Cẩn thận: AI không chỉ cướp việc mà còn cướp cả… tinh thần!

[Nguyễn Hoàng]

Một nghiên cứu mới công bố trên Scientific Reports đã chỉ ra một nghịch lý đáng suy ngẫm: AI tạo sinh có thể giúp tăng năng suất, nhưng cũng khiến nhân viên cảm thấy kém hứng thú và mất kết nối với công việc.

Làm nhanh hơn, nhưng mất kết nối và động lực​

Nghiên cứu này được thực hiện thông qua 4 thử nghiệm với sự tham gia của 3.500 người, trong đó họ được giao các nhiệm vụ thực tế như viết bài đăng Facebook, soạn email và viết đánh giá hiệu suất nhân viên.

Một nhóm người tham gia được hỗ trợ bởi ChatGPT khi thực hiện nhiệm vụ đầu tiên, sau đó làm tiếp nhiệm vụ thứ hai mà không dùng AI. Nhóm còn lại thực hiện cả hai nhiệm vụ hoàn toàn bằng tay.

Kết quả cho thấy nhóm từng sử dụng AI có hiệu suất cao hơn ở bước đầu tiên, nhưng khi đến nhiệm vụ tiếp theo (làm thủ công), năng suất thủ công của họ giảm 11% và mức độ cảm thấy nhàm chán tăng 20%.

Đặc biệt, với những nhiệm vụ đòi hỏi tư duy phản biện và sự cá nhân hóa cao như viết đánh giá hiệu suất nhân sự, việc sử dụng AI khiến người lao động cảm thấy xa cách với nội dung công việc, thiếu sự tham gia cảm xúc và tinh thần cá nhân. Họ cảm thấy mình không thực sự là người kiểm soát kết quả – một yếu tố quan trọng giúp duy trì động lực nội tại trong công việc.

Doanh nghiệp cần cân bằng giữa năng suất và cảm xúc con người​

Dù AI tạo sinh mang lại hiệu quả cao về mặt thời gian và năng suất, nghiên cứu này là một lời nhắc rằng: công nghệ không thể thay thế hoàn toàn yếu tố cảm xúc và sự gắn kết của con người trong công việc.

Nhóm nghiên cứu – bao gồm các tác giả Yukun Liu, Suqing Wu, Mengqi Ruan, Siyu Chen và Xiao-Yun Xie – đã đề xuất 5 giải pháp thực tiễn giúp nhà quản lý sử dụng AI một cách khôn ngoan:

1. Kết hợp giữa AI và con người: Hãy để AI phác thảo phần đầu, nhân viên hoàn thiện phần sau, đặc biệt với các nội dung như đánh giá hiệu suất.
2. Thiết kế những công việc “không AI” thật hấp dẫn: Ví dụ, tổ chức các buổi động não sáng tạo, khuyến khích tương tác người – người.
3. Minh bạch về vai trò AI: Cần xác định rõ ràng rằng AI là công cụ hỗ trợ, không phải người thay thế.
4. Luân phiên công việc có và không có AI: Giúp nhân viên duy trì khả năng làm việc thủ công và sự đa dạng trong nhiệm vụ.
5. Đào tạo kỹ năng làm việc cùng AI một cách có ý thức: Nhằm tránh tình trạng lệ thuộc và giúp nhân viên vẫn cảm thấy mình là trung tâm trong quá trình sáng tạo và thực thi công việc.

Mục tiêu cuối cùng không phải là chọn giữa con người hay AI, mà là xây dựng một quy trình cộng tác hợp lý để cả hai hỗ trợ lẫn nhau. Khi đó, AI không chỉ giúp công việc hiệu quả hơn mà còn mang lại cảm giác ý nghĩa và thú vị cho người lao động.

Nguồn: https://songai.vn/posts/ai-tao-sinh...-nhan-vien-mat-dong-luc-va-cam-thay-nham-chan