Làm cách nào Trung Quốc vươn lên dẫn đầu thế giới về ô tô và tấm pin mặt trời?

[Trường Sơn]

Sử dụng chức năng

1. Mục lục Xem nhanh
2. Nút xem thêm với bài dài

Các khoản trợ cấp lớn cho ngành công nghiệp, cùng với doanh số bán hàng yếu kém ở Trung Quốc, đã tạo tiền đề cho sự bùng nổ xuất khẩu, làm dấy lên lo ngại về tình trạng mất việc làm tại các nhà máy ở nơi khác trên thế giới, theo phân tích của báo Mỹ New York Times.

Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã chuyển đổi một cách có phương pháp để thống trị nhiều ngành công nghiệp hơn bao giờ hết, từ đồ chơi và quần áo vào những năm 1980 cho đến chất bán dẫn và năng lượng tái tạo ngày nay. Trung Quốc hiện sản xuất 1/3 hàng hóa sản xuất của thế giới - nhiều hơn cả Mỹ, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc và Anh cộng lại. Thặng dư thương mại của nước này đối với những mặt hàng này bằng 1/10 toàn bộ nền kinh tế Trung Quốc.

Và lượng xuất khẩu đó tiếp tục tăng, gây ra cảnh báo về tình trạng “dư thừa công suất” sản xuất của Trung Quốc trong số các đối tác thương mại lớn nhất của nước này. Các nhà lãnh đạo hàng đầu ở Hoa Kỳ và Châu Âu đã bắt đầu kêu gọi Trung Quốc giảm lượng bán ra thế giới và tăng nhập khẩu. Vào thứ Ba tuần này (giờ Việt Nam là ngày 15/4/2024), Tổng thống Biden dự kiến sẽ tăng mạnh thuế quan của Mỹ đối với ô tô điện, tấm pin mặt trời và các hàng hóa sản xuất công nghệ cao khác nhập khẩu từ Trung Quốc.

Một công nhân trên dây chuyền lắp ráp ô tô điện tại nhà máy lắp ráp Zeekr ở Ninh Ba.

Các chính sách công nghiệp của Trung Quốc có trọng tâm nhất quán​

Gần một thập kỷ trước, Trung Quốc đã khởi động một chương trình đầy tham vọng mang tên Made in China 2025 . Kế hoạch của Trung Quốc là thay thế hàng nhập khẩu chính trong 10 ngành sản xuất tiên tiến bằng cách tự sản xuất các sản phẩm. Hệ thống ngân hàng do nhà nước kiểm soát đã hướng các khoản vay vào các lĩnh vực then chốt đó.

10 năm trôi qua, nền kinh tế trong nước của Trung Quốc đang bị tổn thương chủ yếu do thị trường nhà đất sụp đổ. Các nhà lãnh đạo ở Bắc Kinh đã ra lệnh tăng cường cho vay đối với nhiều lĩnh vực sản xuất tương tự để bù đắp cho chi tiêu tiêu dùng chậm lại và đang đẩy mạnh xuất khẩu.

Đối với các nhà hoạch định chính sách kinh tế của Trung Quốc, chiến lược này rất quen thuộc.

Nó hoạt động như thế này: Các cơ quan quản lý hạn chế các lựa chọn đầu tư của các hộ gia đình Trung Quốc, những người có rất ít lựa chọn ngoài việc gửi số tiền khổng lồ vào ngân hàng với lãi suất thấp. Sau đó, các ngân hàng sẽ cho các công ty khởi nghiệp và các doanh nghiệp khác vay tiền với lãi suất thấp. Theo ngân hàng trung ương Trung Quốc, cho vay ròng dành cho ngành công nghiệp đã tăng lên 670 tỷ USD vào năm ngoái từ mức 83 tỷ USD vào năm 2019.

Bắc Kinh hướng dẫn chính quyền địa phương giúp đỡ các ngành công nghiệp được lựa chọn. Sự hỗ trợ này được thực hiện dưới hình thức đất giá rẻ để xây dựng các nhà máy, đường cao tốc mới cho xe tải chở hàng, đường tàu cao tốc và các cơ sở hạ tầng khác.

Viện Kinh tế Thế giới Kiel ở Kiel, Đức, tính toán trong một nghiên cứu rằng hơn 99% công ty Trung Quốc có giao dịch chứng khoán công khai đã nhận được trợ cấp trực tiếp của chính phủ vào năm 2022.

Trung Quốc duy trì mức lương công nhân ở mức thấp, giúp nâng cao khả năng cạnh tranh của các nhà sản xuất. Giấy phép cư trú hạn chế khả năng các gia đình nông thôn di chuyển lâu dài đến các thành phố, nơi họ có đủ điều kiện để nhận được phúc lợi việc làm tốt hơn. Các công đoàn lao động độc lập bị cấm và những người có ý định tổ chức sẽ bị cảnh sát giam giữ.

Những chương trình đó đã giúp Trung Quốc phát triển trong nhiều ngành công nghiệp, làm dấy lên lo ngại ở Mỹ và các nơi khác rằng việc làm trong các nhà máy có thể bị mất. Thuế quan của Mỹ hiện đang nhắm mục tiêu xuất khẩu ở một số ngành công nghiệp lớn nhất và phát triển nhanh nhất của Trung Quốc.

Xuất khẩu ô tô tăng nhanh​

Lĩnh vực ô tô là một ví dụ điển hình về việc Trung Quốc có thể tiến nhanh đến mức nào để giành được vị thế thống trị về sản xuất.

Chỉ bốn năm trước, Trung Quốc còn yếu kém trong xuất khẩu ô tô, xuất 1 triệu ô tô giá rẻ mỗi năm, chủ yếu đến các thị trường kém giàu có hơn ở Trung Đông và các nơi khác. Kể từ đó, Trung Quốc đã vượt qua Nhật Bản và Đức với tỷ số rất lớn để trở thành nước xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới.

Các lô hàng đang vận hành với tốc độ hàng năm gần sáu triệu ô tô, xe thể thao đa dụng, xe bán tải và xe tải.

Ba phần tư số hàng xuất khẩu này, đặc biệt sang Nga và các nước đang phát triển, là ô tô chạy động cơ xăng, loại hàng mà ít người mua ở Trung Quốc muốn. Xe điện chạy pin rẻ hơn ở Trung Quốc và điện để sạc cũng rẻ hơn xăng.

Các nhà lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc đã trợ cấp rất nhiều cho việc nghiên cứu và sản xuất ô tô điện chạy pin trong 15 năm qua.

Các công ty đang tăng cường sản xuất ô tô điện chạy pin và xây dựng đội tàu để xuất khẩu sang các thị trường xa xôi, đặc biệt là ở châu Âu. Các nhà sản xuất ô tô sẽ giới thiệu 71 mẫu ô tô điện tại Trung Quốc trong năm nay, nhiều mẫu trong số đó được trang bị các tính năng tiên tiến và được bán với giá thấp hơn so với những mẫu ô tô được trang bị tương đương ở phương Tây.

Trạm sạc ô tô điện tại nhà máy của Zeekr ở Ninh Ba

Trung Quốc hiện dẫn đầu về sản xuất pin ô tô điện.​

Trung Quốc khởi đầu kém xa phương Tây về pin ô tô điện - và các quan chức Trung Quốc biết điều đó.

Đến năm 2011, Bắc Kinh đã bắt đầu yêu cầu các công ty phương Tây chuyển giao các công nghệ chủ chốt sang hoạt động tại Trung Quốc nếu họ muốn người tiêu dùng ở Trung Quốc nhận được các khoản trợ cấp tương tự đối với ô tô điện nhập khẩu như đối với ô tô sản xuất tại Trung Quốc. Nếu không có trợ cấp, các nhà sản xuất ô tô như General Motors và Ford không thể cạnh tranh với ô tô điện sản xuất tại Trung Quốc.

Các nhà sản xuất ô tô đa quốc gia phản ứng bằng cách gây áp lực lên các nhà cung cấp Hàn Quốc, khiến ngành công nghiệp pin ô tô điện phải xây dựng nhà máy ở Trung Quốc vào thời điểm đó. Bắc Kinh đã đi xa hơn vào năm 2016 khi tuyên bố rằng ngay cả ô tô điện sản xuất tại Trung Quốc cũng sẽ chỉ đủ điều kiện nhận trợ cấp cho người tiêu dùng nếu chúng sử dụng pin từ các nhà máy thuộc sở hữu của các công ty Trung Quốc . Ngay cả các nhà sản xuất ô tô như Hyundai của Hàn Quốc cũng đã từ bỏ các nhà máy ở Trung Quốc của các nhà sản xuất pin Hàn Quốc và chuyển hợp đồng sang các công ty pin Trung Quốc như CATL.

Các công ty Trung Quốc hiện sản xuất phần lớn pin ô tô điện trên thế giới. Những đột phá về công nghệ trong vài năm qua có nghĩa là ô tô có thể đạt được phạm vi hoạt động lớn hơn.

Theo một báo cáo mới từ Hội đồng Đại Tây Dương, một nhóm nghiên cứu ở Washington, xuất khẩu pin lithium-ion của Trung Quốc đã tăng vọt lên 65 tỷ USD vào năm ngoái từ mức 13 tỷ USD vào năm 2019. Gần 2/3 số hàng xuất khẩu này đến châu Âu và Bắc Mỹ. Phần lớn số còn lại được chuyển đến Đông Á, nơi pin thường được lắp ráp thành sản phẩm để bán sang châu Âu hoặc Bắc Mỹ.

Trung Quốc chuyển sang sử dụng năng lượng mặt trời để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu dầu​

Trung Quốc từ lâu đã coi các tấm pin mặt trời là ưu tiên hàng đầu nhằm hạn chế sự phụ thuộc vào nhập khẩu dầu và các nhiên liệu hóa thạch khác dọc theo các tuyến đường biển do Mỹ hoặc Ấn Độ, một đối thủ địa chính trị khác, kiểm soát. Công suất sản xuất tấm pin mặt trời của Trung Quốc tăng gấp 10 lần từ năm 2008 đến năm 2012 đã khiến giá tấm pin mặt trời trên thế giới giảm khoảng 75%. Nhiều nhà máy ở Mỹ và châu Âu đóng cửa.

Ba trong số các nhà sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời lớn nhất của Trung Quốc cũng bị sụp đổ tài chính khi giá sụt giảm, khiến các ngân hàng phải chịu lỗ cho các khoản vay. Các đối thủ nhỏ hơn ở Trung Quốc có thể mua lại nhà máy của họ với giá chỉ bằng một phần chi phí xây dựng ban đầu. Thế hệ công ty thứ hai này sau đó đã có thể sản xuất các tấm pin với giá rẻ hơn và đầu tư vào các nghiên cứu tiên tiến.

Các công ty Trung Quốc sản xuất hầu hết các tấm pin mặt trời trên thế giới. Xuất khẩu pin mặt trời của nước này, mặt hàng mà chính quyền Biden đang tăng thuế, đã tăng hơn gấp đôi trong 4 năm qua, lên 44 tỷ USD vào năm ngoái. Trung Quốc đang tăng cường xuất khẩu tấm năng lượng mặt trời, một thành phần quan trọng, nhanh gấp đôi.

Giới hạn của Mỹ đối với chip đã thúc đẩy sự thay đổi của Trung Quốc​

Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ đã hạn chế việc bán sang Trung Quốc các chất bán dẫn tiên tiến nhất, chiếm khoảng 5% thị trường và các công nghệ sản xuất chúng. Nhưng các công ty Trung Quốc, được hưởng lợi từ những khoản trợ cấp khổng lồ của chính phủ, đã trở nên cạnh tranh hơn ở 95% thị trường còn lại.

Những con chip do Trung Quốc sản xuất được sử dụng trong nhiều loại thiết bị ở phương Tây, trong đó có nhiều ô tô. Ngay cả động cơ xăng trên ô tô cũng được điều khiển bằng chất bán dẫn thường được sản xuất tại Trung Quốc.

Tại sao phương Tây lại hành động vào thời điểm này?​

Cuộc bầu cử tháng 11 đã gây áp lực chính trị lên Tổng thống Biden để chứng tỏ ông đang có lập trường cứng rắn với Trung Quốc.

Các vấn đề thương mại cũng trở nên vướng mắc với những lo ngại về an ninh. Cuộc chiến của Nga ở Ukraine đang cho thấy cuộc chiến có thể được quyết định một phần bởi bên nào chế tạo được nhiều máy bay không người lái, đạn pháo và phương tiện hơn.

Trung Quốc cho rằng thặng dư thương mại ngày càng tăng của nước này là kết quả chính đáng của khả năng cạnh tranh của các công ty Trung Quốc.

Jorge Toledo Albiñana, đại sứ Liên minh châu Âu tại Trung Quốc, không đồng ý. “Ở châu Âu có áp lực ngày càng tăng để phản ứng với những gì được nhiều người coi là tình trạng thiếu bình đẳng ngày càng trầm trọng đối với các công ty và nhà đầu tư của chúng ta", ông nói trong một bài phát biểu vào tuần trước. #CuộcchiếnMỹTrung