Bùi Minh Nhật
Intern Writer
Hệ thống tách giãn Đông Phi (East African Rift System – EARS) là một trong những đặc điểm địa chất đặc biệt nhất trên Trái Đất. Kéo dài hơn 6.000 km từ Ethiopia đến Malawi, EARS là nơi các mảng kiến tạo đang dần tách rời nhau, tạo ra các thung lũng sâu, dãy núi lửa hùng vĩ như Kilimanjaro, và nguồn năng lượng địa nhiệt dồi dào đặc biệt là ở Kenya, nơi 90% điện năng đến từ các nguồn tái tạo, chủ yếu là địa nhiệt.
Tuy nhiên, điều gì đang thực sự thúc đẩy quá trình tách giãn này từ sâu trong lòng đất vẫn là câu hỏi gây tranh cãi trong giới khoa học. Một giả thuyết phổ biến cho rằng toàn bộ hệ thống rift được cung cấp năng lượng bởi một siêu cột khói manti khối đá nóng khổng lồ từ sâu dưới lớp phủ Trái Đất trồi lên. Giả thuyết khác thì cho rằng, thay vào đó, có thể tồn tại nhiều luồng vật chất nóng nhỏ hơn nằm rải rác dọc theo chiều dài của rift.
Mới đây, một nghiên cứu của Đại học Glasgow tại mỏ địa nhiệt Menengai ở Kenya đã cung cấp bằng chứng mạnh mẽ ủng hộ giả thuyết siêu cột khói. Bằng cách phân tích tỷ lệ đồng vị neon một loại khí hiếm trong mẫu khí từ mỏ địa nhiệt, các nhà khoa học nhận thấy chúng có dấu vết tương tự như những gì từng được phát hiện ở các khu vực khác trong hệ thống rift, từ đám mây Afar ở Ethiopia cho tới thung lũng đứt gãy phía Tây giữa Uganda và Cộng hòa Dân chủ Congo. Những phát hiện này cho thấy có thể tồn tại một nguồn vật chất nóng chung có lẽ bắt nguồn từ ranh giới giữa lõi và lớp phủ của Trái Đất đang nâng đỡ toàn bộ khu vực Đông Phi và đẩy các mảng lục địa dần xa nhau.
Từ nghiên cứu địa chất đến tương lai của cả lục địa
Không chỉ có giá trị học thuật, các phát hiện về EARS còn có tác động rất thực tế. Do nhu cầu khai thác địa nhiệt để phát triển năng lượng tái tạo, các công ty đã tiến hành hàng loạt cuộc khoan khảo sát tại Đông Phi, tạo ra nguồn dữ liệu quý giá cho các nhà địa chất. Điều này giúp họ hiểu sâu hơn về cơ chế vận hành của Trái Đất từ dưới sâu điều mà trước đây gần như không thể tiếp cận.Một nghiên cứu khác từ năm 2023 do Đại học Virginia Tech thực hiện cũng ủng hộ giả thuyết rằng một siêu cột khói đang đẩy dòng magma tràn về phía Bắc, lý giải cho các biến dạng địa chất bất thường song song với khe nứt, thay vì vuông góc như thông thường.
Mặc dù với mắt thường, hệ thống tách giãn này có vẻ “tĩnh lặng”, nhưng theo thời gian địa chất kéo dài hàng triệu năm nó có thể khiến châu Phi tách làm hai, mở ra một đại dương hoàn toàn mới giữa lục địa. Dù điều đó chưa chắc chắn sẽ xảy ra, nhưng những gì đang diễn ra ở EARS là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng hành tinh của chúng ta vẫn còn sống, và vẫn đang biến đổi không ngừng từ bên trong. (popularmechanics)
