Biểu tượng đường sắt Shinkansen của Nhật Bản đã thay đổi ngành đường sắt thế giới 1 lần và mãi mãi như thế nào?

[A-Train The Seven]

Cách đây 60 năm, vào sáng sớm ngày 1 tháng 10 năm 1964, một con tàu màu xanh lam và trắng lướt êm ái qua vùng ngoại ô Tokyo, đường ray nâng cao đưa nó về phía nam hướng tới thành phố Osaka và một vị trí trong lịch sử.

Đây là bình minh của thời đại "tàu viên đạn" của Nhật Bản, được coi là biểu tượng tiêu biểu cho sự phục hồi đáng kinh ngạc của đất nước này sau chấn thương của Chiến tranh Thế giới thứ hai. Cùng với Thế vận hội Olympic Tokyo 1964, kỳ quan công nghệ này của những năm 1960 đánh dấu sự trở lại của đất nước này trên bàn đàm phán của cộng đồng quốc tế.

Từ tuyến đường sắt hẹp đến "tàu viên đạn"​

Sự phát triển của Shinkansen phần lớn nhờ vào lịch sử đường sắt ban đầu của Nhật Bản. Thay vì sử dụng khổ đường ray tiêu chuẩn 4 feet 8,5 inch như ở Bắc Mỹ và phần lớn châu Âu, Nhật Bản đã chọn khổ đường ray hẹp hơn là 3 feet 6 inch.

Mặc dù điều này rẻ hơn và dễ xây dựng hơn qua địa hình núi non, nhưng sức chứa bị hạn chế và tốc độ thấp.
Với bốn hòn đảo chính của Nhật Bản trải dài khoảng 3.000 km từ đầu đến cuối, hành trình giữa các thành phố lớn rất dài và thường gập ghềnh.

Vào năm 1889, thời gian di chuyển từ Tokyo đến Osaka là 16 giờ 30 phút bằng tàu hỏa - tốt hơn so với hai đến ba tuần đi bộ chỉ vài năm trước đó. Đến năm 1965, nó chỉ còn ba giờ 10 phút thông qua Shinkansen.

Thách thức địa hình và khí hậu​

Địa hình đầy thách thức của Nhật Bản và khí hậu thay đổi rất nhiều, từ mùa đông lạnh giá ở phía bắc đến độ ẩm nhiệt đới ở phía nam, đã khiến các kỹ sư đường sắt Nhật Bản trở thành những người dẫn đầu thế giới trong việc tìm ra giải pháp cho những vấn đề mới khi họ thúc đẩy ranh giới của công nghệ đường sắt.

An toàn tuyệt đối​

Mặc dù Nhật Bản là một trong những nơi không ổn định về mặt địa chất nhất trên hành tinh, dễ xảy ra động đất và sóng thần và là nơi có khoảng 10% số lượng núi lửa trên thế giới, nhưng không một hành khách nào từng thiệt mạng hoặc bị thương trên mạng lưới Shinkansen do trật đường ray trong suốt lịch sử của nó.

Thế hệ tiếp theo: ALFA-X​

Thế hệ tàu viên đạn tiếp theo, được biết đến với tên gọi ALFA-X, hiện đang được thử nghiệm ở tốc độ gần 400 km/h, mặc dù tốc độ tối đa khi hoạt động sẽ “chỉ” là 360 km/h.

Đặc điểm nổi bật của những con tàu Shinkansen này và những con tàu Shinkansen gần đây khác là mũi cực kỳ dài của chúng, được thiết kế không phải để cải thiện khí động học mà chủ yếu là để loại bỏ tiếng nổ âm thanh do “hiệu ứng piston” của tàu hỏa đi vào đường hầm và buộc các sóng nén ra khỏi đầu kia ở tốc độ siêu âm. Đây là một vấn đề đặc biệt trong các khu vực đô thị đông dân cư, nơi tiếng ồn từ các tuyến đường sắt Shinkansen từ lâu đã là nguồn gốc của những lời phàn nàn.

Tàu hỏa thử nghiệm ALFA-X cũng được trang bị công nghệ an toàn mới được thiết kế để giảm rung lắc và tiếng ồn, giảm khả năng trật đường ray trong các trận động đất lớn.

Shinkansen: Mẫu hình cho đường sắt cao tốc toàn cầu​

Hơn 10 tỷ hành khách hiện đã được vận chuyển một cách nhanh chóng và thoải mái bằng tàu hỏa, khả năng dự đoán của hoạt động khiến việc di chuyển tốc độ cao dường như trở nên thông thường và phần lớn được coi là điều hiển nhiên. Vào năm 2022, hơn 295 triệu người đã đi tàu Shinkansen xung quanh Nhật Bản.

Không có gì đáng ngạc nhiên khi nhiều quốc gia khác đã theo gót tấm gương của Nhật Bản và xây dựng đường sắt cao tốc mới trong bốn thập kỷ qua. Pháp, với mạng lưới Train à Grande Vitesse (TGV) hoạt động từ năm 1981, là một trong những quốc gia thành công nhất trong việc phát triển và xuất khẩu công nghệ đường sắt cao tốc.

Ý, Đức, Hà Lan, Đài Loan, Thổ Nhĩ Kỳ và Ả Rập Xê Út hiện đang vận hành tàu hỏa trên các tuyến đường sắt chuyên dụng kết nối các thành phố lớn của họ, cạnh tranh trực tiếp với các hãng hàng không trên các tuyến đường nội địa và quốc tế.

Trung Quốc: Cường quốc đường sắt cao tốc mới​

Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã vượt qua phần còn lại của thế giới, sử dụng sức mạnh kinh tế của mình để tạo ra mạng lưới đường sắt cao tốc dài nhất thế giới. Theo nhà điều hành đường sắt quốc gia của nước này, tổng chiều dài đạt gần 45.000 km tính đến cuối năm 2023.

Sử dụng công nghệ ban đầu được thu thập từ Nhật Bản và Tây Âu, và sau đó được phát triển bởi ngành công nghiệp đường sắt ngày càng tinh vi của mình, Trung Quốc đã nhanh chóng trở thành tay chơi hàng đầu trong lĩnh vực đường sắt cao tốc.

Tương lai của Shinkansen​

Mặc dù những con tàu dòng 0-Series màu xanh lam và trắng mang tính biểu tượng của năm 1964 đã ngừng hoạt động từ lâu, nhưng chúng vẫn tạo nên hình ảnh trong tâm trí nhiều người về một con tàu viên đạn. “Shinkansen rõ ràng hơn cả một phương tiện di chuyển”, Christopher P. Hood, học giả người Anh, tác giả của cuốn sách “Shinkansen: Từ tàu viên đạn đến biểu tượng của Nhật Bản hiện đại”, cho biết.

“Nó là biểu tượng mạnh mẽ nhất cho sự tái thiết hậu chiến và sức mạnh công nghiệp mới nổi của Nhật Bản và khi nó tiếp tục phát triển, có khả năng nó sẽ như vậy trong nhiều năm tới.” Khi những lo ngại về môi trường khiến mọi người suy nghĩ kỹ hơn về việc bay, đường sắt cao tốc có thể sẽ trải qua một làn sóng phục hưng mới, mở ra kỷ nguyên hoàng kim cho đường sắt.