“Vạn lý tường lửa”: Chính sách chặn Internet của Tập Cận Bình

VNR Content

22/08/2018

Trước thời Tập Cận Bình, Internet là không gian chính trị sôi nổi của người dân Trung Quốc. Nhưng ngày nay, quốc gia này có hoạt động kiểm duyệt trực tuyến lớn và tinh vi bậc nhất trên thế giới, theo Elizabeth C Economy.

Tháng 12 năm 2015, hàng ngàn doanh nhân và nhà phân tích công nghệ, cùng với một số lãnh đạo các quốc gia đã tham dự Hội nghị Internet toàn cầu lần 2 tại tỉnh Chiết Giang, miền Nam Trung Quốc. Phát biểu tại buổi lễ khai mạc, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cho thấy tầm nhìn đối với tương lai ngành Internet của Trung Quốc: "Chúng tôi tôn trọng chủ quyền của riêng mỗi quốc gia nhằm tự lựa chọn con đường phát triển không gian mạng của chính mình", đồng thời cảnh báo sự can thiệp của nước ngoài vào các "vấn đề nội bộ của quốc gia khác".

Không ai ngạc nhiên với quan điểm của ông Tập. Nhà lãnh đạo của Trung Quốc đã thiết lập một mạng lưới Internet cho riêng quốc gia này, các nội dung được chính quyền giám sát và quản lý chặt chẽ. Những năm gần đây, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã sử dụng ngày càng nhiều nguồn lực để kiểm soát nội dung trực tuyến. Các chính sách của chính phủ đã góp phần làm giảm đáng kể số lượng bài đăng trên trang Sina Weibo (trang blog có nền tảng tương tự Twitter) và khiến nhiều thế lực trung tâm ủng hộ cải cách và mở cửa Internet của Trung Quốc phải im hơi lặng tiếng.

Mọi việc trước đây không diễn ra như vậy. Trước khi Tập Cận Bình giữ chức Chủ tịch vào năm 2012, Internet đã bắt đầu tác động đến cách người dân Trung Quốc giao tiếp không bị giới hạn về tính minh bạch và quyền lực. Một số blogger nổi tiếng ủng hộ cải cách chính trị và xã hội táo bạo, đã hiệu triệu được hàng chục triệu người tham gia. Người dân Trung Quốc sử dụng mạng riêng ảo (VPN) để truy cập các website bị chặn. Họ cùng tụ tập trên mạng để buộc các nhà chức trách phải có trách nhiệm cho hành động của mình thông qua các kiến nghị ảo và tổ chức các cuộc biểu tình. Năm 2010, một cuộc khảo sát với 300 quan chức Trung Quốc tiết lộ 70% trong số họ thấy lo lắng không biết những sai lầm hoặc đời sống cá nhân của mình có thể bị rò rỉ trên mạng hay không. Trong số gần 6.000 người Trung Quốc tham gia khảo sát, 88% tin rằng thật tốt khi các quan chức cảm thấy lo lắng.

Tuy nhiên, đối với ông Tập, không có sự khác biệt giữa thế giới ảo và thế giới thực: cả hai đều phản ánhcùng giá trị, tư tưởng và chuẩn mực về mặt chính trị. Do đó, chính phủ đã đầu tư nâng cấp công nghệ nhằm giám sát và kiểm duyệt nội dung. Họ thông qua luật mới về nội dung nào có thể được chấp nhận và trừng phạt nghiêm khắc những người coi thường lệnh cấm mới. Dưới thời của ông Tập, các nhà cung cấp nội dung của nước ngoài thấy rằng đường vào Trung Quốc của mình đang hẹp dần. Họ đang bị đẩy ra khỏi Trung Quốc bởi cả cuộc chiến về tư tưởng và mong muốn của ông Tập đó là các công ty Trung Quốc thống trị nền kinh tế trực tuyến đang phát triển chóng mặt ở đất nước này.

Tại sân nhà, ông Tập khắc họa phiên bản mạng Internet của phương Tây, ưu tiên tự do trao đổi thông tin, đề cao những giá trị của chính phủ Trung Quốc. Tại nước ngoài, ông Tập bảo vệ chủ quyền để quyết định những nội dung gây hại. Thay vì thừa nhận nỗ lực kiểm soát Internet là nguồn gốc của rắc rối - biểu hiện của sự yếu kém trong cơ chế độc tài – ông Tập đang cố gắng đem tầm nhìn của mìnhvới "Chinanet" (mạng kết nối máy tính công cộng của Trung Quốc - thuật ngữ mà blogger Michael Anti sử dụng) trở thành mô hình cho các quốc gia khác.

Thách thức đối với các nhà lãnh đạo Trung Quốc là phải duy trì những gì họ lĩnh hội được như lợi ích của Internet – thúc đẩy thương mại và đổi mới – nhưng không để công nghệ đẩy mạnh thay đổi chính trị. Để duy trì cái gọi là "Chinanet" của mình, ông Tập sẵn sàng chấp nhận trả giá bằng sự phát triển kinh tế, khả năng sáng tạo, độ tín nhiệm chính phủ và phát triển xã hội. Nhưng Internet tiếp tục được xem là công cụ quyền lực cho người dân tìm kiếm để đưa ra sự thay đổi xã hội và nhân quyền. Trò chơi mèo vờn chuột lại tiếp diễn và chuột thì đang nhiều hơn mèo.

Bức thư điện tử đầu tiên được gửi tại Trung Quốc là vào tháng 9 năm 1987 – 16 năm sau khi Ray Tomlinson gửi bức thư đầu tiên tại Mỹ. Nó truyền đi một thông điệp khải hoàn: "Xuyên qua Vạn Lý Tưởng Lửa, chúng ta có thể đến được mọi ngõ ngách trên thế giới". Trong một vài năm đầu, chính phủ dành riêng Internet cho giới học giả và quan chức. Sau đó, vào năm 1995, họ đã mở cửa cho toàn dân. Năm 1996, dù chỉ có khoảng 150.000 người Trung Quốc sử dụng Internet, chính phủ vẫn coi đó là "Năm của Intenet" và các câu lạc bộ, quán cafe Internet xuất hiện ở hầu khắp các thành phố lớn của Trung Quốc.

Dù tuyên bố nhiệt tình ủng hộ Internet, chính phủ cũng thực hiện các bước để kiểm soát nó. Rogier Creemers, một chuyên gia Trung Quốc tại Đại học Oxford, giải thích rằng: "Một khi Internet trở thành một nền tảng thông tin và giao tiếp có thể truy cập công khai, ai cũng biết rằng nó sẽ phải trong tầm kiểm soát của chính phủ - vấn đề chỉ là kiểm soát đến mức độ nào trong thực tế". Vào năm 1997, Bắc Kinh đã ban hành những điều luật đầu tiên để khép tội những bài đăng trực tuyến mà họ cho rằng làm ảnh hưởng an ninh quốc gia hoặc lợi ích của nhà nước.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc có lý để lo lắng. Người dân nhanh chóng nhận ra tiềm năng về mặt chính trị vốn có trên Internet. Năm 1998, Lin Hai - một kỹ sư phần mềm 30 tuổi đã chuyển tiếp 30.000 địa chỉ email của người Trung Quốc cho một tạp chí ủng hộ dân chủ có trụ sở tại Mỹ. Lin bị bắt giữ, bị xét xử và sau đó bị bỏ tù tại phiên tòa xét xử đầu tiên ở quốc gia này vì sai phạm về chính trị hoàn toàn qua mạng. Một năm sau đó, một tổ chức tâm linh Pháp Luân Công (Falun Gong) đã dùng email và số điện thoại di động để tổ chức một cuộc biểu tình thầm lặng với trên 10.000 tín đồ bao quanh Trung Nam Hải để phản đối việc họ không thể tự do hành nghề. Chính phủ không hề hay biết về việc tụ tập này đã vội vàng thực hiện môt cuộc đàn áp đối với những tín đồ của Pháp Luân Công và thực thi chính sách mới để kiểm soát Internet.

Người đi đầu trong các nỗ lực mang tính công nghệ của chính phủ là Phương Tân Hưng. Vào cuối những năm 1990,ông Phương phát triển dự án "Golden Shield" (Phòng hỏa trường thành) - một phần mềm chuyển đổi cho phép chính phủ kiểm tra bất kỳ dữ liệu nào đến và đi, chặn các địa chỉ và IP và tên miền. Ông Phương đã được vinh danh vì đã mang lại sự khởi sắc về chính trị. Vào những năm 2000, Phương cũng được gán biệt danh "Cha đẻ của Vạn lý Tường lửa" và sau cùng là sự thù địch của hàng trăm ngàn người sử dụng web ở Trung Quốc.

;An ninh bên ngoài văn phòng của Google tại Bắc Kinh vào tháng 01 năm 2010 (Nguồn Diego Azubel/EPA)

Suốt những năm đầu thập niên 2000, lãnh đạo Trung Quốc củng cố thêm công nghệ của ông Phương bằng một bộ quy định mới nhằm đảm bảo bất kỳ ai truy cập Internet tại Trung Quốc cũng phải tuân thủ luật của mình. Tháng 9 năm 2000, hội đồng nhà nước đã ban hành Sắc lệnh số 292, yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ Internet đảm bảo thông tin được gửi qua dịch vụ của họ phải tuân thủ luật pháp và một số tên miền, địa chỉ IP phải được lưu lại. Hai năm sau, Bắc Kinh lần đầu tiên chặn Google. (Vài năm sau, Google giới thiệu trang Google.cn, một phiên bản đã bị kiểm duyệt). Năm 2002, chính phủ tăng cường đề cao tầm quan trọng về việc tự kiểm duyệt với Cam kết công khai về Kỷ luật tự giác cho ngành công nghiệp Internet của Trung Quốc, được thiết lập theo 4 tiêu chí: yêu nước là tuân thủ pháp luật, tính công bằng, tin cậy và trung thực. Hơn 100 công ty, bao gồm cả Yahoo đã ký vào bản cam kết này.

Tuy nhiên, có lẽ sự phát triển đáng chú ý nhất, đó là hướng dẫn năm 2004 về việc kiểm duyệt Internet kêu gọi các trường đại học Trung Quốc tuyển mộ những nhà bình luận trên mạng, hướng dẫn thảo luận trực tuyến theo chiều hướng có thể chấp nhận được về mặt chính trị và tố cáo những bình luận không tuân theo luật pháp của Trung Quốc. Những nhà bình luận này còn được biết đến với tên Wu Mao Dang (Ngũ mao đảng), hay "Đảng 5 hào" đặt theo những khoản tiền thưởng nhỏ họ nhận được cho mỗi bài đăng.

Ngay cả khi chính phủ đang cố gắng hạn chế việc truy cập của các cá nhân để tìm thông tin, nhiều người dân vẫn thực hiện những cuộc xâm nhập lớn vào giới chính trị của quốc gia này – và mục tiêu chính của họ các quan chức tham nhũng tại địa phương.

Tháng 5 năm 2009, Đặng Ngọc Kiều, một cô gái trẻ làm việc tại khách sạn thuộc tỉnh Hồ Bắc, đã đâm chết một quan chức của đảng sau khi cô từ chối quan hệ tình dục và tên này đã cố gắng cưỡng bức cô gái. Cảnh sát bước đầu đưa Đặng Ngọc Kiều đến bệnh viện tâm thần. Tuy nhiên, một blogger có tên tuổi, Wu Gan đã công khai vụ việc của Đặng Ngọc Kiều. Dùng những thông tin thu thập được qua một quá trình gọi là ren rou sousuo (thu thập và tìm kiếm thông tin trong phạm vi rộng), hay "Công cụ tìm kiếm bằng cơm", theo đó người duyệt web cùng phối hợp để phát hiện ra danh tính của một cá nhân hay tổ chức cụ thể, Wu đã viết bài blog tường thuật các sự kiện và hành động của các quan chức đảng có liên quan.

Trong một bài phỏng vấn trên tạp chí Atlantic vào thời điểm đó, Wu cho biết: "Ý nghĩa văn hóa của việc "tìm kiếm bằng cơm" là: trong một quốc gia không dân chủ, con người bị giới hạn phương thức tiếp cận thông tin nhưng người dân có thể truy cập thông tin thông qua Internet, để phơi bày sự dối trá và sự thật". Vụ việc của Đặng Ngọc Kiều bắt đầu nhận được sự ủng hộ của cộng đồng, qua việc các thanh niên tụ họp tại Bắc Kinh với dấu hiệu đang đọc bài blog: "Bất kỳ ai cũng có thể là Đặng Ngọc Kiều". Cuối cùng, tòa tuyên án Đặng Ngọc Kiều chỉ thực hiện hành động tự vệ.

Trong suốt những năm cuối nhiệm kỳ của chủ tịch Hồ Cẩm Đào, Internet ngày càng trở thành một công cụ quyền lực để người dân Trung Quốc giám sát các quan chức. Phần lớn trường hợp giống như Đặng Ngọc Kiều– đã đệ đơn kiện và được giải quyết tại cấp địa phương. Tuy chỉ là một con số nhỏ nhưng đã đánh động các quan chức tại Bắc Kinh. Ngày 23 tháng 07 năm 2011, một chuyến tàu cao tốc đã bị trật bánh tại thành phố ven biển Ôn Châu, khiến 40 người chết và 172 người bị thương. Trong nỗ lực tránh làm lớn vụ tai nạn, quan chức Trung Quốc đã cấm các nhà báo điều tra, thông báo cho họ chỉ sử dụng thông tin "do nhà chức trách công bố". Nhưng cư dân địa phương đã chụp lại các bức ảnh đống đổ nát bị chôn vùi thay vì được khám nghiệm để làm bằng chứng. Những bức ảnh này đã được lan truyền trên mạng và làm dấy lên suy nghĩ mục đích chính của chính phủ không phải là tìm kiếm nguyên nhân thật sự gây ra vụ tai nạn

Trang Sina Weibo đã thực hiện cuộc thăm dò ý kiến người dùng (cuộc thăm dò sau đó đã bị chặn) vì sao họ nghĩ đống đổ nát của đoàn tàu đã bị vùi lấp: 98% (61.382 ý kiến) tin rằng đó là để xóa bằng chứng. Một bầu không khí đen tối lan tràn trên mạng: "Thiên đường cách chúng ta bao xa? Chỉ một chiếc vé đi tàu", và "Bộ đường sắt nghiêm túc đề nghị bạn lái chuyến tàu lên thiên đường". Áp lực từ phía dân chúng buộc phải có một cuộc điều tra toàn diện vụ tai nạn, và vào cuối tháng 12, chính phủ đã đưa ra bản báo cáo đổ lỗi cho trang thiết bị phát tín hiệu nghèo nàn, các quy trình an toàn không đầy đủ. Cùng với đó là 54 quan chức đối mặt với hình thức kỷ luật vì đã gây ra hậu quả vụ tai nạn.

Internet cũng mang đến một cái nhìn mới cho cộng đồng cư dân Trung Quốc, những người phần lớn thiếu những tổ chức xã hội dân sự thiết thực. Tháng 7 năm 2012, lũ lụt tàn phá Bắc Kinh khiến hơn 65.000 người phải di tản và ít nhất 77 người thiệt mạng. Thiệt hại ước tính lên đến 1,9 tỷ USD. Các nhà chức trách địa phương đã không có biện pháp đối phó kịp thời: cảnh sát bị cáo buộc giữ vé các xe bị mắc kẹt thay vì hỗ trợ người dân và hệ thống cảnh báo sớm thì không hoạt động. Tuy vậy vẫn có một câu chuyện có thật đó là sự hỗ trợ từ người dùng web tại Bắc Kinh, những người tình nguyện dùng nhà và thức ăn của mình cho những người dân bị mắc kẹt. Chỉ trong 24 giờ, ước tính có 8,8 triệu tin nhắn được gửi trên trang Weibo liên quan đến lũ lụt. Cậu chuyện về lũ lụt không chỉ cho thấy sự bất lực của chính phủ, mà còn cho thấy cách cộng đồng mạng có thể làm những điều thực tế như thế nào.

Trong khi người dân tìm kiếm các cách mới để sử dụng Internet, các nhà lãnh đạo cũng bắt đầu cho phát triển một giác quan quyền lực mới theo yêu cầu, chẳng hạn như thấu hiểu hơn về mối quan tâm của người dân và phương thức mới để định hình quan điểm công chúng. Tuy vậy Internet vẫn ngày càng trở thành một công cụ thể hiện sự bất mãn, trong khi mối quan tâm của các nhà lãnh đạo là họ có thể bị lợi dụng để huy động một cuộc biểu tình chính trị với quy mô lớn có khả năng đe dọa chính phủ trung ương. Chính phủ đáp trả bằng một loạt các bản sửa lỗi công nghệ và các chỉ thị chính trị, tuy nhiên đường biên của đời sống Internet vẫn không ngừng được mở rộng.

Việc Tập Cận Bình nhậm chức vào năm 2012 đã đem lại một quyết định mới vượt xa cả việc xóa các bài đăng và các quy định. Bắc Kinh muốn đảm bảo nội dung trên Internet phục vụ một cách tích cực hơn cho lợi ích của chính quyền. Trong thế giới ảo, cũng như trong thế giới thật, chính quyề khiến những thế lực bất đồng phải câm nín, để huy động thành viên phục vụ cho giá trị của mình và ngăn chặn những tư tưởng từ nước ngoài thẩm thấu vào đời sống chính trị và xã hội của người Trung Quốc. Trong một bài phát biểu rò rỉ vào tháng 8 năm 2013, ông Tập đã nêu quan điểm: "Internet đã trở thành chiến trường chính cho những tranh luận quan điểm một cách công khai".

Thời kỳ đầu cầm quyền, ông Tập theo đuổi một thế giới truyền thông xã hội. Một trang Weibo, được gọi là Fan Group ra đời từ tư tưởng của ông Tập, xuất hiện vào cuối năm 2012, đã đem lại sự hứng khởi cho giới chức tuyên truyền của Trung Quốc. (Nhiều người Trung Quốc đã nghi ngờ tài khoản bị chi phối bởi một số người trong chính phủ, mặc dù chủ sở hữu các tài khoản đều phủ nhận điều đó). Ông Tập cho phép báo chí có quan hệ với chính phủ, truyền hình trực tiếp trên Weibo chuyến viếng thăm đến Hà Bắc và các video về mình, bao gồm cả đoạn clip âm nhạc có sức lan tỏa kêu gọi "Làm thế nào tôi gây ấn tượng với bạn", qua chuyến thăm của ông đến miền núi, cho thấy kỹ năng của chính phủ đã được nâng cao trong mảng tuyên truyền số.

Ông Tập Cận Bình tại Hội nghị Internet thế giới tại Gia Hưng, Trung Quốc năm 2015 (Nguồn Aly Song/Reuters)

Dưới thời của ông Tập, chính phủ cũng phát triển công nghệ mới cho phép họ kiểm soát nhiều hơn qua Internet. Tháng 01 năm 2015, chính phủ đã chặn các kết nối VPN mà người dân sử dụng để phá vỡ Vạn lý tường lửa. Điều này đã gây ngạc nhiên với nhiều quan sát viên nước ngoài, những người tin rằng kết nối VPN có quá nhiều lợi ích cho nền kinh tế Trung Quốc - hỗ trợ đa quốc gia, ngân hàng, các nhà bán lẻ và giữa các bên khác – nhưng chính phủ lại thẳng tay đàn áp họ.

Mùa xuân năm 2015, Bắc Kinh cho ra đời Great Cannon (Đại pháo). Không giống như Vạn lý tường lửa có khả năng chặn lưu lượng khi vào và ra khỏi Trung Quốc, Great Cannon có thể sửa đổi và thay thế nội dung ngay khi gửi qua mạng. Một trong những mục tiêu đầu tiên đó là trang phát triển phần mềm và mã hóa của Mỹ GitHub. Chính phủ Trung Quốc sử dụng Great Canon để sắp đặt một cuộc tấn công từ chối dịch vụ phân tán (DDoS) nhằm vào trang này, gây ngập bằng lưu lượng được điều hướng từ Baidu (một cơ chế tìm kiếm tương tự như Google). Cuộc tấn công đã buộc GitHub phải xóa các trang có liên quan đến trình biên tập bằng tiếng Trung của tờ Thời Báo New York và GreatFire.org, một kết nối VPN phổ biến giúp mọi người vượt qua việc kiểm soát Internet của Trung Quốc.

Nhưng có lẽ chủ trương đáng chú ý nhất của ông Tập là kiểm soát bản chất nội dung có sẵn trên mạng. Vào tháng 8 năm 2013, chính phủ công bố một bộ luật mới với tên "7 đường biên". Các công ty Trung Quốc đã ngay lập tức thi hành bộ luật này. Ví dụ Sina đã đóng và "xử lý" 100.000 tài khoản Weibo không tuân thủ quy định mới.

Chính phủ cũng đã áp dụng những lệnh cấm khắc nghiệt về những đồn thổi trên mạng. Tháng 9 năm 2013, tòa án nhân dân tối cao ra phán quyết các tác giả có bài đăng trên mạng cố tình truyền bá tin đồn hoặc giả dối, kèm theo đó là có trên 5.000 người đọc và chia sẻ hơn 500 lần, có thể đối mặt với cáo buộc vì tội phỉ báng và bị phạt lên đến 5 năm tù. Vụ lũ lụt lớn tại tỉnh Hà Bắc vào tháng 7 năm 2016 là một ví dụ, khi chính phủ đã bắt giữ ba cá nhân bị cáo buộc vì tuyên truyền "thông tin sai sự thật" thông qua mạng xã hội liên quan đến tổng số người chết và nguyên nhân của vụ lụt. Một số bài đăng và ảnh trên mạng xã hội về vụ việc, đặc biệt là các nạn nhân chết đuối, cũng bị kiểm duyệt.

Bên cạnh đó, chính phủ của ông Tập cũng nhắm vào các cá nhân có lượng người theo dõi lớn trên mạng xã hội, những người thách thức quyền lực của chính quyền. Hạn chế đối với những người có ảnh hưởng lớn trên các trang mạng của Trung Quốc, bắt đầu vào năm 2013, được xem là bước đi quan trọng trong đời sống Internet của Trung Quốc. Các cuộc thảo luận bắt đầu chuyển từ chính trị sang cá nhân và các vấn đề nhạy cảm dần ít đi. Tác động lên trang Sina Weibo là rõ ràng nhất. Theo một nghiên cứu trên 1,6 triệu người dùng Weibo, số các bài đăng trên Weibo đã giảm xuống còn 70% giữa năm 2011 và 2013.

Sức mạnh của đảng kiểm soát toàn bộ Internet dựa trên tất cả những cam kết của mình nhằm ngăn chặn việc tuyên truyền thông tin mà họ cho là nguy hiểm. Họ cũng chấp nhận đưa vào công nghệ tinh vi như Vạn lý tường lửa và Golden Shield. Tuy nhiên, có lẽ lực lượng phát triển có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ nhất lại là đội quân mạng mà chính phủ phát triển để thi hành các chính sách của mình.

Tổng số người được thuê để giám sát quan điểm và kiểm duyệt nội dung trên mạng - trong vai trò là "nhà phân tích quan điểm công chúng trên mạng", ước tính lên đến gần 2 triệu người trong năm 2013. Họ được thuê làm cho các phòng tuyên truyền của chính phủ, các công ty tư nhân và các hãng tin tức. Một nghiên cứu năm 2016 của Đại học Harvard ước tính rằng chính phủ Trung Quốc đã ngụy tạo và đăng tải gần 448 triệu bình luận trên mạng xã hội hàng năm. Con số kiểm duyệt đáng kể đã được thực hiện thông qua việc xóa thủ công các bài đăng và ước tính có 100.000 người được cả chính phủ và các công ty tư nhân thuê để thực hiện công việc này.

Các công ty tư nhân cũng đóng một vai trò quan trọng tạo thuận lợi cho việc kiểm duyệt Internet ở Trung Quốc. Do các nhà cung cấp dịch vụ Internet tính phí cũng tham gia vào việc kiểm duyệt các site mà họ làm chủ, học giả về mạng Internet Dương Quốc Bân lập luận rằng "Có thể không quá khi nói rằng tư nhân hóa kiểm soát nội dung trên Internet". Quá trình được thực hiện đơn giản hơn bởi sự thật một số doanh nhân công nghệ chủ chốt cũng đồng thời nắm giữ các chức vụ chính trị. Ví dụ, Lý Ngạn Hoành của Baidu là thành viên của Hội nghị Hiệp thương chính trị Nhân dân Trung Quốc, một cơ quan tư vấn về luật pháp trong khi Lôi Quân, nhà sáng lập và CEO của gã khổng lổ sản xuất điện thoại di động Xiaomi, là đại diện của Đại hội nhân dân toàn quốc.

Dù vậy, việc kiểm soát Internet ngày càng tăng của ông Tập cũng có cái giá của nó. Mạng Internet hoạt động không hiệu quả hoặc thông tin truy cập bị hạn chế làm cản trở tăng trưởng kinh tế. Internet của Trung Quốc nổi tiếng là không đáng tin cậy và xếp thứ 91 trong bảng xếp hạng tốc độ Internet thế giới. Như cây bút người New York Evan Osnos đã đặt câu hỏi trong cuộc thảo luận về việc chuyển mình của Internet tại Trung Quốc trong nhiệm kỳ của ông Tập: "Vào năm 2015 trên thế giới còn bao nhiêu quốc gia có kết nối Internet nhưng chất lượng lại đi xuống so với một năm trước"?

Đổi mới khoa học được các nhà lãnh đạo Trung Quốc đặc biệt đánh giá cao, cũng là một nguy cơ rình rập. Sau khi kết nối VPN bị loại bỏ, một nhà sinh vật học người Trung Quốc đã đăng một bài viết rất nổi tiếng trên mạng xã hội, với tiêu đề "Tại sao các nhà khoa học cần đến Google". Ông viết: "Nếu một quốc gia muốn làm điều này chỉ để khiến các nhà khoa học mất thêm chút thời gian trong quá trình nghiên cứu của mình, nhằm nghiên cứu công nghệ leo qua Vạn lý tường lửa và sau đó cài đặt, liên tục cập nhập mọi loại phần mềm cho các bộ định tuyến, máy tính, máy tính bảng và các thiết bị di động, thì cũng chẳng nhằm nhò gì khi hành vi này làm lãng phí quá nhiều thời gian, nó hoàn toàn nực cười".

Khó khăn chồng chất hơn khi cái giá mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc phải trả để có được độ tín nhiệm của mình. Người dùng web chỉ trích chính sách Vạn lý tường lửa đã sử dụng các luật chơi chữ để đánh lừa hệ thống kiểm duyệt của Trung Quốc. Điều này phơi bày sự thật là các cụm từ "strong nation" (cường quốc), và "wall nation" (tường thành), có cùng cách phát âm trong tiếng Trung (qiangguo), một số bắt đầu sử dụng cụm từ "wall nation" khi đề cập đến Trung Quốc. Những người chịu trách nhiệm tìm kiếm nhằm kiểm soát nội dung cũng được mang đi chế giễu khắp nơi. Khi ông Phươngmở một tài khoản trên trang Sina Weibo vào tháng 12 năm 2010, ông này đã nhanh chóng đóng tài khoản sau khi hàng ngàn người online để lại "thông điệp tục tĩu", cáo buộc ông Phương là tin tặc của chính phủ. Việc kiểm duyệt tại Sina Weibo đã chặn từ khóa "Fang Bingxing" (Phương Tân Hưng) trong mục tìm kiếm; một người dùng Twitter viết rằng: "Thật nực cười, thực chất, kẻ đi chặn lại bị chặn". Khi đang phát biểu tại đại học Vũ Hán năm 2011, ông Phương đã bị một số sinh viên ném trứng và giày vào người.

Dù sao, chính phủ dường như sẵn sáng gánh chịu những chi phí về kinh tế và khoa học, cũng nhưng thiệt hại ẩn sau đó để có độ tín nhiệm của mình, nếu điều đó đồng nghĩa với việc kiểm soát Internet nhiều hơn. Đối với cộng đồng quốc tế, chính sách không gian mạng của Bắc Kinh là một dấu hiệu thách thức một Trung Quốc hùng mạnh hơn sẽ lập lại trật tự của thế giới tự do, ưu tiên những giá trị như tự do ngôn luận. Điều này cũng phản ánh một nghịch lý vốn có trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm thúc đẩy đất nước trở thành một nước đi đầu trong quá trình toàn cầu hóa, đồng thời ủng hộ một mô hình Internet có chủ quyền và đóng cửa thế giới mạng của mình trước những thông tin và đầu tư từ nước ngoài.

Thu Phan

Theo The Guardian

Thành viên mới đăng