Khánh Phạm
Writer
Vụ án tham nhũng Phùng Điển đang gây chấn động ở Trung Quốc vì phương thức tinh vi, thủ đoạn mới. Đây có thể là lời cảnh tỉnh trong thời đại trí tuệ nhân tạo ngày càng phổ biến.
Vụ án Phùng Điển và mô hình tham nhũng mới nổi
Ngày 25/8/2025, nền tảng video ngắn lớn thứ hai Trung Quốc Kuaishou công bố kết quả điều tra nội bộ gây rúng động. Phùng Điển, cựu tổng giám đốc trung tâm vận hành nhà cung cấp dịch vụ thương mại điện tử, đã cấu kết với bảy cá nhân bên trong và bên ngoài công ty để biển thủ 140 triệu nhân dân tệ tiền (khoảng gần 500 tỷ đồng) trợ cấp chỉ trong vòng chưa đầy một năm.
Khác với các vụ hối lộ truyền thống, Phùng không nhận phong bì tiền mặt hay bất động sản. Ông ta thiết kế chính sách trợ cấp có lỗ hổng, rò rỉ dữ liệu tuyệt mật của nền tảng cho các nhà cung cấp bên ngoài, rồi để họ “may đo” hồ sơ nhằm qua mặt hệ thống xét duyệt. Các khoản trợ cấp vốn dành cho hàng chục nghìn thương nhân ngay lập tức chảy vào những công ty vỏ bọc do nhóm của Phùng điều khiển.
Tiền được rửa qua mạng lưới tài khoản chằng chịt, trước khi chuyển đổi thành Bitcoin trên tám sàn giao dịch nước ngoài. Hơn 90 Bitcoin đã bị thu hồi sau khi cơ quan chức năng vào cuộc, nhưng vụ án cho thấy một mô hình tham nhũng hoàn toàn mới, được vận hành bằng dữ liệu và thuật toán.
Từ phong bì tiền mặt đến “quyền lực số”
Trong quá khứ, tham nhũng xoay quanh “quyền lực hữu hình”: quyền phê duyệt, cấp phép, phân bổ dự án. Một bữa tiệc, một phong bì hay một suất học bổng cho con cái quan chức đủ để đổi lấy sự thuận lợi.
Với sự bùng nổ internet, tham nhũng bước sang không gian trực tuyến - điển hình là “trả tiền để xóa” nội dung bất lợi trên cổng thông tin.
Nhưng ở thời đại dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo, quyền lực thực sự không còn nằm ở chiếc ghế phê duyệt, mà ở khả năng kiểm soát dòng chảy dữ liệu và thuật toán. Đây là loại “quyền lực số”, vô hình nhưng có sức chi phối khổng lồ đối với kinh tế số.
Khi dữ liệu trở thành “cửa hậu” cho tham nhũng
Trong tay Phùng Điển không chỉ là thẩm quyền phê duyệt nhà cung cấp, mà còn là quyền truy cập kho dữ liệu nền tảng: hành vi người dùng, hoạt động của người bán, logic phân bổ trợ cấp. Những lỗ hổng chính sách ông tạo ra chính là “cửa hậu” để khai thác thuật toán.
Nếu tham nhũng trước kia mua bán trực tiếp quyền phê duyệt, thì ở đây, sản phẩm bị đem ra trao đổi là trí tuệ dữ liệu. Các công ty ngoài cuộc, khi có dữ liệu này, có thể “nuôi” thuật toán bằng hồ sơ giả, đơn hàng giả, tương tác giả – qua mặt hệ thống và chiếm trọn lưu lượng truy cập hay trợ cấp.
Thách thức điều tra chưa từng có
Điều tra tham nhũng số khó gấp bội so với các vụ truyền thống. Chứng cứ điện tử dễ bị xóa, dễ bị giả mạo. Nếu bộ phận chống tham nhũng của Kuaishou không kịp thời khôi phục nhật ký máy chủ, trò chuyện nội bộ và biên lai chuyển khoản, vụ án Phùng Điển có thể đã trôi vào quên lãng.
Tiền điện tử càng khiến việc truy dấu phức tạp. Dù blockchain công khai, dịch vụ “trộn tiền” và chuyển khoản xuyên biên giới khiến dòng tiền bất hợp pháp gần như biến mất khỏi tầm kiểm soát. Trong vụ án này, hơn 90 Bitcoin được thu hồi, nhưng với những mạng lưới tinh vi hơn, cơ hội gần như bằng không.
Khó khăn khác là định lượng thiệt hại. 140 triệu nhân dân tệ bị biển thủ có thể tính toán được. Nhưng thiệt hại vô hình - uy tín nền tảng sụt giảm, trải nghiệm người dùng bị hạ thấp, nội dung kém chất lượng lấn át – thì khó đưa ra con số tại tòa, làm giảm sức răn đe của bản án.
Nguyên nhân cấu trúc: tốc độ tăng trưởng và lỗ hổng giám sát
Sự bùng nổ của ngành internet Trung Quốc trong thập kỷ qua đã tạo ra môi trường lý tưởng cho kiểu tham nhũng mới này. Khi các công ty lao vào cuộc đua giành thị phần, mọi nguồn lực được dồn cho tăng trưởng, còn kiểm soát nội bộ và cơ chế giám sát bị bỏ lại phía sau.
Trong nhiều công ty, quyền truy cập dữ liệu trọng yếu và tham số thuật toán chỉ tập trung trong tay một vài nhân viên, thiếu vắng kiểm toán chéo. Khi hàng trăm tỷ nhân dân tệ lưu lượng và trợ cấp được phân bổ dựa trên cơ chế quản trị cũ, tham nhũng trở thành điều khó tránh khỏi.
Kiểm toán thuật toán: tuyến phòng thủ mới
Giới chuyên gia đề xuất “kiểm toán thuật toán” như một công cụ phòng chống. Giống như kiểm toán tài chính, các thuật toán phân bổ lưu lượng hay trợ cấp cần được đánh giá bởi bên thứ ba hoặc bộ phận rủi ro độc lập, nhằm phát hiện ưu ái tiềm ẩn hay “cửa hậu”.
Bên cạnh đó, cần áp dụng mô phỏng tấn công, tạo đơn hàng giả, hành vi gian lận thử nghiệm, để kiểm tra độ vững chắc của hệ thống trước khi đưa vào vận hành. Quan trọng hơn cả, thuật toán cần khả năng giải thích: mỗi quyết định phân bổ phải trả lời được “tại sao” và “dựa trên cơ sở nào”.
Chỉ khi quyền lực số được minh bạch hóa, dữ liệu và thuật toán mới không bị biến thành công cụ cho tham nhũng. (Phoenix Network)
Vụ án Phùng Điển và mô hình tham nhũng mới nổi
Ngày 25/8/2025, nền tảng video ngắn lớn thứ hai Trung Quốc Kuaishou công bố kết quả điều tra nội bộ gây rúng động. Phùng Điển, cựu tổng giám đốc trung tâm vận hành nhà cung cấp dịch vụ thương mại điện tử, đã cấu kết với bảy cá nhân bên trong và bên ngoài công ty để biển thủ 140 triệu nhân dân tệ tiền (khoảng gần 500 tỷ đồng) trợ cấp chỉ trong vòng chưa đầy một năm.
Khác với các vụ hối lộ truyền thống, Phùng không nhận phong bì tiền mặt hay bất động sản. Ông ta thiết kế chính sách trợ cấp có lỗ hổng, rò rỉ dữ liệu tuyệt mật của nền tảng cho các nhà cung cấp bên ngoài, rồi để họ “may đo” hồ sơ nhằm qua mặt hệ thống xét duyệt. Các khoản trợ cấp vốn dành cho hàng chục nghìn thương nhân ngay lập tức chảy vào những công ty vỏ bọc do nhóm của Phùng điều khiển.
Tiền được rửa qua mạng lưới tài khoản chằng chịt, trước khi chuyển đổi thành Bitcoin trên tám sàn giao dịch nước ngoài. Hơn 90 Bitcoin đã bị thu hồi sau khi cơ quan chức năng vào cuộc, nhưng vụ án cho thấy một mô hình tham nhũng hoàn toàn mới, được vận hành bằng dữ liệu và thuật toán.
Từ phong bì tiền mặt đến “quyền lực số”
Trong quá khứ, tham nhũng xoay quanh “quyền lực hữu hình”: quyền phê duyệt, cấp phép, phân bổ dự án. Một bữa tiệc, một phong bì hay một suất học bổng cho con cái quan chức đủ để đổi lấy sự thuận lợi.
Với sự bùng nổ internet, tham nhũng bước sang không gian trực tuyến - điển hình là “trả tiền để xóa” nội dung bất lợi trên cổng thông tin.
Nhưng ở thời đại dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo, quyền lực thực sự không còn nằm ở chiếc ghế phê duyệt, mà ở khả năng kiểm soát dòng chảy dữ liệu và thuật toán. Đây là loại “quyền lực số”, vô hình nhưng có sức chi phối khổng lồ đối với kinh tế số.
Khi dữ liệu trở thành “cửa hậu” cho tham nhũng
Trong tay Phùng Điển không chỉ là thẩm quyền phê duyệt nhà cung cấp, mà còn là quyền truy cập kho dữ liệu nền tảng: hành vi người dùng, hoạt động của người bán, logic phân bổ trợ cấp. Những lỗ hổng chính sách ông tạo ra chính là “cửa hậu” để khai thác thuật toán.
Nếu tham nhũng trước kia mua bán trực tiếp quyền phê duyệt, thì ở đây, sản phẩm bị đem ra trao đổi là trí tuệ dữ liệu. Các công ty ngoài cuộc, khi có dữ liệu này, có thể “nuôi” thuật toán bằng hồ sơ giả, đơn hàng giả, tương tác giả – qua mặt hệ thống và chiếm trọn lưu lượng truy cập hay trợ cấp.
Thách thức điều tra chưa từng có
Điều tra tham nhũng số khó gấp bội so với các vụ truyền thống. Chứng cứ điện tử dễ bị xóa, dễ bị giả mạo. Nếu bộ phận chống tham nhũng của Kuaishou không kịp thời khôi phục nhật ký máy chủ, trò chuyện nội bộ và biên lai chuyển khoản, vụ án Phùng Điển có thể đã trôi vào quên lãng.
Tiền điện tử càng khiến việc truy dấu phức tạp. Dù blockchain công khai, dịch vụ “trộn tiền” và chuyển khoản xuyên biên giới khiến dòng tiền bất hợp pháp gần như biến mất khỏi tầm kiểm soát. Trong vụ án này, hơn 90 Bitcoin được thu hồi, nhưng với những mạng lưới tinh vi hơn, cơ hội gần như bằng không.
Khó khăn khác là định lượng thiệt hại. 140 triệu nhân dân tệ bị biển thủ có thể tính toán được. Nhưng thiệt hại vô hình - uy tín nền tảng sụt giảm, trải nghiệm người dùng bị hạ thấp, nội dung kém chất lượng lấn át – thì khó đưa ra con số tại tòa, làm giảm sức răn đe của bản án.
Nguyên nhân cấu trúc: tốc độ tăng trưởng và lỗ hổng giám sát
Sự bùng nổ của ngành internet Trung Quốc trong thập kỷ qua đã tạo ra môi trường lý tưởng cho kiểu tham nhũng mới này. Khi các công ty lao vào cuộc đua giành thị phần, mọi nguồn lực được dồn cho tăng trưởng, còn kiểm soát nội bộ và cơ chế giám sát bị bỏ lại phía sau.
Trong nhiều công ty, quyền truy cập dữ liệu trọng yếu và tham số thuật toán chỉ tập trung trong tay một vài nhân viên, thiếu vắng kiểm toán chéo. Khi hàng trăm tỷ nhân dân tệ lưu lượng và trợ cấp được phân bổ dựa trên cơ chế quản trị cũ, tham nhũng trở thành điều khó tránh khỏi.
Kiểm toán thuật toán: tuyến phòng thủ mới
Giới chuyên gia đề xuất “kiểm toán thuật toán” như một công cụ phòng chống. Giống như kiểm toán tài chính, các thuật toán phân bổ lưu lượng hay trợ cấp cần được đánh giá bởi bên thứ ba hoặc bộ phận rủi ro độc lập, nhằm phát hiện ưu ái tiềm ẩn hay “cửa hậu”.
Bên cạnh đó, cần áp dụng mô phỏng tấn công, tạo đơn hàng giả, hành vi gian lận thử nghiệm, để kiểm tra độ vững chắc của hệ thống trước khi đưa vào vận hành. Quan trọng hơn cả, thuật toán cần khả năng giải thích: mỗi quyết định phân bổ phải trả lời được “tại sao” và “dựa trên cơ sở nào”.
Chỉ khi quyền lực số được minh bạch hóa, dữ liệu và thuật toán mới không bị biến thành công cụ cho tham nhũng. (Phoenix Network)
