xunghuduongkhi
Cháu đã lớn thế này rồi à. Lại đây chú ôm cái coi.
Việc phục dựng một tác phẩm sử thi đồ sộ từ những mảnh vỡ cổ xưa là một hành trình gian nan và tốn nhiều thời gian. Tuy nhiên, sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đã thổi một làn gió mới vào hành trình này, giúp đẩy nhanh quá trình phục dựng Sử thi Gilgamesh - một trong những văn bản văn học lâu đời nhất thế giới.
Năm 1872, George Smith, một nhân viên tại Bảo tàng Anh, đã có một phát hiện chấn động thế giới khi đang nghiên cứu một tấm đất sét phủ bụi. Bằng kiến thức về chữ hình nêm cổ, ông đã giải mã được câu chuyện về trận Đại hồng thủy thời cổ đại được ghi lại trên tấm đất sét.
"Tôi là người đầu tiên được đọc nó sau hơn 2.000 năm chìm vào quên lãng", Smith chia sẻ trong niềm phấn khích tột độ. Ông nhận ra rằng tấm đất sét chỉ là một phần nhỏ của một tác phẩm đồ sộ hơn nhiều - một tác phẩm mà nhiều người tin rằng có thể làm sáng tỏ Sách Sáng thế trong Kinh thánh.
Phát hiện này đã đưa Smith, một chàng trai xuất thân từ tầng lớp lao động và tự học chữ hình nêm, trở nên nổi tiếng. Ông dành phần đời còn lại để tìm kiếm những mảnh ghép còn thiếu của sử thi, thực hiện nhiều chuyến đi đến Trung Đông trước khi qua đời vì bệnh tật trong hành trình cuối cùng vào năm 1876, ở tuổi 36.
Kể từ đó, các thế hệ nhà nghiên cứu Assyriology - chuyên gia về chữ hình nêm - đã tiếp nối hành trình của Smith, miệt mài ghép nối các mảnh vỡ để phục dựng lại Sử thi Gilgamesh.
Các nhà khoa học phải đối mặt với một bài toán khổng lồ. Hơn nửa triệu tấm đất sét chữ hình nêm đang nằm rải rác trong các viện bảo tàng và trường đại học trên khắp thế giới, cùng với vô số mảnh vỡ khác. Tuy nhiên, do thiếu chuyên gia giải mã chữ hình nêm, nhiều tấm đất sét vẫn chưa được nghiên cứu và xuất bản. Dù đã trải qua nhiều thế hệ nghiên cứu, khoảng 30% nội dung của Sử thi Gilgamesh vẫn bị thất lạc, để lại nhiều lỗ hổng trong việc tìm hiểu toàn bộ tác phẩm cũng như văn phong của người Lưỡng Hà cổ đại.
May mắn thay, dự án trí tuệ nhân tạo mang tên Fragmentarium đã và đang giúp lấp đầy những khoảng trống trong Sử thi Gilgamesh. Dưới sự dẫn dắt của Giáo sư Enrique Jiménez tại Viện Nghiên cứu Assyriology thuộc Đại học Ludwig Maximilian ở Munich, nhóm Fragmentarium sử dụng AI để ghép nối các mảnh vỡ được số hóa với tốc độ nhanh hơn nhiều so với khả năng của con người.
Đến nay, AI đã giúp các nhà nghiên cứu phát hiện ra những đoạn mới của Sử thi Gilgamesh, cũng như hàng trăm từ và dòng chữ bị thiếu trong nhiều tác phẩm khác. Giáo sư danh dự Andrew George tại Đại học London, một chuyên gia hàng đầu về Sử thi Gilgamesh và là dịch giả của một trong những bản dịch tiếng Anh của sử thi, cho biết: "Đây là một bước tiến vượt bậc so với những gì chúng ta đã làm kể từ thời George Smith".
Nếu trước năm 2018, chỉ có khoảng 5.000 mảnh vỡ được tìm thấy, thì trong 6 năm qua, nhóm của Jiménez đã ghép nối thành công hơn 1.500 mảnh vỡ khác, bao gồm cả những mảnh liên quan đến một bài thánh ca mới được phát hiện về thành phố Babylon và 20 mảnh vỡ từ Gilgamesh bổ sung chi tiết cho hơn 100 dòng của sử thi.
Theo Giáo sư Jiménez, các mảnh vỡ mới của Gilgamesh đã cung cấp thêm nhiều chi tiết hấp dẫn cho câu chuyện.
Sử thi xoay quanh tình bạn giữa Gilgamesh, vị vua á thần của Uruk, và người bạn đồng hành hoang dã Enkidu. Sau khi Gilgamesh và Enkidu giết Humbaba (con quái vật bảo vệ Rừng Cedar), các vị thần đã trừng phạt Gilgamesh bằng cách lấy đi mạng sống của Enkidu. Gilgamesh đau đớn khôn nguôi, ông từ chối chôn cất Enkidu cho đến 7 ngày sau, khi một con giòi chui ra từ mũi của người bạn thân.
"Làm sao tôi có thể yên lòng? Khi Enkidu, người bạn mà tôi yêu quý, đã hóa thành đất sét. Liệu rồi đây tôi cũng sẽ giống như anh ấy, nằm xuống và không bao giờ thức dậy nữa, cho đến muôn đời?", Gilgamesh day dứt. Để thoát khỏi nỗi ám ảnh về cái chết, Gilgamesh đã lên đường tìm kiếm tổ tiên của mình là Utnapishtim, một nhân vật tương tự như Noah trong Kinh thánh, người đã sống sót sau trận Đại hồng thủy, với hy vọng học được bí mật của sự bất tử.
Cuối cùng, Gilgamesh cũng tìm thấy Utnapishtim. Tuy nhiên, vị anh hùng sống sót sau trận Đại hồng thủy không thể giúp Gilgamesh đạt được sự bất tử. Thay vào đó, Utnapishtim chia sẻ câu chuyện về cuộc đời mình trước và trong trận lụt. Phần kết của sử thi gợi ý rằng chính sự khôn ngoan của Utnapishtim và kiến thức mà ông truyền dạy mới là phần thưởng quý giá nhất cho hành trình của Gilgamesh.
Những mảnh vỡ mới được phát hiện nhờ sự trợ giúp của AI đã bổ sung thêm nhiều chi tiết quan trọng cho câu chuyện. Chẳng hạn, một mảnh vỡ tiết lộ rằng sau khi giết quái vật rừng, Gilgamesh và Enkidu đã đến Nippur, trung tâm tôn giáo của Lưỡng Hà và là nơi ngự trị của thần Enlil. "Họ đến đó cùng nhau để xoa dịu cơn thịnh nộ của Enlil vì đã giết Humbaba, kẻ được ngài bảo trợ", Giáo sư Jiménez cho biết.
Benjamin R. Foster, Giáo sư chuyên ngành chữ hình nêm và là dịch giả Gilgamesh tại Đại học Yale, cho biết những phát hiện mới cũng tiết lộ chi tiết về nỗ lực của Enkidu trong việc thuyết phục Gilgamesh không giết Humbaba. Những dòng khác kể về lời cầu nguyện của mẹ Gilgamesh, van xin thần Mặt trời ban phước cho Enkidu để anh có thể dẫn dắt Gilgamesh vượt qua Rừng Cedar an toàn.
Một số phát hiện mới đã được Sophus Helle (Nhà xuất bản Đại học Yale, 2021) và George (Penguin Classics, 2020) bổ sung vào bản dịch tiếng Anh của Sử thi Gilgamesh. Những phát hiện gần đây nhất vẫn chưa được công bố, nhưng nhóm của Jiménez sẽ sớm chia sẻ tất cả những gì mới mẻ nhất đến công chúng thông qua bản dịch Gilgamesh trên Thư viện Điện tử Babylon.
Helle, một trong những dịch giả của sử thi, bày tỏ sự thích thú trước cách mà Sử thi Gilgamesh dần hé lộ những bí mật của nó: "Nó vô cùng cổ xưa nhưng vẫn sống động và biến hóa khi tôi nghiên cứu. Điều đó khiến công việc dịch thuật trở nên thú vị hơn bao giờ hết."
Jiménez tin tưởng rằng AI sẽ cho phép các nhà nghiên cứu khám phá thêm nhiều bí ẩn trong các văn bản cổ. Nhóm của ông đã hoàn thành việc nghiên cứu bộ sưu tập tại Bảo tàng Anh và đang hợp tác với các đồng nghiệp tại Bảo tàng Iraq ở Baghdad, nơi họ hy vọng sẽ tìm thấy thêm nhiều mảnh ghép của Sử thi Gilgamesh.
Hành trình tìm lại ánh sáng của Sử thi Gilgamesh
Năm 1872, George Smith, một nhân viên tại Bảo tàng Anh, đã có một phát hiện chấn động thế giới khi đang nghiên cứu một tấm đất sét phủ bụi. Bằng kiến thức về chữ hình nêm cổ, ông đã giải mã được câu chuyện về trận Đại hồng thủy thời cổ đại được ghi lại trên tấm đất sét.
"Tôi là người đầu tiên được đọc nó sau hơn 2.000 năm chìm vào quên lãng", Smith chia sẻ trong niềm phấn khích tột độ. Ông nhận ra rằng tấm đất sét chỉ là một phần nhỏ của một tác phẩm đồ sộ hơn nhiều - một tác phẩm mà nhiều người tin rằng có thể làm sáng tỏ Sách Sáng thế trong Kinh thánh.
Phát hiện này đã đưa Smith, một chàng trai xuất thân từ tầng lớp lao động và tự học chữ hình nêm, trở nên nổi tiếng. Ông dành phần đời còn lại để tìm kiếm những mảnh ghép còn thiếu của sử thi, thực hiện nhiều chuyến đi đến Trung Đông trước khi qua đời vì bệnh tật trong hành trình cuối cùng vào năm 1876, ở tuổi 36.
Kể từ đó, các thế hệ nhà nghiên cứu Assyriology - chuyên gia về chữ hình nêm - đã tiếp nối hành trình của Smith, miệt mài ghép nối các mảnh vỡ để phục dựng lại Sử thi Gilgamesh.
AI - "Cánh tay phải" đắc lực của các nhà nghiên cứu
Các nhà khoa học phải đối mặt với một bài toán khổng lồ. Hơn nửa triệu tấm đất sét chữ hình nêm đang nằm rải rác trong các viện bảo tàng và trường đại học trên khắp thế giới, cùng với vô số mảnh vỡ khác. Tuy nhiên, do thiếu chuyên gia giải mã chữ hình nêm, nhiều tấm đất sét vẫn chưa được nghiên cứu và xuất bản. Dù đã trải qua nhiều thế hệ nghiên cứu, khoảng 30% nội dung của Sử thi Gilgamesh vẫn bị thất lạc, để lại nhiều lỗ hổng trong việc tìm hiểu toàn bộ tác phẩm cũng như văn phong của người Lưỡng Hà cổ đại.
May mắn thay, dự án trí tuệ nhân tạo mang tên Fragmentarium đã và đang giúp lấp đầy những khoảng trống trong Sử thi Gilgamesh. Dưới sự dẫn dắt của Giáo sư Enrique Jiménez tại Viện Nghiên cứu Assyriology thuộc Đại học Ludwig Maximilian ở Munich, nhóm Fragmentarium sử dụng AI để ghép nối các mảnh vỡ được số hóa với tốc độ nhanh hơn nhiều so với khả năng của con người.
Đến nay, AI đã giúp các nhà nghiên cứu phát hiện ra những đoạn mới của Sử thi Gilgamesh, cũng như hàng trăm từ và dòng chữ bị thiếu trong nhiều tác phẩm khác. Giáo sư danh dự Andrew George tại Đại học London, một chuyên gia hàng đầu về Sử thi Gilgamesh và là dịch giả của một trong những bản dịch tiếng Anh của sử thi, cho biết: "Đây là một bước tiến vượt bậc so với những gì chúng ta đã làm kể từ thời George Smith".
Nếu trước năm 2018, chỉ có khoảng 5.000 mảnh vỡ được tìm thấy, thì trong 6 năm qua, nhóm của Jiménez đã ghép nối thành công hơn 1.500 mảnh vỡ khác, bao gồm cả những mảnh liên quan đến một bài thánh ca mới được phát hiện về thành phố Babylon và 20 mảnh vỡ từ Gilgamesh bổ sung chi tiết cho hơn 100 dòng của sử thi.
Những bí mật được hé lộ
Theo Giáo sư Jiménez, các mảnh vỡ mới của Gilgamesh đã cung cấp thêm nhiều chi tiết hấp dẫn cho câu chuyện.
Sử thi xoay quanh tình bạn giữa Gilgamesh, vị vua á thần của Uruk, và người bạn đồng hành hoang dã Enkidu. Sau khi Gilgamesh và Enkidu giết Humbaba (con quái vật bảo vệ Rừng Cedar), các vị thần đã trừng phạt Gilgamesh bằng cách lấy đi mạng sống của Enkidu. Gilgamesh đau đớn khôn nguôi, ông từ chối chôn cất Enkidu cho đến 7 ngày sau, khi một con giòi chui ra từ mũi của người bạn thân.
"Làm sao tôi có thể yên lòng? Khi Enkidu, người bạn mà tôi yêu quý, đã hóa thành đất sét. Liệu rồi đây tôi cũng sẽ giống như anh ấy, nằm xuống và không bao giờ thức dậy nữa, cho đến muôn đời?", Gilgamesh day dứt. Để thoát khỏi nỗi ám ảnh về cái chết, Gilgamesh đã lên đường tìm kiếm tổ tiên của mình là Utnapishtim, một nhân vật tương tự như Noah trong Kinh thánh, người đã sống sót sau trận Đại hồng thủy, với hy vọng học được bí mật của sự bất tử.
Cuối cùng, Gilgamesh cũng tìm thấy Utnapishtim. Tuy nhiên, vị anh hùng sống sót sau trận Đại hồng thủy không thể giúp Gilgamesh đạt được sự bất tử. Thay vào đó, Utnapishtim chia sẻ câu chuyện về cuộc đời mình trước và trong trận lụt. Phần kết của sử thi gợi ý rằng chính sự khôn ngoan của Utnapishtim và kiến thức mà ông truyền dạy mới là phần thưởng quý giá nhất cho hành trình của Gilgamesh.
Những mảnh vỡ mới được phát hiện nhờ sự trợ giúp của AI đã bổ sung thêm nhiều chi tiết quan trọng cho câu chuyện. Chẳng hạn, một mảnh vỡ tiết lộ rằng sau khi giết quái vật rừng, Gilgamesh và Enkidu đã đến Nippur, trung tâm tôn giáo của Lưỡng Hà và là nơi ngự trị của thần Enlil. "Họ đến đó cùng nhau để xoa dịu cơn thịnh nộ của Enlil vì đã giết Humbaba, kẻ được ngài bảo trợ", Giáo sư Jiménez cho biết.
Benjamin R. Foster, Giáo sư chuyên ngành chữ hình nêm và là dịch giả Gilgamesh tại Đại học Yale, cho biết những phát hiện mới cũng tiết lộ chi tiết về nỗ lực của Enkidu trong việc thuyết phục Gilgamesh không giết Humbaba. Những dòng khác kể về lời cầu nguyện của mẹ Gilgamesh, van xin thần Mặt trời ban phước cho Enkidu để anh có thể dẫn dắt Gilgamesh vượt qua Rừng Cedar an toàn.
Một số phát hiện mới đã được Sophus Helle (Nhà xuất bản Đại học Yale, 2021) và George (Penguin Classics, 2020) bổ sung vào bản dịch tiếng Anh của Sử thi Gilgamesh. Những phát hiện gần đây nhất vẫn chưa được công bố, nhưng nhóm của Jiménez sẽ sớm chia sẻ tất cả những gì mới mẻ nhất đến công chúng thông qua bản dịch Gilgamesh trên Thư viện Điện tử Babylon.
Helle, một trong những dịch giả của sử thi, bày tỏ sự thích thú trước cách mà Sử thi Gilgamesh dần hé lộ những bí mật của nó: "Nó vô cùng cổ xưa nhưng vẫn sống động và biến hóa khi tôi nghiên cứu. Điều đó khiến công việc dịch thuật trở nên thú vị hơn bao giờ hết."
Jiménez tin tưởng rằng AI sẽ cho phép các nhà nghiên cứu khám phá thêm nhiều bí ẩn trong các văn bản cổ. Nhóm của ông đã hoàn thành việc nghiên cứu bộ sưu tập tại Bảo tàng Anh và đang hợp tác với các đồng nghiệp tại Bảo tàng Iraq ở Baghdad, nơi họ hy vọng sẽ tìm thấy thêm nhiều mảnh ghép của Sử thi Gilgamesh.
