Hoàng Anh
Writer
Trong bối cảnh cạnh tranh kinh tế và địa chính trị toàn cầu ngày càng gay gắt, đất hiếm, nhóm 17 nguyên tố hóa học có vai trò quan trọng trong sản xuất công nghệ cao, đang trở thành "con bài chiến lược" được các siêu cường, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc, sử dụng để giành lợi thế.
Đất hiếm: Nguyên liệu không thể thiếu của công nghệ cao
Đất hiếm, bao gồm Scandi (Sc), Ytri (Y) và 15 nguyên tố nhóm Lanthan, sở hữu những tính chất đặc biệt như từ tính, quang học, điện hóa và siêu dẫn. Dù tên gọi là "hiếm", chúng không thực sự quá khan hiếm trong tự nhiên. Tuy nhiên, do đặc tính địa hóa học, các nguyên tố này thường phân tán, không tập trung thành khoáng vật, khiến việc khai thác trở nên khó khăn và tốn kém. Quá trình phân tách các nguyên tố đất hiếm cũng phức tạp do tính chất hóa học tương đồng. Ngoài ra, khai thác đất hiếm có thể gây tổn hại lớn đến môi trường, đặc biệt là ở các mỏ bất hợp pháp.
Ứng dụng đa dạng của đất hiếm
Đất hiếm là nguyên liệu không thể thiếu trong sản xuất các thiết bị công nghệ cao như:
Trung Quốc: "Ông trùm" đất hiếm
Theo dữ liệu của Geological Survey (Mỹ), trữ lượng đất hiếm toàn cầu ước tính khoảng 120 triệu tấn. Trung Quốc sở hữu 44 triệu tấn, Brazil 22 triệu tấn, Nga 18 triệu tấn...
Trung Quốc hiện là nhà sản xuất và cung cấp đất hiếm lớn nhất thế giới, chiếm tới 70% sản lượng khai thác và 90% công suất tinh luyện. Ngoài ra, Trung Quốc còn là nhà cung cấp than chì, titanium lớn nhất thế giới và đóng vai trò quan trọng trong tinh luyện lithium, kim loại thiết yếu cho pin xe điện.
Mỹ và nỗ lực "thoát Trung"
Trong thập kỷ 1980, Mỹ từng là cường quốc đất hiếm. Tuy nhiên, do chi phí khai thác, nhân công và tác động môi trường, Mỹ đã chuyển sang phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc.
Hiện tại, Mỹ tiêu thụ 9% lượng đất hiếm của thế giới, nhưng đang gặp nhiều rào cản trong việc khai thác khoáng sản trong nước do các quy định về môi trường và quy trình cấp phép kéo dài.
Châu Âu và các quốc gia khác
Lục địa châu Âu cũng có trữ lượng đất hiếm dồi dào, nhưng hiện chưa có hoạt động khai thác. EU dự kiến chỉ đáp ứng được 22% nhu cầu vào năm 2030.
Một số quốc gia có trữ lượng lớn nhưng sản lượng khai thác thấp, như Brazil, chỉ sản xuất 80 tấn vào năm 2022.
Đất hiếm: "Vũ khí" trong chiến tranh thương mại
Với vai trò quan trọng trong sản xuất công nghệ cao, đất hiếm ngày càng được xem là "con bài chiến lược" trong cuộc cạnh tranh giữa các siêu cường.
Trung Quốc đã sớm xác định ngành công nghiệp khai thác và chế biến đất hiếm là trọng tâm chiến lược. Năm 1992, nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình từng nói: "Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm".
Trung Quốc đã từng sử dụng đất hiếm như một "vũ khí" trong các tranh chấp thương mại và địa chính trị:
Cuộc đua đa dạng hóa nguồn cung
Trước sự thống trị của Trung Quốc, Mỹ và các đồng minh đang nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm.
Tháng 6/2022, Mỹ công bố Hiệp định đối tác an ninh khoáng sản (MSP) với 13 thành viên, nhằm đảm bảo chuỗi cung ứng các khoáng sản quan trọng, bao gồm 17 loại khoáng sản thuộc nhóm đất hiếm.
EU cũng ban hành Đạo luật khoáng sản thiết yếu vào tháng 3/2023, với mục tiêu giảm sự phụ thuộc vào các nước thứ ba. EU đặt mục tiêu tự chủ đối với các kim loại đất hiếm quan trọng vào năm 2030. Mới đây, EU đã ký thỏa thuận hợp tác chiến lược với Chile, một trong ba nước sở hữu lithium lớn nhất thế giới.
Cuộc đua giành quyền kiểm soát nguồn cung đất hiếm sẽ tiếp tục nóng lên trên toàn cầu, khi thế giới ngày càng cần những loại khoáng sản này trong quá trình chuyển đổi xanh và phát triển công nghệ. Quyền lực về đất hiếm có thể trở thành quyền lực về địa chính trị trong tương lai.
Đất hiếm: Nguyên liệu không thể thiếu của công nghệ cao
Đất hiếm, bao gồm Scandi (Sc), Ytri (Y) và 15 nguyên tố nhóm Lanthan, sở hữu những tính chất đặc biệt như từ tính, quang học, điện hóa và siêu dẫn. Dù tên gọi là "hiếm", chúng không thực sự quá khan hiếm trong tự nhiên. Tuy nhiên, do đặc tính địa hóa học, các nguyên tố này thường phân tán, không tập trung thành khoáng vật, khiến việc khai thác trở nên khó khăn và tốn kém. Quá trình phân tách các nguyên tố đất hiếm cũng phức tạp do tính chất hóa học tương đồng. Ngoài ra, khai thác đất hiếm có thể gây tổn hại lớn đến môi trường, đặc biệt là ở các mỏ bất hợp pháp.
Ứng dụng đa dạng của đất hiếm
Đất hiếm là nguyên liệu không thể thiếu trong sản xuất các thiết bị công nghệ cao như:
- Điện tử tiêu dùng: Điện thoại di động, máy tính, màn hình LCD.
- Năng lượng tái tạo: Pin lưu trữ, tấm pin mặt trời, turbine gió.
- Giao thông vận tải: Xe ô tô điện.
- Y tế: Máy MRI, máy chụp X-quang, thiết bị chẩn đoán và điều trị ung thư.
- Quốc phòng: Tàu ngầm hạt nhân, tàu khu trục, máy bay tiêm kích, hệ thống tên lửa, thiết bị laser, radar, thiết bị định vị thủy âm...
Trung Quốc: "Ông trùm" đất hiếm
Theo dữ liệu của Geological Survey (Mỹ), trữ lượng đất hiếm toàn cầu ước tính khoảng 120 triệu tấn. Trung Quốc sở hữu 44 triệu tấn, Brazil 22 triệu tấn, Nga 18 triệu tấn...
Trung Quốc hiện là nhà sản xuất và cung cấp đất hiếm lớn nhất thế giới, chiếm tới 70% sản lượng khai thác và 90% công suất tinh luyện. Ngoài ra, Trung Quốc còn là nhà cung cấp than chì, titanium lớn nhất thế giới và đóng vai trò quan trọng trong tinh luyện lithium, kim loại thiết yếu cho pin xe điện.
Mỹ và nỗ lực "thoát Trung"
Trong thập kỷ 1980, Mỹ từng là cường quốc đất hiếm. Tuy nhiên, do chi phí khai thác, nhân công và tác động môi trường, Mỹ đã chuyển sang phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc.
Hiện tại, Mỹ tiêu thụ 9% lượng đất hiếm của thế giới, nhưng đang gặp nhiều rào cản trong việc khai thác khoáng sản trong nước do các quy định về môi trường và quy trình cấp phép kéo dài.
Châu Âu và các quốc gia khác
Lục địa châu Âu cũng có trữ lượng đất hiếm dồi dào, nhưng hiện chưa có hoạt động khai thác. EU dự kiến chỉ đáp ứng được 22% nhu cầu vào năm 2030.
Một số quốc gia có trữ lượng lớn nhưng sản lượng khai thác thấp, như Brazil, chỉ sản xuất 80 tấn vào năm 2022.
Đất hiếm: "Vũ khí" trong chiến tranh thương mại
Với vai trò quan trọng trong sản xuất công nghệ cao, đất hiếm ngày càng được xem là "con bài chiến lược" trong cuộc cạnh tranh giữa các siêu cường.
Trung Quốc đã sớm xác định ngành công nghiệp khai thác và chế biến đất hiếm là trọng tâm chiến lược. Năm 1992, nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình từng nói: "Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm".
Trung Quốc đã từng sử dụng đất hiếm như một "vũ khí" trong các tranh chấp thương mại và địa chính trị:
- Năm 2010, Trung Quốc dừng xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản do căng thẳng liên quan đến tranh chấp chủ quyền quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.
- Trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung năm 2017, Trung Quốc cắt giảm sản lượng đất hiếm xuất sang Mỹ.
- Tháng 8/2023, Trung Quốc "khóa van" dòng chảy galli và germani sang Mỹ, hai kim loại hiếm quan trọng trong sản xuất chip.
- Đầu tháng 12/2024, Trung Quốc tiếp tục cấm xuất khẩu 1 số sản phẩm bán dẫn có chứa gallium, germanium và antimony.
Cuộc đua đa dạng hóa nguồn cung
Trước sự thống trị của Trung Quốc, Mỹ và các đồng minh đang nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm.
Tháng 6/2022, Mỹ công bố Hiệp định đối tác an ninh khoáng sản (MSP) với 13 thành viên, nhằm đảm bảo chuỗi cung ứng các khoáng sản quan trọng, bao gồm 17 loại khoáng sản thuộc nhóm đất hiếm.
EU cũng ban hành Đạo luật khoáng sản thiết yếu vào tháng 3/2023, với mục tiêu giảm sự phụ thuộc vào các nước thứ ba. EU đặt mục tiêu tự chủ đối với các kim loại đất hiếm quan trọng vào năm 2030. Mới đây, EU đã ký thỏa thuận hợp tác chiến lược với Chile, một trong ba nước sở hữu lithium lớn nhất thế giới.
Cuộc đua giành quyền kiểm soát nguồn cung đất hiếm sẽ tiếp tục nóng lên trên toàn cầu, khi thế giới ngày càng cần những loại khoáng sản này trong quá trình chuyển đổi xanh và phát triển công nghệ. Quyền lực về đất hiếm có thể trở thành quyền lực về địa chính trị trong tương lai.
