Thiếu máu không gian gắn liền với việc ở trong khoảng không và có thể tồn tại trong một thời gian.
Sống trong không gian không phải là điều dễ dàng đối với con người. Một số vấn đề chúng ta có thể tránh được – như môi trường không trọng lực, cái lạnh, cũng như một số bức xạ. Các phi hành gia cũng có thể bị mất mật độ xương do thiếu trọng lực. NASA thậm chí đã tạo ra một từ viết tắt vui nhộn cho các vấn đề: RIDGE, viết tắt của bức xạ không gian, sự cô lập và giam giữ, khoảng cách từ Trái đất, trường trọng lực, môi trường thù nghịch và khép kín.
Nghiên cứu mới làm tăng thêm những lo lắng cho chúng ta khi phát hiện việc ở trong không gian còn hủy hoại máu của con người như thế nào. Hay đúng hơn, có điều gì đó về không gian - và chúng ta chưa biết điều gì - khiến cơ thể con người xảy ra quá trình tán huyết với tốc độ cao hơn so với ở Trái đất.
Hiện tượng này, được gọi là thiếu máu không gian, đã được nghiên cứu kỹ lưỡng. Đó là một phần của loạt các vấn đề mà các phi hành gia phải đối mặt khi họ trở lại terra firma, đó là cách Guy Trudel - một trong những tác giả của bài báo kiêm chuyên gia về y học vật lý và phục hồi chức năng tại Bệnh viện Ottawa - đã tham gia. “Khi các phi hành gia trở về từ không gian, họ rất giống những bệnh nhân mà chúng tôi nhận trong trại cai nghiện”, ông nói.
Thiếu máu không gian đã được xem như là một sự thích ứng với chất lỏng chuyển dịch trong phần trên cơ thể của các phi hành gia khi họ lần đầu tiên vào không gian. Họ nhanh chóng mất 10% chất lỏng trong mạch máu, và người ta cho rằng cơ thể họ sẽ phá hủy 10% tế bào hồng cầu tương ứng để mọi thứ trở lại trạng thái cân bằng. Mọi người cũng nghi ngờ rằng mọi thứ đã trở lại bình thường sau 10 ngày. Tuy nhiên, Trudel và nhóm của ông nhận thấy rằng sự tan máu là phản ứng chính khi ở trong không gian. “Kết quả của chúng tôi hơi bất ngờ”, ông nói.
Để nghiên cứu tình trạng thiếu máu trong không gian, Trudel đã làm việc với 14 phi hành gia đã ở 6 tháng trên Trạm Vũ trụ Quốc tế. Các phi hành gia mang theo các hộp chuyên dụng và thở ra vào các hộp này trong bốn khoảng thời gian đã định: 5 ngày, 12 ngày, 3 tháng và ngay trước khi về Trái đất lúc sáu tháng. Sau đó, khi sứ mệnh kết thúc, họ mang những cái hộp trở lại Trái đất.
Trở lại phòng thí nghiệm, các nhà nghiên cứu xem xét hơi thở của các phi hành gia bằng cách sử dụng một máy sắc ký khí có độ phân giải cao, đo lượng carbon monoxide mà họ tạo ra sau những khoảng thời gian khác nhau trong không gian. Theo Trudel, carbon monoxide được tạo ra mỗi khi một tế bào hồng cầu bị tan máu trong cơ thể. Đây không phải là một kết nối hoàn hảo vì các quá trình khác trong cơ thể có thể dẫn đến việc sản xuất carbon monoxide, như một số chức năng của cơ và gan. Tuy nhiên, Trudel lưu ý rằng ước tính 85% carbon monoxide do con người tạo ra là do quá trình tan máu.
Kết quả của nhóm nghiên cứu cho thấy trong không gian, cơ thể của các phi hành gia đã phá hủy khoảng 3 triệu tế bào hồng cầu mỗi giây. Con số này cao hơn 54% so với những gì xảy ra trong cơ thể người trên Trái đất, nơi tỷ lệ này là 2 triệu mỗi giây.
Trong không gian, cơ thể con người mất chất lỏng, vì vậy mặc dù cơ thể của một phi hành gia có ít tế bào hồng cầu hơn, nhưng nồng độ này vẫn ở mức chấp nhận được. Nhưng khi một người quay trở lại Trái đất, cơ thể lấy lại chất lỏng để đối phó với sự gia tăng trọng lực và chứng thiếu máu không gian bắt đầu xuất hiện. “Bạn cần nhiều chất lỏng hơn trong các mạch máu và điều đó sẽ làm loãng các tế bào hồng cầu của bạn,” ông nói.
Sau khi các phi hành gia trở về, 5 trong số 13 người được rút máu khi hạ cánh vẫn còn thiếu máu lâm sàng. Sau ba hoặc bốn tháng, số lượng hồng cầu của họ tiếp tục tăng lên. Tuy nhiên, nhóm ông Trudel đã thực hiện thử nghiệm tương tự một năm sau đó và phát hiện ra rằng sự phá hủy tế bào hồng cầu vẫn cao hơn 30% ở các phi hành gia. Theo nhà nghiên cứu, các phi hành gia ở trong không gian càng lâu thì bệnh thiếu máu không gian sẽ tiếp tục hoành hành trên mặt đất càng dài.
Nhóm của ông Trudel không chắc chắn chính xác lý do tại sao việc ở trong không gian lại khiến cơ thể con người phá hủy các tế bào máu với tốc độ nhanh hơn này. Tuy nhiên, có một số thủ phạm tiềm năng. Tán huyết có thể xảy ra ở bốn bộ phận khác nhau của cơ thể: tủy xương (nơi tạo ra các tế bào hồng cầu), mạch máu, gan hoặc lá lách. Từ danh sách này, Trudel nghi ngờ rằng tủy xương hoặc lá lách là những khu vực có khả năng xảy ra vấn đề nhất và nhóm nghiên cứu có kế hoạch điều tra thêm vấn đề trong tương lai. Ông nói: “Nguyên nhân gây ra thiếu máu là do tan máu, nhưng nguyên nhân gây ra tan máu là bước tiếp theo”.
Cũng không chắc một người ở trong không gian có thể tiếp tục phá hủy lượng hồng cầu nhiều hơn 54% so với ở Trái đất trong bao lâu. “Chúng tôi không có dữ liệu sau sáu tháng. Có một lỗ hổng kiến thức về vấn đề này với các nhiệm vụ dài hơn, như các nhiệm vụ kéo dài một năm, hoặc các nhiệm vụ lên Mặt trăng, sao Hỏa hoặc các thiên thể khác”.
Xem xét khả năng có thể xảy ra (hoặc thực tế, nếu bạn là một tỷ phú hoặc diễn viên Star Trek lớn tuổi) với du lịch vũ trụ, nghiên cứu của ông Trudel có thể đưa ra cảnh báo cho một số người sắp tham gia vào không gian. Những người có vấn đề về tim, đau thắt ngực, nồng độ hemoglobin bất thường hoặc xu hướng hình thành cục máu đông có thể có nguy cơ bị các biến chứng trong thời gian ngắn, ông nói. Công trình này cũng có thể giúp chúng ta tìm hiểu về các chấn thương trong không gian - khả năng chữa lành vết cắt của cơ thể có thể bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi này của các tế bào hồng cầu.
Xem xét khoảng thời gian mà bệnh thiếu máu không gian có thể tồn tại, nghiên cứu này cũng có thể có ý nghĩa đối với các phi hành gia thực hiện nhiều sứ mệnh trong cuộc đời.
Nguồn: Arstechnica
