. Đó là máy fax, đĩa mềm và con dấu mực cá nhân hóa - những di sản đã mai một từ lâu ở các quốc gia tiên tiến khác nhưng vẫn tồn tại dai dẳng ở Nhật Bản.
Đối với người dân, sự chậm trễ trong công nghệ số và bộ máy quan liêu kéo theo sau đó ít nhất cũng gây bất tiện, và tệ nhất là khiến bạn muốn bứt tóc.
"Các ngân hàng Nhật Bản là cánh cổng dẫn đến địa ngục", một người dùng Facebook viết trong một nhóm người nước ngoài tại địa phương. Một người bình luận mỉa mai: "Có lẽ gửi fax sẽ giúp ích."
Quy mô của vấn đề trở nên rõ ràng đến mức đáng sợ trong đại dịch Covid-19, khi chính phủ Nhật Bản chật vật ứng phó với cuộc khủng hoảng toàn quốc bằng các công cụ kỹ thuật số vụng về.
Trong những năm sau đại dịch Covid, họ đã khởi động một nỗ lực chuyên sâu để thu hẹp khoảng cách đó, bao gồm việc thành lập một Cơ quan Kỹ thuật số mới và một loạt các sáng kiến mới. Nhưng họ đã tham gia cuộc đua công nghệ muộn hàng thập kỷ - 36 năm sau khi World Wide Web xuất hiện, và hơn nửa thế kỷ sau khi email đầu tiên được gửi đi.
Nhân viên tại Tamagoya, công ty cung cấp hộp cơm trưa "bento" truyền thống, nhận đơn đặt hàng qua fax và điện thoại tại Tokyo vào ngày 22 tháng 1 năm 2013.
Giờ đây, khi đất nước đang chạy đua để chuyển mình, câu hỏi vẫn còn đó: Tại sao họ lại mất nhiều thời gian như vậy, và liệu họ có thể bắt kịp?
Lý do Nhật chậm chễ với số hóa
Không phải lúc nào cũng như vậy. Nhật Bản từng là đối tượng ngưỡng mộ của toàn cầu trong những năm 1970 và 1980, khi các công ty như Sony, Toyota, Panasonic và Nintendo trở thành những cái tên quen thuộc. Nhật Bản đã mang đến cho thế giới những thiết bị được yêu thích như máy nghe nhạc Walkman, và các trò chơi như Donkey Kong và Mario Bros.
Nhưng điều đó đã thay đổi vào đầu thế kỷ với sự trỗi dậy của máy tính và internet.
Trong khi thế giới đang chuyển dịch sang nền kinh tế dựa trên phần mềm, “Nhật Bản, với thế mạnh về phần cứng, lại chậm thích ứng với phần mềm và dịch vụ”, Daisuke Kawai, giám đốc Chương trình Đổi mới Chính sách và An ninh Kinh tế của Đại học Tokyo, cho biết.
Ông cho biết có nhiều yếu tố đã làm trầm trọng thêm vấn đề. Nhật Bản đã không đầu tư đủ vào công nghệ thông tin và truyền thông, và khi ngành công nghiệp điện tử của nước này suy thoái, các kỹ sư Nhật Bản đã đổ xô sang các công ty nước ngoài.
Điều đó khiến chính phủ có trình độ kỹ thuật số thấp và thiếu hụt lao động công nghệ lành nghề. Theo thời gian, các bộ và cơ quan khác nhau đã áp dụng các chiến lược CNTT chắp vá của riêng mình, nhưng chưa bao giờ có một động thái thống nhất từ chính phủ - nghĩa là các dịch vụ công chưa bao giờ được hiện đại hóa đúng cách và vẫn phụ thuộc vào tài liệu giấy và con dấu cá nhân được khắc thủ công gọi là hanko dùng để xác minh danh tính.
Ngoài ra còn có các yếu tố văn hóa.
“Các công ty Nhật Bản nổi tiếng với văn hóa e ngại rủi ro, hệ thống phân cấp dựa trên thâm niên… và quy trình ra quyết định chậm chạp, dựa trên sự đồng thuận – tất cả những điều này đã cản trở sự đổi mới”, Kawai nói.
Nhiều con dấu tên hanko được trưng bày tại một cửa hàng hanko ở Quận Toshima, Tokyo
Và nhờ tỷ lệ sinh giảm mạnh, Nhật Bản có nhiều người già hơn người trẻ. Tỷ lệ người già quá lớn này đồng nghĩa với sự mất lòng tin vào các công nghệ mới, cảnh giác với gian lận kỹ thuật số, ưa chuộng các phương pháp truyền thống như hanko, và "nhu cầu hoặc áp lực đối với các dịch vụ kỹ thuật số tương đối thấp", Kawai nói.
Sự thờ ơ đó rất phổ biến, Jonathan Coopersmith, giáo sư danh dự về lịch sử tại Đại học Texas A&M, cho biết. Các doanh nghiệp nhỏ và cá nhân không cảm thấy bắt buộc phải chuyển từ máy fax sang máy tính: Tại sao phải mua máy móc mới đắt tiền và học cách sử dụng, khi fax vẫn hoạt động tốt và mọi người ở Nhật Bản đều sử dụng nó?
Các tập đoàn và tổ chức lớn hơn như ngân hàng hoặc bệnh viện nhận thấy việc chuyển đổi tiềm ẩn này quá gây gián đoạn cho các dịch vụ hàng ngày. "Càng lớn, càng khó thay đổi, đặc biệt là phần mềm", Coopersmith, người đã viết về mối quan hệ của Nhật Bản với máy fax trong một cuốn sách năm 2015 về thiết bị này, cho biết.
Nó cũng gây ra một vấn đề pháp lý đau đầu. Bất kỳ công nghệ mới nào cũng đòi hỏi luật lệ mới – ví dụ, xe tay ga điện đã thúc đẩy các quy định giao thông mới như thế nào, hay các quốc gia trên thế giới hiện đang cố gắng ban hành luật chống deepfake và bản quyền AI sau sự bùng nổ của AI. Coopersmith ước tính, việc số hóa Nhật Bản sẽ đòi hỏi phải thay đổi hàng nghìn quy định – và các nhà lập pháp đơn giản là không có động lực để làm như vậy. Suy cho cùng, số hóa không phải là vấn đề then chốt thúc đẩy phiếu bầu trong các cuộc bầu cử.
Ông tóm tắt: "Tại sao tôi lại muốn trở thành một phần của thế giới số nếu tôi không cần?"
Đẩy mạnh ứng phó đại dịch
Kết quả là trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản vẫn mắc kẹt với công nghệ cũ ngay cả khi đất nước đã phát triển theo những hướng khác - tạo ra mâu thuẫn tột cùng.
Nhật Bản có ngành công nghiệp robot và hàng không vũ trụ đẳng cấp thế giới, cùng những nét đặc trưng trong cuộc sống thường nhật khiến du khách nước ngoài phải trầm trồ, chẳng hạn như không gian công cộng an toàn và sạch sẽ, máy bán hàng tự động và cửa hàng tiện lợi có mặt khắp nơi, phương tiện giao thông công cộng dễ tiếp cận và hệ thống tàu cao tốc toàn diện.
Những thiếu sót về kỹ thuật số của Nhật Bản càng trở nên rõ ràng hơn khi so sánh.
Năm 2018, Bộ trưởng An ninh mạng Nhật Bản khi đó đã gây phẫn nộ và hoài nghi khi tuyên bố rằng ông chưa bao giờ sử dụng máy tính kể từ khi các thư ký của ông làm "những việc như vậy" - trước khi rút lại lời tuyên bố của mình vài ngày sau đó.
Con dấu hanko được đóng trên một chứng từ ngân hàng trong một bức ảnh được chụp tại Tokyo, Nhật Bản.
Và mãi đến năm 2019, công ty cuối cùng ở Nhật Bản vẫn còn sử dụng máy nhắn tin mới chính thức ngừng dịch vụ - nhiều thập kỷ sau khi thiết bị nhắn tin cá nhân này đã trở nên lỗi thời do điện thoại di động.
Sự phổ biến của công nghệ cũ cũng tạo ra vô số thủ tục hành chính. Kawai cho biết, việc mở tài khoản ngân hàng hoặc đăng ký nhà ở có thể yêu cầu con dấu hanko, cùng với các giấy tờ thông tin cá nhân mà bạn phải đến hội đồng địa phương để xin trực tiếp.
Cuối cùng, phải đến một đại dịch toàn cầu mới thực sự tạo ra sự thay đổi. Khoảng cách công nghệ của Nhật Bản trở nên rõ ràng khi chính quyền trung ương và địa phương bị quá tải, không có các công cụ kỹ thuật số để hợp lý hóa quy trình.
Mãi đến tháng 5 năm 2020, vài tháng sau khi virus bắt đầu hoành hành trên toàn cầu, Bộ Y tế Nhật Bản mới ra mắt một cổng thông tin trực tuyến để các bệnh viện báo cáo các trường hợp nhiễm bệnh thay vì dựa vào fax viết tay, cuộc gọi điện thoại hoặc email.
Và ngay cả khi đó, những trục trặc vẫn tiếp diễn. Đài truyền hình NHK đưa tin, một ứng dụng theo dõi tiếp xúc đã gặp lỗi hệ thống kéo dài hàng tháng trời, không thông báo cho người dân về khả năng tiếp xúc. Việc thích nghi với làm việc và học tập từ xa rất khó khăn, vì nhiều người chưa bao giờ sử dụng các dịch vụ chia sẻ tệp hoặc công cụ video như Zoom.
Trong một trường hợp khó tin vào năm 2022, một thị trấn ở Nhật Bản đã vô tình chuyển toàn bộ quỹ cứu trợ Covid - khoảng 46,3 triệu yên (322.000 USD) - vào tài khoản ngân hàng của một người đàn ông. Sự nhầm lẫn bắt nguồn từ việc ngân hàng được cung cấp cả một đĩa mềm chứa thông tin và một mẫu đơn yêu cầu bằng giấy - nhưng đến khi các nhà chức trách nhận ra lỗi của mình, người đàn ông này đã đánh bạc gần hết số tiền, theo NHK.
Đối với bất kỳ ai dưới 35 tuổi, đĩa mềm là một dải nhớ từ được bọc trong nhựa và được cắm trực tiếp vào máy tính. Mỗi đĩa thường lưu trữ tới 1,44 MB dữ liệu - ít hơn một bức ảnh có độ phân giải trung bình trên iPhone.
Tình hình trở nên tồi tệ đến mức có lúc, Takuya Hirai - người được bổ nhiệm vào vị trí Bộ trưởng Chuyển đổi Số mới được thành lập vào năm 2021 - đã mô tả cách xử lý đại dịch của đất nước là một "thất bại về mặt kỹ thuật số".
Vì vậy, Cơ quan Kỹ thuật số đã ra đời – một bộ phận được giao nhiệm vụ đưa Nhật Bản bắt kịp với thời đại, được hình thành từ “sự kết hợp giữa nỗi sợ hãi và cơ hội”, theo lời Coopersmith.
Được thành lập vào năm 2021, cơ quan này đã khởi động một loạt sáng kiến, bao gồm việc triển khai phiên bản thẻ an sinh xã hội thông minh của Nhật Bản và thúc đẩy cơ sở hạ tầng đám mây nhiều hơn.
Tháng 7 năm ngoái, Cơ quan Kỹ thuật số cuối cùng đã tuyên bố chiến thắng trong “cuộc chiến chống đĩa mềm”, loại bỏ đĩa mềm trên tất cả các hệ thống chính phủ – một nỗ lực khổng lồ đòi hỏi phải loại bỏ hơn 1.000 quy định quản lý việc sử dụng chúng.
Nhưng cũng có những khó khăn ban đầu. Có thời điểm, chính phủ đã yêu cầu công chúng cho biết suy nghĩ của họ về siêu dữ liệu – thông qua một hệ thống phức tạp yêu cầu tải xuống bảng tính Excel, điền thông tin chi tiết của bạn và gửi tài liệu qua email cho bộ, theo truyền thông địa phương đưa tin.
Sau khi động thái này vấp phải sự chỉ trích và hoài nghi trên mạng xã hội, Bộ trưởng Kỹ thuật số lúc bấy giờ là Taro Kono đã viết trên Twitter: “Từ giờ trở đi, (bộ) sẽ phản hồi đúng cách bằng cách sử dụng biểu mẫu (trực tuyến).”
Số hóa như một "phương tiện sinh tồn"
Với những bước tiến vững chắc của chính phủ, các công ty đã nhanh chóng bắt nhịp, nhiều công ty thuê các nhà thầu và chuyên gia tư vấn bên ngoài để giúp cải tổ hệ thống, Kawai cho biết.
Masahiro Goto là một trong những chuyên gia tư vấn như vậy. Là thành viên của nhóm chuyển đổi số thuộc Viện Nghiên cứu Nomura (NRI), ông đã giúp các công ty lớn của Nhật Bản trên mọi lĩnh vực thích nghi với thế giới số - từ việc thiết kế các mô hình kinh doanh mới đến việc áp dụng các hệ thống nội bộ mới.
Những khách hàng này thường "háo hức muốn tiến lên, nhưng họ không chắc chắn phải làm thế nào", ông nói với CNN. "Nhiều công ty vẫn đang sử dụng các hệ thống cũ đòi hỏi nhiều bảo trì, hoặc các hệ thống sắp hết thời hạn sử dụng. Trong nhiều trường hợp, đó là lúc họ tìm đến chúng tôi để được hỗ trợ."
Các chuyên gia tư vấn của NRI đang rất được săn đón - số lượng công ty tìm đến dịch vụ của họ "chắc chắn đã tăng lên qua từng năm", đặc biệt là trong năm năm qua, Goto cho biết. Và vì lý do chính đáng: trong nhiều năm, các công ty Nhật Bản đã thuê ngoài các nhu cầu CNTT của mình, đồng nghĩa với việc hiện tại họ thiếu các kỹ năng nội bộ để số hóa hoàn toàn.
Biển báo thanh toán không dùng tiền mặt bên ngoài một cửa hàng ở quận Omotesando thời thượng của Tokyo.
“Về cơ bản, họ muốn hoạt động hiệu quả hơn, và tôi tin rằng họ muốn chủ động áp dụng công nghệ số như một phương tiện sinh tồn”, ông Kawai nói. “Suy cho cùng, dân số Nhật Bản sẽ tiếp tục giảm, vì vậy việc cải thiện năng suất là điều cần thiết.”
Có thể sẽ có sự phản đối ở một số nơi – theo truyền thông địa phương, kế hoạch loại bỏ máy fax trong chính phủ của Cơ quan Kỹ thuật số đã nhận được 400 phản đối chính thức từ các bộ ngành khác nhau trong năm 2021.
Những thứ như con dấu hanko – vốn bắt nguồn từ truyền thống và phong tục, mà một số bậc cha mẹ tặng cho con cái khi chúng đến tuổi trưởng thành – có thể khó bị loại bỏ hơn do ý nghĩa văn hóa của chúng.
Tốc độ tiến triển cũng phụ thuộc vào mức độ sẵn sàng của Cơ quan Kỹ thuật số trong việc thúc đẩy cải cách quy định, và mức độ ưu tiên số hóa của các nhà lập pháp trong việc lập ngân sách tương lai, Kawai nói. Ngoài ra, còn có thực tế là Nhật Bản đang phải chạy đua với các cột mốc thay đổi, khi các công nghệ mới đang phát triển mạnh mẽ ở các khu vực khác trên thế giới.
“Đây sẽ là một thách thức dai dẳng bởi vì công nghệ số của năm 2025 sẽ khác với công nghệ số của năm 2030, 2035”, Coopersmith nhận định.
Tuy nhiên, các chuyên gia tỏ ra lạc quan. Kawai ước tính với tốc độ này, Nhật Bản có thể bắt kịp một số nước phương Tây trong vòng 5 đến 10 năm nữa.
Và cuối cùng, công chúng đang rất khao khát công nghệ số, với ngày càng nhiều doanh nghiệp chấp nhận thanh toán không dùng tiền mặt và triển khai các dịch vụ trực tuyến mới.
“Mọi người chắc chắn rất háo hức với việc số hóa”, Kawai nói. “Tôi chắc chắn rằng những người trẻ tuổi, hoặc công chúng nói chung, đều muốn số hóa càng nhanh càng tốt.”
Nhưng có một khía cạnh đời thường hơn của Nhật mà bạn sẽ không tìm thấy ở bất kỳ bộ phim khoa học viễn tưởng nào. Đó là máy fax, đĩa mềm và con dấu mực cá nhân hóa - những di sản đã mai một từ lâu ở các quốc gia tiên tiến khác nhưng vẫn tồn tại dai dẳng ở Nhật Bản.
Đối với người dân, sự chậm trễ trong công nghệ số và bộ máy quan liêu kéo theo sau đó ít nhất cũng gây bất tiện, và tệ nhất là khiến bạn muốn bứt tóc.
"Các ngân hàng Nhật Bản là cánh cổng dẫn đến địa ngục", một người dùng Facebook viết trong một nhóm người nước ngoài tại địa phương. Một người bình luận mỉa mai: "Có lẽ gửi fax sẽ giúp ích."
Quy mô của vấn đề trở nên rõ ràng đến mức đáng sợ trong đại dịch Covid-19, khi chính phủ Nhật Bản chật vật ứng phó với cuộc khủng hoảng toàn quốc bằng các công cụ kỹ thuật số vụng về.
Trong những năm sau đại dịch Covid, họ đã khởi động một nỗ lực chuyên sâu để thu hẹp khoảng cách đó, bao gồm việc thành lập một Cơ quan Kỹ thuật số mới và một loạt các sáng kiến mới. Nhưng họ đã tham gia cuộc đua công nghệ muộn hàng thập kỷ - 36 năm sau khi World Wide Web xuất hiện, và hơn nửa thế kỷ sau khi email đầu tiên được gửi đi.
Nhân viên tại Tamagoya, công ty cung cấp hộp cơm trưa "bento" truyền thống, nhận đơn đặt hàng qua fax và điện thoại tại Tokyo vào ngày 22 tháng 1 năm 2013.
Giờ đây, khi đất nước đang chạy đua để chuyển mình, câu hỏi vẫn còn đó: Tại sao họ lại mất nhiều thời gian như vậy, và liệu họ có thể bắt kịp?
Lý do Nhật chậm chễ với số hóa
Không phải lúc nào cũng như vậy. Nhật Bản từng là đối tượng ngưỡng mộ của toàn cầu trong những năm 1970 và 1980, khi các công ty như Sony, Toyota, Panasonic và Nintendo trở thành những cái tên quen thuộc. Nhật Bản đã mang đến cho thế giới những thiết bị được yêu thích như máy nghe nhạc Walkman, và các trò chơi như Donkey Kong và Mario Bros.
Nhưng điều đó đã thay đổi vào đầu thế kỷ với sự trỗi dậy của máy tính và internet.
Trong khi thế giới đang chuyển dịch sang nền kinh tế dựa trên phần mềm, “Nhật Bản, với thế mạnh về phần cứng, lại chậm thích ứng với phần mềm và dịch vụ”, Daisuke Kawai, giám đốc Chương trình Đổi mới Chính sách và An ninh Kinh tế của Đại học Tokyo, cho biết.
Ông cho biết có nhiều yếu tố đã làm trầm trọng thêm vấn đề. Nhật Bản đã không đầu tư đủ vào công nghệ thông tin và truyền thông, và khi ngành công nghiệp điện tử của nước này suy thoái, các kỹ sư Nhật Bản đã đổ xô sang các công ty nước ngoài.
Điều đó khiến chính phủ có trình độ kỹ thuật số thấp và thiếu hụt lao động công nghệ lành nghề. Theo thời gian, các bộ và cơ quan khác nhau đã áp dụng các chiến lược CNTT chắp vá của riêng mình, nhưng chưa bao giờ có một động thái thống nhất từ chính phủ - nghĩa là các dịch vụ công chưa bao giờ được hiện đại hóa đúng cách và vẫn phụ thuộc vào tài liệu giấy và con dấu cá nhân được khắc thủ công gọi là hanko dùng để xác minh danh tính.
Ngoài ra còn có các yếu tố văn hóa.
“Các công ty Nhật Bản nổi tiếng với văn hóa e ngại rủi ro, hệ thống phân cấp dựa trên thâm niên… và quy trình ra quyết định chậm chạp, dựa trên sự đồng thuận – tất cả những điều này đã cản trở sự đổi mới”, Kawai nói.
Nhiều con dấu tên hanko được trưng bày tại một cửa hàng hanko ở Quận Toshima, Tokyo
Và nhờ tỷ lệ sinh giảm mạnh, Nhật Bản có nhiều người già hơn người trẻ. Tỷ lệ người già quá lớn này đồng nghĩa với sự mất lòng tin vào các công nghệ mới, cảnh giác với gian lận kỹ thuật số, ưa chuộng các phương pháp truyền thống như hanko, và "nhu cầu hoặc áp lực đối với các dịch vụ kỹ thuật số tương đối thấp", Kawai nói.
Sự thờ ơ đó rất phổ biến, Jonathan Coopersmith, giáo sư danh dự về lịch sử tại Đại học Texas A&M, cho biết. Các doanh nghiệp nhỏ và cá nhân không cảm thấy bắt buộc phải chuyển từ máy fax sang máy tính: Tại sao phải mua máy móc mới đắt tiền và học cách sử dụng, khi fax vẫn hoạt động tốt và mọi người ở Nhật Bản đều sử dụng nó?
Các tập đoàn và tổ chức lớn hơn như ngân hàng hoặc bệnh viện nhận thấy việc chuyển đổi tiềm ẩn này quá gây gián đoạn cho các dịch vụ hàng ngày. "Càng lớn, càng khó thay đổi, đặc biệt là phần mềm", Coopersmith, người đã viết về mối quan hệ của Nhật Bản với máy fax trong một cuốn sách năm 2015 về thiết bị này, cho biết.
Nó cũng gây ra một vấn đề pháp lý đau đầu. Bất kỳ công nghệ mới nào cũng đòi hỏi luật lệ mới – ví dụ, xe tay ga điện đã thúc đẩy các quy định giao thông mới như thế nào, hay các quốc gia trên thế giới hiện đang cố gắng ban hành luật chống deepfake và bản quyền AI sau sự bùng nổ của AI. Coopersmith ước tính, việc số hóa Nhật Bản sẽ đòi hỏi phải thay đổi hàng nghìn quy định – và các nhà lập pháp đơn giản là không có động lực để làm như vậy. Suy cho cùng, số hóa không phải là vấn đề then chốt thúc đẩy phiếu bầu trong các cuộc bầu cử.
Ông tóm tắt: "Tại sao tôi lại muốn trở thành một phần của thế giới số nếu tôi không cần?"
Đẩy mạnh ứng phó đại dịch
Kết quả là trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản vẫn mắc kẹt với công nghệ cũ ngay cả khi đất nước đã phát triển theo những hướng khác - tạo ra mâu thuẫn tột cùng.
Nhật Bản có ngành công nghiệp robot và hàng không vũ trụ đẳng cấp thế giới, cùng những nét đặc trưng trong cuộc sống thường nhật khiến du khách nước ngoài phải trầm trồ, chẳng hạn như không gian công cộng an toàn và sạch sẽ, máy bán hàng tự động và cửa hàng tiện lợi có mặt khắp nơi, phương tiện giao thông công cộng dễ tiếp cận và hệ thống tàu cao tốc toàn diện.
Những thiếu sót về kỹ thuật số của Nhật Bản càng trở nên rõ ràng hơn khi so sánh.
Năm 2018, Bộ trưởng An ninh mạng Nhật Bản khi đó đã gây phẫn nộ và hoài nghi khi tuyên bố rằng ông chưa bao giờ sử dụng máy tính kể từ khi các thư ký của ông làm "những việc như vậy" - trước khi rút lại lời tuyên bố của mình vài ngày sau đó.
Con dấu hanko được đóng trên một chứng từ ngân hàng trong một bức ảnh được chụp tại Tokyo, Nhật Bản.
Và mãi đến năm 2019, công ty cuối cùng ở Nhật Bản vẫn còn sử dụng máy nhắn tin mới chính thức ngừng dịch vụ - nhiều thập kỷ sau khi thiết bị nhắn tin cá nhân này đã trở nên lỗi thời do điện thoại di động.
Sự phổ biến của công nghệ cũ cũng tạo ra vô số thủ tục hành chính. Kawai cho biết, việc mở tài khoản ngân hàng hoặc đăng ký nhà ở có thể yêu cầu con dấu hanko, cùng với các giấy tờ thông tin cá nhân mà bạn phải đến hội đồng địa phương để xin trực tiếp.
Cuối cùng, phải đến một đại dịch toàn cầu mới thực sự tạo ra sự thay đổi. Khoảng cách công nghệ của Nhật Bản trở nên rõ ràng khi chính quyền trung ương và địa phương bị quá tải, không có các công cụ kỹ thuật số để hợp lý hóa quy trình.
Mãi đến tháng 5 năm 2020, vài tháng sau khi virus bắt đầu hoành hành trên toàn cầu, Bộ Y tế Nhật Bản mới ra mắt một cổng thông tin trực tuyến để các bệnh viện báo cáo các trường hợp nhiễm bệnh thay vì dựa vào fax viết tay, cuộc gọi điện thoại hoặc email.
Và ngay cả khi đó, những trục trặc vẫn tiếp diễn. Đài truyền hình NHK đưa tin, một ứng dụng theo dõi tiếp xúc đã gặp lỗi hệ thống kéo dài hàng tháng trời, không thông báo cho người dân về khả năng tiếp xúc. Việc thích nghi với làm việc và học tập từ xa rất khó khăn, vì nhiều người chưa bao giờ sử dụng các dịch vụ chia sẻ tệp hoặc công cụ video như Zoom.
Trong một trường hợp khó tin vào năm 2022, một thị trấn ở Nhật Bản đã vô tình chuyển toàn bộ quỹ cứu trợ Covid - khoảng 46,3 triệu yên (322.000 USD) - vào tài khoản ngân hàng của một người đàn ông. Sự nhầm lẫn bắt nguồn từ việc ngân hàng được cung cấp cả một đĩa mềm chứa thông tin và một mẫu đơn yêu cầu bằng giấy - nhưng đến khi các nhà chức trách nhận ra lỗi của mình, người đàn ông này đã đánh bạc gần hết số tiền, theo NHK.
Đối với bất kỳ ai dưới 35 tuổi, đĩa mềm là một dải nhớ từ được bọc trong nhựa và được cắm trực tiếp vào máy tính. Mỗi đĩa thường lưu trữ tới 1,44 MB dữ liệu - ít hơn một bức ảnh có độ phân giải trung bình trên iPhone.
Tình hình trở nên tồi tệ đến mức có lúc, Takuya Hirai - người được bổ nhiệm vào vị trí Bộ trưởng Chuyển đổi Số mới được thành lập vào năm 2021 - đã mô tả cách xử lý đại dịch của đất nước là một "thất bại về mặt kỹ thuật số".
Vì vậy, Cơ quan Kỹ thuật số đã ra đời – một bộ phận được giao nhiệm vụ đưa Nhật Bản bắt kịp với thời đại, được hình thành từ “sự kết hợp giữa nỗi sợ hãi và cơ hội”, theo lời Coopersmith.
Được thành lập vào năm 2021, cơ quan này đã khởi động một loạt sáng kiến, bao gồm việc triển khai phiên bản thẻ an sinh xã hội thông minh của Nhật Bản và thúc đẩy cơ sở hạ tầng đám mây nhiều hơn.
Tháng 7 năm ngoái, Cơ quan Kỹ thuật số cuối cùng đã tuyên bố chiến thắng trong “cuộc chiến chống đĩa mềm”, loại bỏ đĩa mềm trên tất cả các hệ thống chính phủ – một nỗ lực khổng lồ đòi hỏi phải loại bỏ hơn 1.000 quy định quản lý việc sử dụng chúng.
Nhưng cũng có những khó khăn ban đầu. Có thời điểm, chính phủ đã yêu cầu công chúng cho biết suy nghĩ của họ về siêu dữ liệu – thông qua một hệ thống phức tạp yêu cầu tải xuống bảng tính Excel, điền thông tin chi tiết của bạn và gửi tài liệu qua email cho bộ, theo truyền thông địa phương đưa tin.
Sau khi động thái này vấp phải sự chỉ trích và hoài nghi trên mạng xã hội, Bộ trưởng Kỹ thuật số lúc bấy giờ là Taro Kono đã viết trên Twitter: “Từ giờ trở đi, (bộ) sẽ phản hồi đúng cách bằng cách sử dụng biểu mẫu (trực tuyến).”
Số hóa như một "phương tiện sinh tồn"
Với những bước tiến vững chắc của chính phủ, các công ty đã nhanh chóng bắt nhịp, nhiều công ty thuê các nhà thầu và chuyên gia tư vấn bên ngoài để giúp cải tổ hệ thống, Kawai cho biết.
Masahiro Goto là một trong những chuyên gia tư vấn như vậy. Là thành viên của nhóm chuyển đổi số thuộc Viện Nghiên cứu Nomura (NRI), ông đã giúp các công ty lớn của Nhật Bản trên mọi lĩnh vực thích nghi với thế giới số - từ việc thiết kế các mô hình kinh doanh mới đến việc áp dụng các hệ thống nội bộ mới.
Những khách hàng này thường "háo hức muốn tiến lên, nhưng họ không chắc chắn phải làm thế nào", ông nói với CNN. "Nhiều công ty vẫn đang sử dụng các hệ thống cũ đòi hỏi nhiều bảo trì, hoặc các hệ thống sắp hết thời hạn sử dụng. Trong nhiều trường hợp, đó là lúc họ tìm đến chúng tôi để được hỗ trợ."
Các chuyên gia tư vấn của NRI đang rất được săn đón - số lượng công ty tìm đến dịch vụ của họ "chắc chắn đã tăng lên qua từng năm", đặc biệt là trong năm năm qua, Goto cho biết. Và vì lý do chính đáng: trong nhiều năm, các công ty Nhật Bản đã thuê ngoài các nhu cầu CNTT của mình, đồng nghĩa với việc hiện tại họ thiếu các kỹ năng nội bộ để số hóa hoàn toàn.
Biển báo thanh toán không dùng tiền mặt bên ngoài một cửa hàng ở quận Omotesando thời thượng của Tokyo.
“Về cơ bản, họ muốn hoạt động hiệu quả hơn, và tôi tin rằng họ muốn chủ động áp dụng công nghệ số như một phương tiện sinh tồn”, ông Kawai nói. “Suy cho cùng, dân số Nhật Bản sẽ tiếp tục giảm, vì vậy việc cải thiện năng suất là điều cần thiết.”
Có thể sẽ có sự phản đối ở một số nơi – theo truyền thông địa phương, kế hoạch loại bỏ máy fax trong chính phủ của Cơ quan Kỹ thuật số đã nhận được 400 phản đối chính thức từ các bộ ngành khác nhau trong năm 2021.
Những thứ như con dấu hanko – vốn bắt nguồn từ truyền thống và phong tục, mà một số bậc cha mẹ tặng cho con cái khi chúng đến tuổi trưởng thành – có thể khó bị loại bỏ hơn do ý nghĩa văn hóa của chúng.
Tốc độ tiến triển cũng phụ thuộc vào mức độ sẵn sàng của Cơ quan Kỹ thuật số trong việc thúc đẩy cải cách quy định, và mức độ ưu tiên số hóa của các nhà lập pháp trong việc lập ngân sách tương lai, Kawai nói. Ngoài ra, còn có thực tế là Nhật Bản đang phải chạy đua với các cột mốc thay đổi, khi các công nghệ mới đang phát triển mạnh mẽ ở các khu vực khác trên thế giới.
“Đây sẽ là một thách thức dai dẳng bởi vì công nghệ số của năm 2025 sẽ khác với công nghệ số của năm 2030, 2035”, Coopersmith nhận định.
Tuy nhiên, các chuyên gia tỏ ra lạc quan. Kawai ước tính với tốc độ này, Nhật Bản có thể bắt kịp một số nước phương Tây trong vòng 5 đến 10 năm nữa.
Và cuối cùng, công chúng đang rất khao khát công nghệ số, với ngày càng nhiều doanh nghiệp chấp nhận thanh toán không dùng tiền mặt và triển khai các dịch vụ trực tuyến mới.
“Mọi người chắc chắn rất háo hức với việc số hóa”, Kawai nói. “Tôi chắc chắn rằng những người trẻ tuổi, hoặc công chúng nói chung, đều muốn số hóa càng nhanh càng tốt.”
