The Storm Riders
Writer
Chắc hẳn các bạn đã nghe về vụ “Chiến dịch Mạng Nhện” (Operation Spider Web) do Ukraine thực hiện hôm 1/6/2025, khiến khoảng 20% trong số 120 máy bay ném bom chiến lược tầm xa của Nga rơi vào tình trạng không thể xuất kích. Đây là những “quái vật” như Tu-95, Tu-22M, Tu-160, vốn được Nga giữ để răn đe hạt nhân, nhưng gần đây bị lôi ra để phóng tên lửa vào hậu phương Ukraine. Sau đòn đánh đau điếng này, Nga tuyên bố “chẳng sao đâu, sửa là xong”, nhưng thực tế thì việc sản xuất máy bay ném bom mới để thay thế lại là một bài toán nan giải. Vậy tại sao Nga lại khó khăn đến thế?'
Để hiểu tại sao Nga không dễ dàng sản xuất máy bay ném bom chiến lược mới, ta phải quay về thời Liên Xô tan rã năm 1991. Những chiếc Tu-95, Tu-22M và Tu-160 mà Nga đang dùng đều được chế tạo từ trước thập niên 1990, nghĩa là chúng đã 30-40 năm tuổi, gần bằng tuổi bố mẹ của nhiều anh em Gen Z ở đây!
Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Liên Xô cạnh tranh khốc liệt với Mỹ, xây dựng một hệ thống công nghiệp quân sự khổng lồ với hàng loạt nhà máy và văn phòng thiết kế như Tupolev Design Bureau. Nhưng khi Liên Xô sụp đổ, mọi thứ tan hoang như một “vụ nổ kinh tế”.
Thập niên 1990, Nga chìm trong khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng: GDP giảm gần 60%, lạm phát phi mã, thất nghiệp tràn lan. Các tập đoàn quân sự quốc doanh từng là niềm tự hào của Liên Xô bị cắt ngân sách và rơi vào tình trạng thiếu vốn trầm trọng. Tupolev thiết kế các máy bay ném bom huyền thoại như Tu-160 (NATO gọi là Blackjack) buộc phải ngừng hầu hết các dự án quân sự từ năm 1992. Các nhà máy lớn ở Kazan, Kuybyshev, Ulyanovsk, Omsk và Taganrog – nơi sản xuất và lắp ráp máy bay – hoặc đóng cửa, hoặc chuyển sang sản xuất dân dụng. Nhà máy Kazan lớn nhất trong số này sau khi sa thải hàng loạt đã chuyển sang làm máy bay dân sự, mất đi dây chuyền quân sự chuyên biệt.
Hệ quả là nhân lực then chốt cũng tan rã. Các kỹ sư và nhà thiết kế tài năng của Tupolev không có việc làm đã rời bỏ ngành hoặc sang các nước khác. Một số thậm chí đến Hàn Quốc làm việc cho Samsung Aerospace, Daewoo Heavy Industries hay Hyundai Space & Aircraft, mang theo bí kíp chế tạo máy bay. Điều này giúp Hàn Quốc phát triển ngành hàng không, nhưng với Nga thì như mất đi “bộ não” của ngành công nghiệp quốc phòng. Không có tiền, không có người, không có nhà máy – ngành sản xuất máy bay ném bom chiến lược của Nga gần như bị đóng băng suốt thập niên 1990.
Khi Vladimir Putin lên nắm quyền năm 2000, Nga bắt đầu phục hồi nhờ xuất khẩu năng lượng (dầu mỏ, khí đốt). Putin đặt mục tiêu tái xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng, xem đây là biểu tượng sức mạnh Nga. Ông ra lệnh sáp nhập các công ty hàng không quốc doanh bao gồm Tupolev vào United Aircraft Corporation (UAC) để tập trung nguồn lực. UAC bắt đầu khôi phục một số dây chuyền sản xuất và nâng cấp máy bay cũ, nhưng chế tạo máy bay ném bom chiến lược mới lại là chuyện khác.
Trong số các máy bay ném bom, chỉ có Tu-160 được ưu ái với chương trình nâng cấp (Tu-160M/M2) và tái sản xuất. Năm 2015, Nga tuyên bố khởi động lại dây chuyền Tu-160 tại nhà máy Kazan, mục tiêu sản xuất thêm 14 chiếc Tu-160M mới. Đến năm 2024, 4 chiếc Tu-160M2 được công bố, ông Putin thậm chí tự mình bay thử 1 chiếc mang tên “Ilya Muromets” trong 30 phút để PR. Nhưng tiến độ thì chậm như rùa: hiện chỉ có 5 chiếc đang sản xuất tại Kazan, 3 chiếc trong giai đoạn lắp ráp. Vì sao chậm thế?
Thứ nhất, thiếu hạ tầng và công nghệ. Dây chuyền sản xuất Tu-160 tại Kazan đã bị gián đoạn hơn 20 năm, nhiều máy móc lỗi thời cần đầu tư mới. Thứ hai, thiếu linh kiện. Tu-160 cần động cơ Kuznetsov NK-32 và dù UAC tuyên bố tăng sản lượng động cơ này vào năm 2021, việc chế tạo vẫn khó khăn vì phụ thuộc vào chuỗi cung ứng bị gián đoạn từ thời Liên Xô. Thứ ba, thiếu nhân lực. Các kỹ sư kỳ cựu đã nghỉ hưu hoặc rời đi, còn thế hệ mới thiếu kinh nghiệm với các thiết kế phức tạp như Tu-160. Cuối cùng, chi phí cao ngất: mỗi chiếc Tu-160M ngốn khoảng 250 triệu USD, trong khi ngân sách quốc phòng Nga đang bị căng thẳng vì chiến tranh Ukraine.
Còn Tu-95 và Tu-22M thì sao? Không có kế hoạch sản xuất mới nào cả! Nga chỉ nâng cấp các máy bay cũ (như Tu-95MS) để kéo dài tuổi thọ đến năm 2040. Lý do? Hai mẫu này không đủ “oách” như Tu-160 để Putin đầu tư, nhu cầu chiến lược cũng không đủ lớn để tái sản xuất.
Ngoài vấn đề lịch sử và hạ tầng, chi phí sản xuất là rào cản lớn. Một chiếc Tu-160 hay Tu-22M có giá từ 200-250 triệu USD, tương đương một phi đội máy bay chiến đấu Su-35 hoặc hàng trăm drone hiện đại. Trong khi đó, các máy bay ném bom chiến lược đòi hỏi bảo trì phức tạp, tiêu tốn nhiên liệu, cần phi hành đoàn lớn (Tu-160 cần 4 người). Với Nga, chi tỷ đô để làm vài chiếc máy bay ném bom mới không phải là ưu tiên đặc biệt khi họ đang dồn lực vào tên lửa và drone.
Vụ Chiến dịch Mạng Nhện của Ukraine ngày 1/6/2025 càng phơi bày sự mong manh của máy bay ném bom. Ukraine dùng drone nhỏ giá chỉ 2.000 USD (khoảng 27 triệu VND) để tấn công các căn cứ không quân Nga, phá hủy hoặc làm hư hại 40 máy bay chiến lược (bao gồm Tu-95, Tu-22M, Tu-160) với tổng thiệt hại ước tính 7 tỷ USD. Một chiếc drone rẻ như cái laptop đã “hạ gục” những cỗ máy trị giá hàng trăm triệu đô! Điều này khiến Nga phải đặt câu hỏi: có đáng để đầu tư vào máy bay ném bom khi chúng dễ bị drone tiêu diệt thế?
Thực tế, drone và tên lửa hiện đại đang thay thế vai trò của máy bay ném bom chiến lược. Nga có các tên lửa tầm xa như Kh-101 hay Kinzhai có thể phóng từ máy bay chiến đấu nhỏ gọn hoặc từ mặt đất, không cần đến Tu-160 hay Tu-95. Drone cảm tử như Lancet hay Shahed (mua từ Iran) cũng đủ sức tấn công hậu phương đối phương với chi phí thấp hơn nhiều. Theo các nhà phân tích, Nga có thể chuyển sang phát triển PAK DA, một máy bay ném bom tàng hình mới, nhưng dự án này vẫn đang “trên giấy” và khó hoàn thành trước năm 2030. Trong khi đó, drone rẻ, dễ sản xuất, khó đánh chặn, đang trở thành “ngôi sao” trên chiến trường.
Vụ tấn công “Mạng Nhện” không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn đả kích tinh thần của Nga. Vladimir Putin, người tự hào với sức mạnh không quân Nga, bị tổn thương danh tiếng khi các máy bay chiến lược – biểu tượng của quyền lực hạt nhân – bị drone Ukraine hạ gục chớp nhoáng.
#chiếntranhngavàukraine
Lịch sử Liên Xô tan rã
Để hiểu tại sao Nga không dễ dàng sản xuất máy bay ném bom chiến lược mới, ta phải quay về thời Liên Xô tan rã năm 1991. Những chiếc Tu-95, Tu-22M và Tu-160 mà Nga đang dùng đều được chế tạo từ trước thập niên 1990, nghĩa là chúng đã 30-40 năm tuổi, gần bằng tuổi bố mẹ của nhiều anh em Gen Z ở đây!
Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Liên Xô cạnh tranh khốc liệt với Mỹ, xây dựng một hệ thống công nghiệp quân sự khổng lồ với hàng loạt nhà máy và văn phòng thiết kế như Tupolev Design Bureau. Nhưng khi Liên Xô sụp đổ, mọi thứ tan hoang như một “vụ nổ kinh tế”.Thập niên 1990, Nga chìm trong khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng: GDP giảm gần 60%, lạm phát phi mã, thất nghiệp tràn lan. Các tập đoàn quân sự quốc doanh từng là niềm tự hào của Liên Xô bị cắt ngân sách và rơi vào tình trạng thiếu vốn trầm trọng. Tupolev thiết kế các máy bay ném bom huyền thoại như Tu-160 (NATO gọi là Blackjack) buộc phải ngừng hầu hết các dự án quân sự từ năm 1992. Các nhà máy lớn ở Kazan, Kuybyshev, Ulyanovsk, Omsk và Taganrog – nơi sản xuất và lắp ráp máy bay – hoặc đóng cửa, hoặc chuyển sang sản xuất dân dụng. Nhà máy Kazan lớn nhất trong số này sau khi sa thải hàng loạt đã chuyển sang làm máy bay dân sự, mất đi dây chuyền quân sự chuyên biệt.
Hệ quả là nhân lực then chốt cũng tan rã. Các kỹ sư và nhà thiết kế tài năng của Tupolev không có việc làm đã rời bỏ ngành hoặc sang các nước khác. Một số thậm chí đến Hàn Quốc làm việc cho Samsung Aerospace, Daewoo Heavy Industries hay Hyundai Space & Aircraft, mang theo bí kíp chế tạo máy bay. Điều này giúp Hàn Quốc phát triển ngành hàng không, nhưng với Nga thì như mất đi “bộ não” của ngành công nghiệp quốc phòng. Không có tiền, không có người, không có nhà máy – ngành sản xuất máy bay ném bom chiến lược của Nga gần như bị đóng băng suốt thập niên 1990.
Ông Putin đã cố làm gì đó
Khi Vladimir Putin lên nắm quyền năm 2000, Nga bắt đầu phục hồi nhờ xuất khẩu năng lượng (dầu mỏ, khí đốt). Putin đặt mục tiêu tái xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng, xem đây là biểu tượng sức mạnh Nga. Ông ra lệnh sáp nhập các công ty hàng không quốc doanh bao gồm Tupolev vào United Aircraft Corporation (UAC) để tập trung nguồn lực. UAC bắt đầu khôi phục một số dây chuyền sản xuất và nâng cấp máy bay cũ, nhưng chế tạo máy bay ném bom chiến lược mới lại là chuyện khác.
Trong số các máy bay ném bom, chỉ có Tu-160 được ưu ái với chương trình nâng cấp (Tu-160M/M2) và tái sản xuất. Năm 2015, Nga tuyên bố khởi động lại dây chuyền Tu-160 tại nhà máy Kazan, mục tiêu sản xuất thêm 14 chiếc Tu-160M mới. Đến năm 2024, 4 chiếc Tu-160M2 được công bố, ông Putin thậm chí tự mình bay thử 1 chiếc mang tên “Ilya Muromets” trong 30 phút để PR. Nhưng tiến độ thì chậm như rùa: hiện chỉ có 5 chiếc đang sản xuất tại Kazan, 3 chiếc trong giai đoạn lắp ráp. Vì sao chậm thế?
Thứ nhất, thiếu hạ tầng và công nghệ. Dây chuyền sản xuất Tu-160 tại Kazan đã bị gián đoạn hơn 20 năm, nhiều máy móc lỗi thời cần đầu tư mới. Thứ hai, thiếu linh kiện. Tu-160 cần động cơ Kuznetsov NK-32 và dù UAC tuyên bố tăng sản lượng động cơ này vào năm 2021, việc chế tạo vẫn khó khăn vì phụ thuộc vào chuỗi cung ứng bị gián đoạn từ thời Liên Xô. Thứ ba, thiếu nhân lực. Các kỹ sư kỳ cựu đã nghỉ hưu hoặc rời đi, còn thế hệ mới thiếu kinh nghiệm với các thiết kế phức tạp như Tu-160. Cuối cùng, chi phí cao ngất: mỗi chiếc Tu-160M ngốn khoảng 250 triệu USD, trong khi ngân sách quốc phòng Nga đang bị căng thẳng vì chiến tranh Ukraine.
Còn Tu-95 và Tu-22M thì sao? Không có kế hoạch sản xuất mới nào cả! Nga chỉ nâng cấp các máy bay cũ (như Tu-95MS) để kéo dài tuổi thọ đến năm 2040. Lý do? Hai mẫu này không đủ “oách” như Tu-160 để Putin đầu tư, nhu cầu chiến lược cũng không đủ lớn để tái sản xuất.
Drone giá rẻ lên ngôi
Ngoài vấn đề lịch sử và hạ tầng, chi phí sản xuất là rào cản lớn. Một chiếc Tu-160 hay Tu-22M có giá từ 200-250 triệu USD, tương đương một phi đội máy bay chiến đấu Su-35 hoặc hàng trăm drone hiện đại. Trong khi đó, các máy bay ném bom chiến lược đòi hỏi bảo trì phức tạp, tiêu tốn nhiên liệu, cần phi hành đoàn lớn (Tu-160 cần 4 người). Với Nga, chi tỷ đô để làm vài chiếc máy bay ném bom mới không phải là ưu tiên đặc biệt khi họ đang dồn lực vào tên lửa và drone.
Vụ Chiến dịch Mạng Nhện của Ukraine ngày 1/6/2025 càng phơi bày sự mong manh của máy bay ném bom. Ukraine dùng drone nhỏ giá chỉ 2.000 USD (khoảng 27 triệu VND) để tấn công các căn cứ không quân Nga, phá hủy hoặc làm hư hại 40 máy bay chiến lược (bao gồm Tu-95, Tu-22M, Tu-160) với tổng thiệt hại ước tính 7 tỷ USD. Một chiếc drone rẻ như cái laptop đã “hạ gục” những cỗ máy trị giá hàng trăm triệu đô!
Điều này khiến Nga phải đặt câu hỏi: có đáng để đầu tư vào máy bay ném bom khi chúng dễ bị drone tiêu diệt thế?Thực tế, drone và tên lửa hiện đại đang thay thế vai trò của máy bay ném bom chiến lược. Nga có các tên lửa tầm xa như Kh-101 hay Kinzhai có thể phóng từ máy bay chiến đấu nhỏ gọn hoặc từ mặt đất, không cần đến Tu-160 hay Tu-95. Drone cảm tử như Lancet hay Shahed (mua từ Iran) cũng đủ sức tấn công hậu phương đối phương với chi phí thấp hơn nhiều. Theo các nhà phân tích, Nga có thể chuyển sang phát triển PAK DA, một máy bay ném bom tàng hình mới, nhưng dự án này vẫn đang “trên giấy” và khó hoàn thành trước năm 2030. Trong khi đó, drone rẻ, dễ sản xuất, khó đánh chặn, đang trở thành “ngôi sao” trên chiến trường.
Tác động chiến lược
Vụ tấn công “Mạng Nhện” không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn đả kích tinh thần của Nga. Vladimir Putin, người tự hào với sức mạnh không quân Nga, bị tổn thương danh tiếng khi các máy bay chiến lược – biểu tượng của quyền lực hạt nhân – bị drone Ukraine hạ gục chớp nhoáng.
- Tăng cường phòng không: Nga đang cố bảo vệ các căn cứ không quân bằng cách dùng lốp xe và tranh vẽ giả làm mồi nhử drone nhưng hiệu quả thấp. Họ cần đầu tư vào hệ thống phòng không hiện đại hơn như S-400 để chống drone.
- Phụ thuộc vào tên lửa và drone: Nga sẽ tăng sử dụng tên lửa tầm xa và drone cảm tử để bù đắp cho sự thiếu hụt máy bay ném bom.
- Di chuyển phi đội: Sau vụ tấn công, Nga đã chuyển một số Tu-160 đến căn cứ Anadyr, cách Ukraine 6.600 km và gần Mỹ 500 km để tránh drone Ukraine.
- Nâng cấp máy bay cũ: Thay vì sản xuất mới, Nga sẽ tiếp tục nâng cấp Tu-160M và Tu-95MS, nhưng số lượng hạn chế và chi phí vẫn cao.
#chiếntranhngavàukraine
