"Chuối giả" hay False Banana - tên khoa học là Ensete ventricosum, gọi tắt là enset - thuộc họ chuối, một loài thực vật hoang dã ở châu Phi và đã được thuần hóa ở Cao nguyên Ethiopia. Nó có vị đắng và được nhận xét là không ngon, tuy nhiên nó đang trở thành nguồn cung cấp lương thực chính cho 20 triệu người, khoảng 1/5 dân số Ethiopia. Nghiên cứu mới từ giới khoa học cho thấy rằng loại cây trồng này có khả năng nuôi sống nhiều người hơn trên khắp Ethiopia, và có lẽ cả lục địa Châu Phi.
"Chuối giả" là một loài đặc biệt
Với hầu hết các loại cây trồng, sự thành công trong việc thuần hóa chúng đã khiến chúng trở nên phổ biến hơn trên toàn thế giới. Thông qua các hoạt động thương mại, việc di cư và mối quan hệ thuộc địa, nhiều loại đã được mở rộng phạm vi phát triển ra khỏi nguồn gốc của chúng. Chẳng hạn cây khoai tây và cà chua vốn có nguồn gốc từ Nam Mỹ, nay đã được tìm thấy trên khắp thế giới.
Nhưng "chuối giả" khá đặc biệt, mặc dù chúng mọc ở khắp nơi trên lãnh thổ châu Phi nhưng chỉ được xem như một loại cây trồng ở Ethiopia và kỳ lạ hơn là loài chuối này chưa bao giờ được sử dụng như một thực phẩm ở nơi khác.
Chuối enset cao tới 10 mét và chỉ cần 15 cây chuối có thể nuôi sống một người trong một năm. Loại chuối này có thời gian thu hoạch rất linh hoạt, bảo quản tốt, chịu hạn và chịu bệnh tốt. Sự kết hợp những thuộc tính khác biệt này đã khiến nó có cái tên là "cây chống đói", vậy tại sao nó chỉ được trồng ở một khu vực nhỏ như vậy?
Các nhà khoa học cho rằng đó là sự kết hợp của địa lý và lịch sử văn hóa. Về địa lý, các cao nguyên phía nam Ethiopia giống như một hòn đảo, riêng Ethiopia còn được mệnh danh là nóc nhà của Châu Phi, bị cô lập bởi những vùng đất trũng khô cằn không thích hợp cho các loài khác nhau đồng phát triển. Đó chính là rào cản tự nhiên có thể đã cản trở sự phát triển của nông nghiệp tổng thể. Về mặt văn hóa, một kho tàng kiến thức địa phương khổng lồ đã hình thành xung quanh các quy trình trồng trọt và chuẩn bị sau hàng thế kỷ, giờ đây đã khắc sâu vào bản sắc văn hóa địa phương, chính điều này cũng trở thành hạn chế thứ hai cho việc mở rộng việc trồng theo nhóm.
Cây lương thực có tiềm năng lớn
Việc dân số toàn cầu ngày càng tăng và mức sống của con người ngày càng cao đòi hỏi nguồn cung ứng lương thực thực phẩm cũng phải tăng theo. Những tác động của biến đổi khí hậu cũng đang kiểm tra chính năng lực cung ứng và và khả năng phục hồi của hệ thống lương thực của con người.
Các nhà khoa học nhận định rằng "chuối giả" có tiềm năng lớn để phát triển trên một diện tích lớn hơn nhiều, có thể mở rộng gấp 12 lần hiện tại. Nó được trồng nhiều nhất tại Ethiopia, nhưng cũng có thể mở rộng ở những nơi khác như Kenya và Uganda.
"Chuối thật" và "chuối giả"
Một phát hiện quan trọng khác là tầm quan trọng của việc bảo tồn những quần thể hoang dã. Loài chuối này xuất hiện ở các thung lũng sông dốc trên khắp Đông và Nam Phi. Những quần thể chuối hoang dã này có khả năng chịu được nhiều điều kiện đa dạng của thời tiết và khí hậu, điều đó sẽ rất hữu ích trong tương lai cho việc nhân giống cây trồng.
Những cuộc khảo sát nông nghiệp thực tế cùng các mô hình dự đoán, các nhà khoa học cũng đã có những ước tính ban đầu về phạm vi tiềm năng của quần thể enset trong ít nhất bốn thập kỷ tới. Nhóm nghiên cứu cũng phát hiện rằng "chuối giả" có thể trở thành nguồn thức ăn cho khoảng hơn 100 triệu người, trước hết là đảm bảo an ninh lương thực ở Ethiopia và sau đó là một số nước châu Phi khác, bao gồm Kenya, Uganada và Rwanda.
Với những đặc điểm nổi bật về an ninh lương thực và tiềm năng mở rộng cao, trong tương lai loài "chuối giả" có thể sẽ trở thành một phần quan trọng đối với con người trên toàn thế giới.
