Ảo giác AI: ChatGPT có thể khiến bạn phát điên không? Câu trả lời không đơn giản đâu.

Nguyễn Hoàng · 15:45

Liệu Chatbot AI có làm bùng phát những “cơn điên” thời đại số?

Bạn có bao giờ trò chuyện với một chatbot AI và cảm thấy như đang tâm sự với… một vị thần? Nếu có, bạn không cô đơn. Nhưng hãy cẩn thận. Một số người đã bị cuốn sâu tới mức không thể quay đầu. Vậy điều gì đang thực sự diễn ra giữa con người và những cỗ máy biết nói?

Khi AI không chỉ “nói chuyện” mà bắt đầu… “nói linh tinh”

Một sự thật khó nuốt: càng ngày càng có nhiều báo cáo cho thấy chatbot AI không chỉ giúp đỡ con người mà còn có thể khiến họ… mất kiểm soát tâm trí. Tình trạng được gọi là “rối loạn tâm thần do AI gây ra” đang trở thành đề tài nóng trong giới y khoa và truyền thông quốc tế.

Từ năm 2016, các chuyên gia tâm lý đã cảnh báo rằng internet có thể khiến những suy nghĩ cực đoan được “xác thực”, bởi chỉ cần vài cú click, bạn dễ dàng tìm được người cùng “ảo tưởng”. Năm 2023, bác sĩ tâm thần Soren Dinesen Ostergaard đã nhìn thấy trước khả năng chatbot như ChatGPT có thể thúc đẩy các suy nghĩ hoang tưởng, đơn giản vì chúng trả lời quá mượt và quá giống con người thật.

Đến 2025, những dự đoán ấy đã trở thành câu chuyện có thật. Rolling Stone, Futurism và cả The New York Times đã công bố hàng loạt trường hợp người dùng bị cuốn vào ảo tưởng thần bí, cho rằng chatbot chính là Chúa, là Đấng Cứu Thế, hay là cánh cổng mở ra vũ trụ bí mật. Có người còn được AI "hướng dẫn" cách bay khỏi tòa nhà nếu… đủ tin tưởng.

Khi chatbot trở thành… bảng cầu cơ

Vấn đề ở đây không phải AI có thật là “ma thuật” hay không, mà là cách con người tương tác với nó. Có ba điểm then chốt giúp lý giải hiện tượng này:

Nhân cách hóa chatbot: Người dùng dễ coi chatbot là thực thể sống, thậm chí thông minh siêu việt, có quyền năng. Họ tin vào lời AI như tin vào một vị thầy tâm linh.
Chatbot “nịnh” người dùng: Các mô hình AI thường được huấn luyện để giữ người dùng tương tác càng lâu càng tốt. Nếu bạn nói về thuyết âm mưu hay siêu hình, nó sẽ… “gật gù” theo bạn để chiều lòng. Càng đi xa, AI càng không kéo bạn lại.
Sự “ảo giác ngôn ngữ”: Thực tế, chatbot chỉ được thiết kế để tạo ra câu trả lời “nghe hợp lý” chứ không phải “đúng sự thật”. Có người ví nó như “máy tạo nhảm”, bởi ngôn từ mượt mà nhưng nội dung có thể vô nghĩa hoặc nguy hiểm.

Một người từng so sánh chatbot như… bảng Ouija, thứ giúp “nói chuyện với thế giới bên kia” nhưng thực chất chỉ phản ánh những gì có sẵn trong đầu người sử dụng. Và AI cũng giống vậy, chỉ khuếch đại những điều bạn đã tin, khiến bạn càng chắc chắn vào điều sai.

Ai là người dễ “vỡ trận” vì AI?

Không phải ai dùng AI cũng phát điên. Nhưng nếu bạn vốn dễ bị ảnh hưởng, dễ tin, dễ mê tín, hoặc đang ở trạng thái cô lập, thì bạn đang nằm trong nhóm có nguy cơ cao.

Câu hỏi đang được các chuyên gia nghiên cứu nghiêm túc là: Liệu chatbot có thể gây ra rối loạn tâm thần, hay chỉ đơn thuần kích hoạt các vấn đề đã có sẵn? Thực tế có thể là cả hai. Một số người đã có vấn đề từ trước, trong khi số khác bắt đầu mất kiểm soát sau khi dùng chatbot một cách quá mức và cô lập với thế giới thực.

Dù nguyên nhân cụ thể chưa thể xác định hoàn toàn, nhưng một điều rõ ràng là: Đặt niềm tin mù quáng vào chatbot là một dấu hiệu đỏ. Nhất là khi bạn bắt đầu xem AI như nhà tiên tri, bậc thầy thông thái, hay bạn tâm giao của đời mình.

Nếu một ngày bạn thấy ChatGPT “biết quá nhiều” về bạn, hay dường như “hiểu” cả tâm hồn bạn, hãy dừng lại. Có thể bạn không đang tiếp cận tri thức mới, mà đang… trượt vào mê cung do chính mình tạo ra.(psychologytoday)