From Beijing with Love
Cháu đã lớn thế này rồi à. Lại đây chú ôm cái coi.
Theo báo cáo mới nhất từ Trung tâm Belfer của Đại học Harvard, trong số năm lĩnh vực công nghệ quan trọng (AI, công nghệ sinh học, bán dẫn, không gian và lượng tử), công nghệ sinh học là nơi Trung Quốc có cơ hội vượt mặt Mỹ sớm nhất. Mặc dù Mỹ vẫn dẫn đầu, khoảng cách đang thu hẹp nhanh chóng đặc biệt trong phát triển dược phẩm và nông nghiệp. Báo cáo nhấn mạnh rằng Trung Quốc đã vượt qua châu Âu và thậm chí Mỹ ở một số lĩnh vực nhờ vào số lượng lớn các công bố nghiên cứu và bằng sáng chế quốc tế (PCT). Ví dụ, theo Merics, Trung Quốc đã chi ít nhất 20 tỷ nhân dân tệ (khoảng 2,6 tỷ EUR) cho nghiên cứu công nghệ sinh học vào năm 2023 với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ.
Một ví dụ nổi bật là sự kiện tháng 3/2025, khi tập đoàn dược phẩm Anh AstraZeneca công bố đầu tư 2,5 tỷ USD vào một trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) tại Bắc Kinh. Điều này cho thấy các gã khổng lồ dược phẩm toàn cầu đang đặt cược vào tiềm năng của Trung Quốc. Theo CNBC, một công ty như Akeso đã gây sốc khi thuốc Ivonescimab của họ vượt qua Keytruda của Merck – một loại thuốc mang về hơn 30 tỷ USD mỗi năm – trong một thử nghiệm lâm sàng, được gọi là “khoảnh khắc DeepSeek” của ngành dược.
Trung Quốc có gì để vượt mặt Mỹ? Đầu tiên, đó là sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ thông qua các kế hoạch dài hạn. Kể từ năm 2007, công nghệ sinh học đã được ưu tiên trong các Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc. Kế hoạch 14 (2021-2025) nhấn mạnh việc tích hợp công nghệ sinh học với công nghệ thông tin, thúc đẩy dược phẩm, nông nghiệp và bioeconomy, cam kết tăng đầu tư R&D hơn 10% mỗi năm. Theo ITIF, Trung Quốc đã xây dựng 11 phòng thí nghiệm hàng đầu tại các trường đại học như Đại học Bắc Kinh và Đại học Phúc Đán, tạo ra hiệu ứng lan tỏa cho nghiên cứu.
Thứ hai, Trung Quốc có lợi thế về nhân tài và quy định linh hoạt. Cynthia Y. Tong, đồng tác giả báo cáo Harvard, nhấn mạnh rằng Trung Quốc có nguồn nhân lực dồi dào hơn Mỹ và quy trình phê duyệt nhanh hơn, giúp rút ngắn thời gian phát triển thuốc. Theo CSIS, các thử nghiệm lâm sàng ở Trung Quốc nhanh hơn 50-100% so với Mỹ và châu Âu. Điều này được minh chứng bởi việc Trung Quốc đã vượt Mỹ về số lượng thử nghiệm lâm sàng và đang dẫn đầu về xây dựng cơ sở hạ tầng khoa học đời sống. Cuối cùng, Trung Quốc thống trị trong sản xuất dược phẩm. Theo NSF, thị phần toàn cầu của ngành dược Trung Quốc đã tăng từ 5,6% năm 2002 lên 24,2% năm 2019, trong khi thị phần của Mỹ và EU giảm. Các công ty như WuXi AppTec và BGI đã trở thành “cánh tay nối dài” của chính phủ, tận dụng dữ liệu lớn và AI để đẩy nhanh quá trình phát triển thuốc và nông nghiệp.
Trong khi Trung Quốc đẩy mạnh đầu tư, Mỹ lại đang đối mặt với những thách thức nội tại. Ủy ban An ninh Quốc gia Mỹ về Công nghệ Sinh học cảnh báo rằng Mỹ thiếu một chiến lược công nghệ sinh học gắn kết, trong khi Trung Quốc đang tiến nhanh nhờ các sáng kiến do nhà nước dẫn dắt. Báo cáo nhấn mạnh: “Sẽ có một khoảnh khắc ChatGPT cho công nghệ sinh học, và nếu Trung Quốc đến trước, Mỹ sẽ không bao giờ đuổi kịp.” Ủy ban đề xuất Mỹ cần đầu tư ít nhất 15 tỷ USD trong 5 năm tới để tăng tốc đổi mới.
Hơn nữa, Mỹ lo ngại về an ninh quốc gia. Theo CNAS, sự thống trị của Trung Quốc trong công nghệ sinh học có thể tạo ra đòn bẩy địa chính trị, tương tự như cách họ kiểm soát nguyên tố đất hiếm. Các công ty như BGI bị cáo buộc liên quan đến vi phạm nhân quyền ở Tân Cương, làm dấy lên mối lo về việc dữ liệu gen bị lạm dụng. Điều này khiến Mỹ tăng cường các biện pháp như Đạo luật BIOSECURE, nhằm cấm các công ty như BGI và WuXi AppTec tham gia vào các hợp đồng liên bang.
Liệu Mỹ và Trung Quốc có thể hợp tác trong công nghệ sinh học? Eric Rosenbach, giám đốc chương trình quốc phòng và công nghệ tại Harvard, cho rằng khả năng hợp tác là rất thấp, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng công nghệ sinh học mang tính toàn cầu. Chẳng hạn, Insilico Medicine, một startup sử dụng AI để giảm chi phí phát triển thuốc, hoạt động với đội ngũ trải khắp Trung Quốc, Bắc Mỹ và Trung Đông. CEO Alex Zhavoronkov nhấn mạnh rằng việc thử nghiệm hóa học được thực hiện ở Trung Quốc, trong khi phát triển lâm sàng diễn ra ở Boston, cho thấy sự phụ thuộc lẫn nhau.
Theo Merics, Trung Quốc cần tiếp cận thị trường và nhà đầu tư nước ngoài để phát triển các sản phẩm tiên tiến, nhưng các lệnh trừng phạt từ Mỹ, như Đạo luật BIOSECURE, có thể hạn chế điều này, đẩy Trung Quốc vào phân khúc thấp và trung của chuỗi cung ứng. Trong khi đó, các chuyên gia như Yang Fan dự đoán rằng AI sẽ giảm chi phí đổi mới, và “khoảnh khắc DeepSeek” thực sự trong công nghệ sinh học có thể xảy ra trong vòng 5 năm tới.
Trong dược phẩm, Trung Quốc đang dẫn đầu trong các lĩnh vực như kháng thể liên hợp và thử nghiệm lâm sàng. Theo CSIS, sự kiện thuốc Ivonescimab của Akeso vượt qua Keytruda là một bước ngoặt, cho thấy khả năng cạnh tranh của Trung Quốc trong các loại thuốc điều trị ung thư.
Trong nông nghiệp, công nghệ sinh học của Trung Quốc đang tập trung vào cây trồng biến đổi gen (GMO) và chỉnh sửa gen bằng CRISPR-Cas9 để tăng năng suất và khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu. Theo Belfer Center, cây trồng biến đổi gen đã giúp tăng thu nhập nông dân, cải thiện an ninh lương thực và thúc đẩy nông nghiệp bền vững. Tuy nhiên, Mỹ vẫn dẫn đầu trong các liệu pháp gen tiên tiến, như chỉnh sửa gen để trị bệnh di truyền.
Một ví dụ nổi bật là sự kiện tháng 3/2025, khi tập đoàn dược phẩm Anh AstraZeneca công bố đầu tư 2,5 tỷ USD vào một trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) tại Bắc Kinh. Điều này cho thấy các gã khổng lồ dược phẩm toàn cầu đang đặt cược vào tiềm năng của Trung Quốc. Theo CNBC, một công ty như Akeso đã gây sốc khi thuốc Ivonescimab của họ vượt qua Keytruda của Merck – một loại thuốc mang về hơn 30 tỷ USD mỗi năm – trong một thử nghiệm lâm sàng, được gọi là “khoảnh khắc DeepSeek” của ngành dược.
Trung Quốc có gì để vượt mặt Mỹ? Đầu tiên, đó là sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ thông qua các kế hoạch dài hạn. Kể từ năm 2007, công nghệ sinh học đã được ưu tiên trong các Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc. Kế hoạch 14 (2021-2025) nhấn mạnh việc tích hợp công nghệ sinh học với công nghệ thông tin, thúc đẩy dược phẩm, nông nghiệp và bioeconomy, cam kết tăng đầu tư R&D hơn 10% mỗi năm. Theo ITIF, Trung Quốc đã xây dựng 11 phòng thí nghiệm hàng đầu tại các trường đại học như Đại học Bắc Kinh và Đại học Phúc Đán, tạo ra hiệu ứng lan tỏa cho nghiên cứu.
Thứ hai, Trung Quốc có lợi thế về nhân tài và quy định linh hoạt. Cynthia Y. Tong, đồng tác giả báo cáo Harvard, nhấn mạnh rằng Trung Quốc có nguồn nhân lực dồi dào hơn Mỹ và quy trình phê duyệt nhanh hơn, giúp rút ngắn thời gian phát triển thuốc. Theo CSIS, các thử nghiệm lâm sàng ở Trung Quốc nhanh hơn 50-100% so với Mỹ và châu Âu. Điều này được minh chứng bởi việc Trung Quốc đã vượt Mỹ về số lượng thử nghiệm lâm sàng và đang dẫn đầu về xây dựng cơ sở hạ tầng khoa học đời sống. Cuối cùng, Trung Quốc thống trị trong sản xuất dược phẩm. Theo NSF, thị phần toàn cầu của ngành dược Trung Quốc đã tăng từ 5,6% năm 2002 lên 24,2% năm 2019, trong khi thị phần của Mỹ và EU giảm. Các công ty như WuXi AppTec và BGI đã trở thành “cánh tay nối dài” của chính phủ, tận dụng dữ liệu lớn và AI để đẩy nhanh quá trình phát triển thuốc và nông nghiệp.
Trong khi Trung Quốc đẩy mạnh đầu tư, Mỹ lại đang đối mặt với những thách thức nội tại. Ủy ban An ninh Quốc gia Mỹ về Công nghệ Sinh học cảnh báo rằng Mỹ thiếu một chiến lược công nghệ sinh học gắn kết, trong khi Trung Quốc đang tiến nhanh nhờ các sáng kiến do nhà nước dẫn dắt. Báo cáo nhấn mạnh: “Sẽ có một khoảnh khắc ChatGPT cho công nghệ sinh học, và nếu Trung Quốc đến trước, Mỹ sẽ không bao giờ đuổi kịp.” Ủy ban đề xuất Mỹ cần đầu tư ít nhất 15 tỷ USD trong 5 năm tới để tăng tốc đổi mới.
Hơn nữa, Mỹ lo ngại về an ninh quốc gia. Theo CNAS, sự thống trị của Trung Quốc trong công nghệ sinh học có thể tạo ra đòn bẩy địa chính trị, tương tự như cách họ kiểm soát nguyên tố đất hiếm. Các công ty như BGI bị cáo buộc liên quan đến vi phạm nhân quyền ở Tân Cương, làm dấy lên mối lo về việc dữ liệu gen bị lạm dụng. Điều này khiến Mỹ tăng cường các biện pháp như Đạo luật BIOSECURE, nhằm cấm các công ty như BGI và WuXi AppTec tham gia vào các hợp đồng liên bang.
Liệu Mỹ và Trung Quốc có thể hợp tác trong công nghệ sinh học? Eric Rosenbach, giám đốc chương trình quốc phòng và công nghệ tại Harvard, cho rằng khả năng hợp tác là rất thấp, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng công nghệ sinh học mang tính toàn cầu. Chẳng hạn, Insilico Medicine, một startup sử dụng AI để giảm chi phí phát triển thuốc, hoạt động với đội ngũ trải khắp Trung Quốc, Bắc Mỹ và Trung Đông. CEO Alex Zhavoronkov nhấn mạnh rằng việc thử nghiệm hóa học được thực hiện ở Trung Quốc, trong khi phát triển lâm sàng diễn ra ở Boston, cho thấy sự phụ thuộc lẫn nhau.
Theo Merics, Trung Quốc cần tiếp cận thị trường và nhà đầu tư nước ngoài để phát triển các sản phẩm tiên tiến, nhưng các lệnh trừng phạt từ Mỹ, như Đạo luật BIOSECURE, có thể hạn chế điều này, đẩy Trung Quốc vào phân khúc thấp và trung của chuỗi cung ứng. Trong khi đó, các chuyên gia như Yang Fan dự đoán rằng AI sẽ giảm chi phí đổi mới, và “khoảnh khắc DeepSeek” thực sự trong công nghệ sinh học có thể xảy ra trong vòng 5 năm tới.
Trong dược phẩm, Trung Quốc đang dẫn đầu trong các lĩnh vực như kháng thể liên hợp và thử nghiệm lâm sàng. Theo CSIS, sự kiện thuốc Ivonescimab của Akeso vượt qua Keytruda là một bước ngoặt, cho thấy khả năng cạnh tranh của Trung Quốc trong các loại thuốc điều trị ung thư.
Trong nông nghiệp, công nghệ sinh học của Trung Quốc đang tập trung vào cây trồng biến đổi gen (GMO) và chỉnh sửa gen bằng CRISPR-Cas9 để tăng năng suất và khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu. Theo Belfer Center, cây trồng biến đổi gen đã giúp tăng thu nhập nông dân, cải thiện an ninh lương thực và thúc đẩy nông nghiệp bền vững. Tuy nhiên, Mỹ vẫn dẫn đầu trong các liệu pháp gen tiên tiến, như chỉnh sửa gen để trị bệnh di truyền.
