Trong suốt chiều dài hơn 5.000 năm lịch sử Trung Hoa, không thiếu những bậc đế vương tài giỏi, võ tướng uy phong hay mưu sĩ kiệt xuất. Thế nhưng, có một nhân vật không xuất thân hoàng tộc, cũng không mang trọng trách triều chính, lại khiến nhiều đời hoàng đế từ Bắc Tề đến Đường triều đều phải kính trọng, tán dương – đó chính là Trương Công Nghĩa, bậc hiền nhân lấy đạo trị gia làm trọng, từng quản lý một đại gia tộc với 9 thế hệ, hơn 1.000 người cùng sống dưới một mái nhà.
Trương Công Nghĩa là hậu duệ đời thứ 22 của Trương Lương, mưu sĩ kiệt xuất đã phò tá Lưu Bang lập nên nhà Hán. Sinh trưởng trong một dòng họ có nền tảng lễ giáo vững chắc, Trương Công Nghĩa kế thừa tinh thần “tu thân – tề gia – trị quốc” của tổ tiên, nhưng lại chọn con đường “trị gia” làm trọng. Suốt cả cuộc đời, ông không làm quan lớn, không lập chiến công ngoài sa trường, nhưng sự nghiệp trị gia của ông lại khiến các đế vương phải nghiêng mình kính phục.
Gia tộc họ Trương dưới tay Trương Công Nghĩa trải dài 9 thế hệ, có thời điểm lên tới hơn 1.000 nhân khẩu cùng sống trong một đại dinh thự, điều mà không một dòng họ nào khác thời ấy có thể sánh được. Quản lý một đại gia đình như vậy không chỉ đòi hỏi sự nghiêm khắc, mà còn cần sự bao dung, tinh tế và tấm lòng thấm đẫm nhân ái. Mỗi ngày, vào giờ cơm, Trương Công Nghĩa cho người đánh trống làm hiệu lệnh, toàn thể tộc nhân tập hợp trong đại sảnh, chia bàn theo thứ tự thế hệ, nam nữ ngồi riêng, người già lên trước, người trẻ dưới sau, trẻ em phục vụ dọn ghế dọn bàn. Trật tự, nề nếp, tôn ti được duy trì nghiêm cẩn đến mức đáng kinh ngạc.
Sự thành công trong quản lý gia tộc của Trương Công Nghĩa không chỉ là câu chuyện lưu truyền dân gian mà còn được bốn triều đại phong kiến chính thức ghi nhận và tôn vinh:
* Năm 550, Hoàng đế Cao Dương của Bắc Tề ban tặng tấm bảng khắc dòng chữ “Hình mẫu hải tộc” – ca ngợi gia đình họ Trương là khuôn mẫu của các đại gia tộc.
* Năm 588, Hoàng đế Tuỳ Văn Đế nhà Tùy tiếp tục ban chiếu, tặng danh hiệu “Hiếu thảo và xứng đáng là người thầy”.
* Năm 635, Hoàng đế Đường Thái Tông đích thân tặng bảng “Thế hệ quảng Đường”, nhằm khẳng định tầm ảnh hưởng sâu rộng và bền vững của gia tộc họ Trương.
* Cuối cùng, dưới triều Đường Cao Tông, Trương Công Nghĩa còn được ban tặng câu “Trăm sự bền bỉ chính trực” – một lời ca ngợi đạo đức và sự kiên trì đáng nể trong trị gia.
Một trong những câu chuyện nổi tiếng nhất về Trương Công Nghĩa được ghi lại khi Đường Cao Tông Lý Trị thân chinh vi hành qua Vân Châu, ghé thăm dinh thự của họ Trương. Nghe Trương Công Nghĩa kể về việc hơn 900 người cùng ăn chung một bữa, hoàng đế tò mò, bèn đưa ra hai quả lê, yêu cầu phân chia cho toàn thể gia tộc.
Thử thách tưởng như bất khả thi này được Trương Công Nghĩa xử lý bằng cách cho người nghiền nhuyễn hai quả lê, hòa với nước, đổ vào bình lớn, rồi ra lệnh tập hợp cả nhà và chia đều mỗi người một muỗng nước lê, ai nấy đều vui vẻ, không ai tranh giành. Đường Cao Tông vô cùng cảm phục, cho rằng chỉ một người có đức độ, sự công tâm và khả năng cảm hóa cao độ mới có thể làm được như vậy.
Dạy con bằng “Bách Nhẫn Ca” – tinh thần nhẫn nhịn làm gốc
Cảm động trước lời đề nghị hoàng đế, Trương Công Nghĩa biếu tặng bài ca “Bách Nhẫn Ca” (Trăm điều Nhẫn), trong đó nhấn mạnh đến sự bao dung, lòng nhẫn nhịn, đạo lý sống hòa hợp làm nền tảng giữ gìn gia phong. Bài ca ấy trở thành bảo vật tinh thần của gia tộc họ Trương, được khắc vào đá, treo bảng, truyền qua nhiều thế hệ.
“Nhẫn” theo Trương Công Nghĩa không phải là sự cam chịu hèn yếu, mà là một dạng trí tuệ, bản lĩnh lớn, một cách sống cao thượng biết đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân. Chính tinh thần ấy giúp gia đình họ Trương không xảy ra tranh chấp trong suốt 9 đời chung sống.
Chuyện kỳ lạ về gia đình Trương Công Nghĩa không dừng lại ở con người. Sử sách còn chép lại rằng nhà ông nuôi hơn 100 con chó, và khi phát hiện thiếu một con, bầy chó còn lại nhất quyết không ăn cho đến khi người nhà tìm thấy con chó mất tích. Trật tự, quy củ không chỉ là phép tắc cho con cháu mà còn trở thành tập tính thấm nhuần trong nếp sống của tất cả sinh linh trong phủ đệ họ Trương.
Sau khi Trương Công Nghĩa qua đời, gia tộc họ Trương dựng bia tưởng nhớ, khắc bài “Bách Nhẫn Ca” thành bảng vàng, treo trong đại sảnh để răn dạy hậu nhân. Trải qua thời gian, nhiều đời con cháu vẫn kế tục tinh thần tổ tiên, treo những bức hoành phi mang thông điệp: “Trăm nhẫn trở thành vàng”, “Nhẫn một bước, biển trời bao dung”, “Nhẫn nhịn là đạo lý”…
Gia tộc họ Trương nhờ vậy không tan vỡ bởi phân chia tài sản, không sứt mẻ vì xích mích thế hệ, mà luôn giữ được sự đoàn kết, vững bền và trở thành mô hình lý tưởng cho các dòng họ khác thời bấy giờ noi theo.
Nếu một vị tướng tài có thể giữ biên ải, một bậc đế vương có thể trị thiên hạ, thì Trương Công Nghĩa là người chứng minh cho chân lý: “tề gia” là nền móng của muôn sự. Ông không để lại chiến tích vang dội nơi sa trường, không nắm giữ quyền lực triều chính, nhưng bằng đạo lý, lòng nhẫn nhịn và sự khéo léo, ông đã giữ vững một đại gia tộc kéo dài qua hơn một thế kỷ, sống hòa thuận, quy củ như một xã hội thu nhỏ.
Với nhiều sử gia, Trương Công Nghĩa chính là vị “vua” không ngai của gia tộc, người đã xây dựng nên một đế chế tinh thần lấy chữ “Nhẫn” làm gốc, để lại dấu ấn vĩnh cửu trong văn hóa truyền thống Á Đông.
Người cháu đời thứ 22 của Trương Lương – một dòng họ trứ danh ở Trung Hoa
Trương Công Nghĩa là hậu duệ đời thứ 22 của Trương Lương, mưu sĩ kiệt xuất đã phò tá Lưu Bang lập nên nhà Hán. Sinh trưởng trong một dòng họ có nền tảng lễ giáo vững chắc, Trương Công Nghĩa kế thừa tinh thần “tu thân – tề gia – trị quốc” của tổ tiên, nhưng lại chọn con đường “trị gia” làm trọng. Suốt cả cuộc đời, ông không làm quan lớn, không lập chiến công ngoài sa trường, nhưng sự nghiệp trị gia của ông lại khiến các đế vương phải nghiêng mình kính phục.
Gia tộc họ Trương dưới tay Trương Công Nghĩa trải dài 9 thế hệ, có thời điểm lên tới hơn 1.000 nhân khẩu cùng sống trong một đại dinh thự, điều mà không một dòng họ nào khác thời ấy có thể sánh được. Quản lý một đại gia đình như vậy không chỉ đòi hỏi sự nghiêm khắc, mà còn cần sự bao dung, tinh tế và tấm lòng thấm đẫm nhân ái. Mỗi ngày, vào giờ cơm, Trương Công Nghĩa cho người đánh trống làm hiệu lệnh, toàn thể tộc nhân tập hợp trong đại sảnh, chia bàn theo thứ tự thế hệ, nam nữ ngồi riêng, người già lên trước, người trẻ dưới sau, trẻ em phục vụ dọn ghế dọn bàn. Trật tự, nề nếp, tôn ti được duy trì nghiêm cẩn đến mức đáng kinh ngạc.
Sự thành công trong quản lý gia tộc của Trương Công Nghĩa không chỉ là câu chuyện lưu truyền dân gian mà còn được bốn triều đại phong kiến chính thức ghi nhận và tôn vinh:
* Năm 550, Hoàng đế Cao Dương của Bắc Tề ban tặng tấm bảng khắc dòng chữ “Hình mẫu hải tộc” – ca ngợi gia đình họ Trương là khuôn mẫu của các đại gia tộc.
* Năm 588, Hoàng đế Tuỳ Văn Đế nhà Tùy tiếp tục ban chiếu, tặng danh hiệu “Hiếu thảo và xứng đáng là người thầy”.
* Năm 635, Hoàng đế Đường Thái Tông đích thân tặng bảng “Thế hệ quảng Đường”, nhằm khẳng định tầm ảnh hưởng sâu rộng và bền vững của gia tộc họ Trương.
* Cuối cùng, dưới triều Đường Cao Tông, Trương Công Nghĩa còn được ban tặng câu “Trăm sự bền bỉ chính trực” – một lời ca ngợi đạo đức và sự kiên trì đáng nể trong trị gia.
Câu chuyện hai quả lê – minh chứng cho tài đức
Một trong những câu chuyện nổi tiếng nhất về Trương Công Nghĩa được ghi lại khi Đường Cao Tông Lý Trị thân chinh vi hành qua Vân Châu, ghé thăm dinh thự của họ Trương. Nghe Trương Công Nghĩa kể về việc hơn 900 người cùng ăn chung một bữa, hoàng đế tò mò, bèn đưa ra hai quả lê, yêu cầu phân chia cho toàn thể gia tộc.
Thử thách tưởng như bất khả thi này được Trương Công Nghĩa xử lý bằng cách cho người nghiền nhuyễn hai quả lê, hòa với nước, đổ vào bình lớn, rồi ra lệnh tập hợp cả nhà và chia đều mỗi người một muỗng nước lê, ai nấy đều vui vẻ, không ai tranh giành. Đường Cao Tông vô cùng cảm phục, cho rằng chỉ một người có đức độ, sự công tâm và khả năng cảm hóa cao độ mới có thể làm được như vậy.
Dạy con bằng “Bách Nhẫn Ca” – tinh thần nhẫn nhịn làm gốc
Cảm động trước lời đề nghị hoàng đế, Trương Công Nghĩa biếu tặng bài ca “Bách Nhẫn Ca” (Trăm điều Nhẫn), trong đó nhấn mạnh đến sự bao dung, lòng nhẫn nhịn, đạo lý sống hòa hợp làm nền tảng giữ gìn gia phong. Bài ca ấy trở thành bảo vật tinh thần của gia tộc họ Trương, được khắc vào đá, treo bảng, truyền qua nhiều thế hệ.
“Nhẫn” theo Trương Công Nghĩa không phải là sự cam chịu hèn yếu, mà là một dạng trí tuệ, bản lĩnh lớn, một cách sống cao thượng biết đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân. Chính tinh thần ấy giúp gia đình họ Trương không xảy ra tranh chấp trong suốt 9 đời chung sống.
Không chỉ con người, cả chó trong nhà cũng nề nếp
Chuyện kỳ lạ về gia đình Trương Công Nghĩa không dừng lại ở con người. Sử sách còn chép lại rằng nhà ông nuôi hơn 100 con chó, và khi phát hiện thiếu một con, bầy chó còn lại nhất quyết không ăn cho đến khi người nhà tìm thấy con chó mất tích. Trật tự, quy củ không chỉ là phép tắc cho con cháu mà còn trở thành tập tính thấm nhuần trong nếp sống của tất cả sinh linh trong phủ đệ họ Trương.
Sau khi Trương Công Nghĩa qua đời, gia tộc họ Trương dựng bia tưởng nhớ, khắc bài “Bách Nhẫn Ca” thành bảng vàng, treo trong đại sảnh để răn dạy hậu nhân. Trải qua thời gian, nhiều đời con cháu vẫn kế tục tinh thần tổ tiên, treo những bức hoành phi mang thông điệp: “Trăm nhẫn trở thành vàng”, “Nhẫn một bước, biển trời bao dung”, “Nhẫn nhịn là đạo lý”…
Gia tộc họ Trương nhờ vậy không tan vỡ bởi phân chia tài sản, không sứt mẻ vì xích mích thế hệ, mà luôn giữ được sự đoàn kết, vững bền và trở thành mô hình lý tưởng cho các dòng họ khác thời bấy giờ noi theo.
Kết luận: Người trị gia giỏi hơn trị quốc
Nếu một vị tướng tài có thể giữ biên ải, một bậc đế vương có thể trị thiên hạ, thì Trương Công Nghĩa là người chứng minh cho chân lý: “tề gia” là nền móng của muôn sự. Ông không để lại chiến tích vang dội nơi sa trường, không nắm giữ quyền lực triều chính, nhưng bằng đạo lý, lòng nhẫn nhịn và sự khéo léo, ông đã giữ vững một đại gia tộc kéo dài qua hơn một thế kỷ, sống hòa thuận, quy củ như một xã hội thu nhỏ.
Với nhiều sử gia, Trương Công Nghĩa chính là vị “vua” không ngai của gia tộc, người đã xây dựng nên một đế chế tinh thần lấy chữ “Nhẫn” làm gốc, để lại dấu ấn vĩnh cửu trong văn hóa truyền thống Á Đông.
