Các lệnh trừng phạt mới nhất của Hoa Kỳ đối với công nghệ của Trung Quốc, đã khiến một nhóm nhân viên tài năng rơi vào tình trạng “tréo ngoe”, đó là hàng trăm người Mỹ gốc Hoa từng là một trong những cốt cán tại các công ty liên quan đến bán dẫn “cây nhà lá vườn” của Trung Quốc.
Lần đầu tiên, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc đã được mở rộng nhằm ngăn chặn "người Hoa Kỳ", cả công dân lẫn thường trú, hỗ trợ “phát triển” hoặc "sản xuất" một số chip cao cấp, có khả năng thúc đẩy những ứng dụng công nghệ của Trung Quốc từ mục đích quân sự và trí tuệ nhân tạo cho đến siêu máy tính.
Các nhà phân tích và giám đốc điều hành ngành công nghiệp cho biết, hạn chế này có thể gây ra sự gián đoạn lớn đối với giới sản xuất chip hàng đầu của Trung Quốc. Theo các giám đốc điều hành ngành và hồ sơ công khai, nhiều công ty thiết bị và vật liệu chip hàng đầu của Trung Quốc đã được thành lập bởi những người Mỹ gốc Hoa, vốn có quốc tịch Hoa Kỳ. Thậm chí, ”hàng trăm” giám đốc điều hành và chuyên gia cốt cán trong nỗ lực xây dựng hệ sinh thái chip tự lực của Trung Quốc cũng có quốc tịch Mỹ.
Những giám đốc điều hành cấp cao như vậy thường được gọi là haigui (hay là rùa biển) – một biệt danh của người Trung Quốc dành cho những người trở về nước sau một thời gian học tập và làm việc ở nước ngoài. Từ lâu, họ đã có vai trò rất quan trọng đối với mục tiêu cải thiện lĩnh vực chip và công nghệ của Trung Quốc, và nhiều người tự tin đã có kinh nghiệm làm việc xuất sắc tại các công ty hàng đầu của Mỹ như Intel, Applied Materials và Lam Research.
Một số ví dụ nổi tiếng bao gồm Chủ tịch sáng lập kiêm CEO Gerald Yin của Advanced Micro-Fabrication Equipment Inc. China (AMEC) – nhà sản xuất thiết bị hàng đầu của Trung Quốc, với mục tiêu phá vỡ sự thống trị của các công ty Mỹ trong lĩnh vực công cụ sản xuất chip.
Yin – vốn được mô tả là một công dân Hoa Kỳ trên trang web của công ty và trong hồ sơ lên sàn giao dịch chứng khoán – đã làm việc ở Mỹ trong 2 thập kỉ trước khi bắt đầu gầy dựng AMEC từ năm 2004. Nhiều giám đốc điều hành cấp cao của AMEC cũng là công dân Mỹ có kinh nghiệm làm việc lâu năm và đang học tập tại Mỹ, bao gồm giám đốc điều hành Du Zhiyou. Cổ phiếu của AMEC đã giảm gần 20% sau các biện pháp siết chặt của Mỹ.
Các ví dụ khác bao gồm David H. Wang, CEO và Chủ tịch của ACM Research – nhà sản xuất những cỗ máy làm sạch wafer tiên tiến nhất của Trung Quốc. Trang web của công ty cho biết, ông là một công dân Hoa Kỳ. ACM Research tiết lộ với Nikkei Asia rằng họ vẫn đang nghiên cứu tác động của các quy định mới và từ chối bình luận thêm.
Có ít nhất 4 giám đốc điều hành cấp cao của nhà sản xuất máy chip Tuojing Technology, còn được gọi là Piotech, cũng có quốc tịch Hoa Kỳ. Theo nhiều thông tin, Chen Lu – Chủ tịch sáng lập kiêm CEO của nhà cung cấp máy thử nghiệm quan trọng Skyverse Technology – cùng Wang Sumin – Chủ tịch sáng lập kiêm CEO của nhà sản xuất hóa chất chế tạo chip Anji Microelectronics – cũng là những công dân Hoa Kỳ khác.
Cả AMEC, Skyverse, Piotech lẫn Anji không đưa ra bất kỳ bất kỳ bình luận nào.
Trong hơn một thập kỷ, Trung Quốc đã khuyến khích mạnh mẽ những người có bí quyết và kiến thức đặc biệt liên quan đến ngành chip trở về nước để giảng dạy tại các trường đại học hàng đầu hoặc thành lập các công ty. "Kế hoạch Ngàn nhân tài" do Bắc Kinh khởi xướng năm 2008 nhằm mục đích thu hút nhiều nhân tài ở nước ngoài hơn nữa với hòng giúp Trung Quốc cải thiện những ngành công nghiệp của mình.
Tuy nhiên, Mỹ hiện coi những chương trình như thế này là một mối đe dọa gián điệp công nghệ.
Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhất là nỗ lực rõ ràng đầu tiên của Washington nhằm ngăn chặn “rùa biển” hỗ trợ Trung Quốc phát triển bán dẫn tiên tiến cho siêu máy tính, AI và những ứng dụng công nghệ quan trọng khác. Tài liệu kiểm soát xuất khẩu cho biết trước đây, Washington chỉ quy định những hoạt động của cá nhân Hoa Kỳ nếu họ liên quan đến các chương trình vũ khí hạt nhân hoặc hóa học và sinh học ở Trung Quốc.
Nhà phân tích công nghệ Donnie Teng của Nomura Securities cho biết: “Chúng tôi không có con số thực tế về số người có thể rơi vào các quy định mới của Hoa Kỳ lần này. Thế nhưng, từ thông tin công khai, nhiều công ty chip chủ chốt của Trung Quốc đều do người Mỹ gốc Hoa lãnh đạo hoặc có một số giám đốc điều hành cấp cao người Mỹ gốc Hoa. Họ là những nhà lãnh đạo công nghiệp quan trọng đối với sự phát triển và tiến bộ của bán dẫn Trung Quốc.”
Nhà phân tích chất bán dẫn Mark Li tại Sandford C. Bernstein tiết lộ: “Có thể sẽ là một tác động lớn nếu tài năng của Hoa Kỳ không thể hỗ trợ phát triển chip của Trung Quốc.”
Luật sư Christopher Timura tại trụ sở Washing của Gibson, Dunn & Crutcher xác nhận, lệnh cấm mới có hiệu lực trong giữa tuần này và thời điểm đó, mọi hoạt động của “những người Mỹ” liên quan đến việc phát triển một số loại chip cao cấp nhất định phải chấm dứt cho đến khi họ nhận được giấy phép.
Timura cho biết: “Hạn chế mới này không chỉ áp dụng cho các kỹ sư có thể hỗ trợ phát triển và sản xuất những loại vi mạch được nhắm mục tiêu, mà còn áp dụng cho các nhân viên kinh doanh khác vì nó cũng áp dụng cho những người Mỹ có liên quan đến những mảng kinh doanh khác như vận chuyển hoặc chuyển tải hàng hóa hay công nghệ.”
Timura nói thêm rằng hạn chế áp dụng như nhau đối với những người Mỹ hỗ trợ các dự án và cơ sở sản xuất chip đặt tại Trung Quốc cũng như các công ty của Mỹ đặt tại Mỹ. Ông ví nó như các hạn chế đối với những người Mỹ hỗ trợ các quốc gia bị trừng phạt như Cuba, Iran và Triều Tiên. Một số luật sư kiểm soát thương mại và xuất khẩu cho biết những người vi phạm yêu cầu cấp phép có thể bị phạt dân sự cũng như hình sự.
Luật sư kiểm soát xuất khẩu kỳ cựu Kevin Wolf cho biết, các công dân Mỹ trở thành đối tượng của yêu cầu cấp phép ngay khi họ biết rằng các mặt hàng hoặc công nghệ Mỹ sẽ được sử dụng để phát triển hoặc sản xuất chip cao cấp tại một cơ sở sản xuất chip logic tiên tiến ở Trung Quốc.
Đối với những con chip logic, thường được hiểu là chip xử lý, các quy tắc mới bao gồm công nghệ sản xuất 14nm – 16nm hoặc cao hơn. Đối với bộ nhớ flash NAND, chúng bao gồm những con chip có 128 lớn trở lên, trong khi công nghệ 18nm hoặc cao hơn được áp dụng cho bộ nhớ DRAM.
Các quy định mới tác động cực lớn vào tham vọng tự chủ chip của Trung Quốc. Các nhà sản xuất chip hàng đầu của Trung Quốc đang tăng cường sản xuất các chip ở những cấp độ đó. YMTC (Yangtze Memory) đã đưa bộ nhớ flash NAND 128 lớp vào sản xuất, trong khi ChangXin sản xuất hàng loạt DRAM 18nm. Cả 2 công ty đều đang phát triển chip nhớ thế hệ tiếp theo. Các nhà sản xuất thiết bị và vật liệu chip Trung Quốc đang nỗ lực để hỗ trợ những chương trình mở rộng này.
Những người Mỹ gốc Hoa có thể cố gắng tránh các quy tắc mới nhất bằng cách từ bỏ quốc tịch Mỹ của họ hoặc thay đổi phạm vi khu vực làm việc của họ.
Harry Clark, một luật sư chuyên về luật kiểm soát xuất khẩu của Orrick làm việc tại Washington, cho biết: “Trên thực tế, nếu những cá nhân như vậy đã không còn là công dân Hoa Kỳ hoặc không còn tư cách thường trú và đang hoạt động bên ngoài Mỹ, thì các quy tắc sẽ không áp dụng đối với họ. Nhưng liệu bất kỳ cá nhân nào như vậy đã đạt được trạng thái này hay không (không phải là người Hoa Kỳ) sẽ phụ thuộc vào đánh giá theo luật nhập cư của Hoa Kỳ.”
Nhiều giám đốc điều hành ngành chip cho biết rằng sẽ không dễ dàng để những người Mỹ gốc Hoa này từ bỏ quốc tịch của mình trong một sớm một chiều.
Một giám đốc điều hành ngành chip giấu tên vì tính nhạy cảm của vấn đề cho biết: “Quy định mới khiến nhiều giám đốc điều hành người Mỹ gốc Hoa này mất cảnh giác. Nhiều người trong số họ có gia đình sinh sống tại Mỹ và có tài sản ở Mỹ. Sẽ rất khó khăn cho họ nếu Mỹ thực sự có thể thực thi quy định mới này.”
Nguồn: Nikkei Asia
