From Beijing with Love
Cháu đã lớn thế này rồi à. Lại đây chú ôm cái coi.
Tại sao các doanh nghiệp lớn của Nhật Bản ngày càng phát đạt nhưng đời sống của người dân Nhật Bản lại không hề khá giả hơn? Câu trả lời nằm ở một lựa chọn mang tính bước ngoặt: doanh nghiệp Nhật đã từ bỏ "Made in Japan".
Sự khác biệt lớn nhất giữa Nhật Bản và Đức chính là xuất khẩu. Động lực chính đằng sau hiệu suất kinh tế vượt trội của Đức chính là "xuất khẩu của ngành sản xuất". Đối mặt với thị trường nội địa có nhu cầu thấp, các doanh nghiệp Đức đã buộc phải tích cực tìm kiếm và mở rộng thị trường ra nước ngoài. Trái ngược hoàn toàn với Nhật Bản, nơi dù đồng Yên mất giá nhưng sản lượng xuất khẩu lại không hề tăng, người Đức đã tận dụng cơ hội để vươn ra thế giới. Khi xuất khẩu tăng trưởng ổn định, ngay cả khi năng suất lao động tăng, cả số lượng việc làm và tiền lương đều tăng theo. Đây chính là thực tế tại Đức, quốc gia phát triển duy nhất mà cả ba yếu tố này cùng tăng trưởng một cách bền vững.
Bước ngoặt của hai nền kinh tế diễn ra gần như cùng thời điểm vào đầu những năm 1990. Trong khi Đức đối mặt với sự thống nhất đất nước và đứng trước lựa chọn di dời sản xuất sang các nước Đông Âu có chi phí rẻ hơn, các doanh nghiệp Nhật Bản lại bắt đầu đẩy mạnh đầu tư ra nước ngoài. Năng suất lao động của Nhật Bản kể từ thời điểm đó đã chững lại một cách rõ rệt, khởi đầu cho "30 năm đã mất".
Người Đức đã đưa ra 1 quyết định lịch sử: họ kiên quyết bám trụ với thương hiệu "Made in Germany", tiếp tục sản xuất trong nước và xuất khẩu ra thế giới. Để làm được điều đó, họ đã chuyển hướng sang sản phẩm có giá trị gia tăng cao và giá thành cao, phương châm "tạo ra những thứ mà người nước ngoài sẵn sàng trả giá cao để sở hữu". BMW là một ví dụ điển hình. Họ vẫn duy trì các nhà máy chính tại Đức và từ đó xuất khẩu sang thị trường lớn nhất là Trung Quốc, một chiến lược hoàn toàn khác biệt so với những nhà sản xuất ô tô Nhật Bản vốn đã xây dựng các nhà máy sản xuất tại Trung Quốc.
Nhật Bản dù là quốc gia có số lượng doanh nghiệp lâu đời nhiều nhất thế giới, lại không thể học hỏi từ chính di sản của mình. Trong khi doanh nghiệp lâu đời của Nhật tồn tại được nhờ đi theo con đường sản phẩm giá trị gia tăng cao, thì phần lớn các công ty lại chọn con đường cạnh tranh giá rẻ và bán số lượng lớn (bạc lợi đa tiêu). Có thể nói, Đức đã kiên quyết giữ lấy "Made in Germany" còn Nhật Bản lại dễ dàng từ bỏ "Made in Japan".
Quyết định mở rộng sản xuất ra nước ngoài của các doanh nghiệp lớn Nhật Bản đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Không giống như ở Đức, Nhật Bản có một hệ thống "keiretsu" (chuỗi cung ứng), nơi doanh nghiệp vừa và nhỏ phụ thuộc vào tập đoàn lớn. Khi các tập đoàn này di chuyển nhà máy ra nước ngoài, họ chỉ mang theo một số ít đối tác cốt lõi, bỏ lại phần lớn công ty khác trong nước đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt để giành giật những đơn hàng còn lại, dẫn đến một cuộc thanh lọc và đào thải quy mô lớn.
Các chuyên gia Đức gọi hệ thống keiretsu của Nhật là một "liều thuốc phiện". Doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể không giàu có nhưng cuộc sống của họ ổn định, chỉ cần tuân theo chỉ đạo của cấp trên. Môi trường ổn định này đã khiến họ ngại thay đổi và chấp nhận rủi ro, kết quả là các doanh nghiệp càng nhỏ lại càng bị tụt hậu về công nghệ. Cuối cùng, Đức đã chọn con đường "cả doanh nghiệp và đất nước cùng phát triển", trong khi Nhật Bản lại đi theo con đường "doanh nghiệp lớn phát triển, đất nước suy tàn". Những tập đoàn hàng đầu như Toyota hay Sony vẫn rất giàu có, nhưng vì mở rộng sản xuất ra nước ngoài, các cơ sở tạo ra giá trị gia tăng tại Nhật Bản đã bị thu hẹp.
Tại sao lại có sự khác biệt 180 độ này? Cả hai đều tuân theo nguyên tắc tối đa hóa lợi nhuận. Không thể nói tất cả nhà quản lý Nhật Bản đã đưa ra quyết định sai lầm trong suốt 30 năm. Câu trả lời nằm ở "tính hợp lý kinh tế" trong bối cảnh của mỗi quốc gia. Đối với các nhà quản lý Nhật Bản, việc mở rộng sản xuất ra nước ngoài là con đường hợp lý nhất để tăng doanh thu và lợi nhuận. Ngược lại, đối với các nhà quản lý Đức, việc duy trì đầu tư và sản xuất trong nước lại là con đường hợp lý hơn. Chính sự khác biệt trong môi trường kinh doanh đã dẫn đến hai con đường phát triển hoàn toàn trái ngược, định hình nên số phận của hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.
Sự khác biệt lớn nhất giữa Nhật Bản và Đức chính là xuất khẩu. Động lực chính đằng sau hiệu suất kinh tế vượt trội của Đức chính là "xuất khẩu của ngành sản xuất". Đối mặt với thị trường nội địa có nhu cầu thấp, các doanh nghiệp Đức đã buộc phải tích cực tìm kiếm và mở rộng thị trường ra nước ngoài. Trái ngược hoàn toàn với Nhật Bản, nơi dù đồng Yên mất giá nhưng sản lượng xuất khẩu lại không hề tăng, người Đức đã tận dụng cơ hội để vươn ra thế giới. Khi xuất khẩu tăng trưởng ổn định, ngay cả khi năng suất lao động tăng, cả số lượng việc làm và tiền lương đều tăng theo. Đây chính là thực tế tại Đức, quốc gia phát triển duy nhất mà cả ba yếu tố này cùng tăng trưởng một cách bền vững.
Bước ngoặt của hai nền kinh tế diễn ra gần như cùng thời điểm vào đầu những năm 1990. Trong khi Đức đối mặt với sự thống nhất đất nước và đứng trước lựa chọn di dời sản xuất sang các nước Đông Âu có chi phí rẻ hơn, các doanh nghiệp Nhật Bản lại bắt đầu đẩy mạnh đầu tư ra nước ngoài. Năng suất lao động của Nhật Bản kể từ thời điểm đó đã chững lại một cách rõ rệt, khởi đầu cho "30 năm đã mất".
Người Đức đã đưa ra 1 quyết định lịch sử: họ kiên quyết bám trụ với thương hiệu "Made in Germany", tiếp tục sản xuất trong nước và xuất khẩu ra thế giới. Để làm được điều đó, họ đã chuyển hướng sang sản phẩm có giá trị gia tăng cao và giá thành cao, phương châm "tạo ra những thứ mà người nước ngoài sẵn sàng trả giá cao để sở hữu". BMW là một ví dụ điển hình. Họ vẫn duy trì các nhà máy chính tại Đức và từ đó xuất khẩu sang thị trường lớn nhất là Trung Quốc, một chiến lược hoàn toàn khác biệt so với những nhà sản xuất ô tô Nhật Bản vốn đã xây dựng các nhà máy sản xuất tại Trung Quốc.
Nhật Bản dù là quốc gia có số lượng doanh nghiệp lâu đời nhiều nhất thế giới, lại không thể học hỏi từ chính di sản của mình. Trong khi doanh nghiệp lâu đời của Nhật tồn tại được nhờ đi theo con đường sản phẩm giá trị gia tăng cao, thì phần lớn các công ty lại chọn con đường cạnh tranh giá rẻ và bán số lượng lớn (bạc lợi đa tiêu). Có thể nói, Đức đã kiên quyết giữ lấy "Made in Germany" còn Nhật Bản lại dễ dàng từ bỏ "Made in Japan".
Quyết định mở rộng sản xuất ra nước ngoài của các doanh nghiệp lớn Nhật Bản đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Không giống như ở Đức, Nhật Bản có một hệ thống "keiretsu" (chuỗi cung ứng), nơi doanh nghiệp vừa và nhỏ phụ thuộc vào tập đoàn lớn. Khi các tập đoàn này di chuyển nhà máy ra nước ngoài, họ chỉ mang theo một số ít đối tác cốt lõi, bỏ lại phần lớn công ty khác trong nước đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt để giành giật những đơn hàng còn lại, dẫn đến một cuộc thanh lọc và đào thải quy mô lớn.
Các chuyên gia Đức gọi hệ thống keiretsu của Nhật là một "liều thuốc phiện". Doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể không giàu có nhưng cuộc sống của họ ổn định, chỉ cần tuân theo chỉ đạo của cấp trên. Môi trường ổn định này đã khiến họ ngại thay đổi và chấp nhận rủi ro, kết quả là các doanh nghiệp càng nhỏ lại càng bị tụt hậu về công nghệ. Cuối cùng, Đức đã chọn con đường "cả doanh nghiệp và đất nước cùng phát triển", trong khi Nhật Bản lại đi theo con đường "doanh nghiệp lớn phát triển, đất nước suy tàn". Những tập đoàn hàng đầu như Toyota hay Sony vẫn rất giàu có, nhưng vì mở rộng sản xuất ra nước ngoài, các cơ sở tạo ra giá trị gia tăng tại Nhật Bản đã bị thu hẹp.
Tại sao lại có sự khác biệt 180 độ này? Cả hai đều tuân theo nguyên tắc tối đa hóa lợi nhuận. Không thể nói tất cả nhà quản lý Nhật Bản đã đưa ra quyết định sai lầm trong suốt 30 năm. Câu trả lời nằm ở "tính hợp lý kinh tế" trong bối cảnh của mỗi quốc gia. Đối với các nhà quản lý Nhật Bản, việc mở rộng sản xuất ra nước ngoài là con đường hợp lý nhất để tăng doanh thu và lợi nhuận. Ngược lại, đối với các nhà quản lý Đức, việc duy trì đầu tư và sản xuất trong nước lại là con đường hợp lý hơn. Chính sự khác biệt trong môi trường kinh doanh đã dẫn đến hai con đường phát triển hoàn toàn trái ngược, định hình nên số phận của hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.
