Linh Pham
Intern Writer
Trong nhiều thập kỷ, thế giới thường tin rằng hai quả bom nguyên tử ném xuống Hiroshima và Nagasaki đã buộc Nhật Bản phải đầu hàng. Nhưng sự thật lịch sử lại phức tạp hơn. Cú sốc thực sự khiến giới lãnh đạo Tokyo khuất phục không chỉ đến từ “vũ khí hủy diệt mới”, mà chính là một bước ngoặt chiến lược bất ngờ làm sụp đổ mọi tính toán “tử chiến đến cùng” của đế quốc Nhật.
Mặt trận Thái Bình Dương trong Chiến tranh thế giới thứ hai khởi đầu bằng trận tập kích Trân Châu Cảng ngày 7/12/1941, khi Nhật bất ngờ đánh chìm và làm hỏng 19 tàu chiến Mỹ, giết chết khoảng 2.300 binh sĩ. Lúc đó, Liên Xô còn đứng ngoài vì đã ký Hiệp ước Xô–Nhật, nhưng đến Hội nghị Yalta năm 1945, Moscow chấp thuận tham gia chống Nhật theo yêu cầu của Mỹ và Anh. Tháng 5/1945, nước Đức phát xít sụp đổ, Nhật Bản mất đi chỗ dựa cuối cùng nhưng vẫn cố chấp với kế hoạch “chiến đấu đến người Nhật cuối cùng”. Hội nghị Potsdam ngày 26/7/1945 yêu cầu Tokyo đầu hàng vô điều kiện, nếu không sẽ bị tiêu diệt, song giới cầm quyền Nhật vẫn tìm cách thương lượng với Liên Xô nhằm kéo dài thời gian, nhưng không thành.
Ngày 6/8/1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima, giết hại hàng chục nghìn dân thường. Ngày 8/8, Liên Xô tuyên chiến và lập tức mở chiến dịch tấn công quân Nhật ở Mãn Châu. Chỉ một ngày sau, Mỹ tiếp tục thả quả bom thứ hai xuống Nagasaki. Trước thế trận không thể cứu vãn, ngày 15/8/1945, Nhật Bản buộc phải tuyên bố đầu hàng. Chiến thắng này là kết quả của nhiều năm chiến đấu của phe Đồng minh cũng như phong trào kháng chiến ở các quốc gia bị Nhật chiếm đóng. Với Việt Nam, thời khắc Nhật sụp đổ đã trở thành cơ hội lịch sử, được Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh nắm bắt để phát động Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên độc lập.
Nhiều học giả sau này vẫn tranh luận về nguyên nhân thực sự buộc Nhật phải đầu hàng. Theo tạp chí Foreign Policy, có ba yếu tố chính thường được xem xét: thời điểm, mức độ leo thang chiến tranh và ý nghĩa chiến lược. Nhà sử học Mỹ Gar Alperovitz nhấn mạnh ngày 9/8/1945 – thời điểm Hội đồng Chiến tranh tối cao Nhật lần đầu họp khẩn để bàn về việc đầu hàng – mới là bước ngoặt thực sự. Trước đó, dù Hiroshima bị phá hủy, Tokyo vẫn chưa hành động quyết liệt. Thậm chí các báo cáo chi tiết về thiệt hại còn chưa kịp chuyển về thủ đô. Vụ ném bom Nagasaki diễn ra sau khi cuộc họp đã bắt đầu, nên khó có thể coi đây là yếu tố quyết định duy nhất.
Trên thực tế, không quân Mỹ từ mùa xuân 1945 đã liên tục tàn phá các thành phố Nhật Bản. Có tới 68 thành phố bị đánh bom, 1,7 triệu người mất nhà cửa, 300.000 người thiệt mạng. Cuộc tấn công khủng khiếp nhất là trận ném bom Tokyo đêm 9–10/3/1945, giết chết khoảng 120.000 người – nhiều hơn cả hai vụ bom nguyên tử cộng lại. Chỉ trong vài tuần trước Hiroshima, hàng chục thành phố khác tiếp tục bị san phẳng bởi bom Mỹ. Rõ ràng, sức tàn phá của bom nguyên tử chỉ là một phần trong bức tranh hủy diệt rộng lớn hơn nhiều.
Điều khiến giới cầm quyền Nhật thực sự hoảng loạn là khi Liên Xô bất ngờ tuyên chiến. Trong một cuộc họp từ tháng 6/1945, nhiều lãnh đạo quân sự Nhật từng khẳng định việc giữ hòa bình với Liên Xô là điều kiện sống còn để tiếp tục kháng chiến. Nhưng khi Hồng quân tràn vào Mãn Châu, cả chiến lược quân sự lẫn ngoại giao của Tokyo sụp đổ hoàn toàn. Việc Liên Xô tham chiến đã xóa bỏ hy vọng cuối cùng của Nhật, biến kế hoạch kéo dài chiến tranh để tìm “một nền hòa bình danh dự” thành điều bất khả thi.
Nhìn lại toàn bộ diễn biến, có thể thấy sự đầu hàng của Nhật Bản là kết quả tổng hòa của nhiều yếu tố. Bom nguyên tử mang tính biểu tượng và gây ra thiệt hại to lớn, nhưng chính sự tham chiến của Liên Xô mới là đòn đánh chiến lược mang tính quyết định, khiến đế quốc Nhật không còn con đường nào khác ngoài đầu hàng vô điều kiện.
Mặt trận Thái Bình Dương trong Chiến tranh thế giới thứ hai khởi đầu bằng trận tập kích Trân Châu Cảng ngày 7/12/1941, khi Nhật bất ngờ đánh chìm và làm hỏng 19 tàu chiến Mỹ, giết chết khoảng 2.300 binh sĩ. Lúc đó, Liên Xô còn đứng ngoài vì đã ký Hiệp ước Xô–Nhật, nhưng đến Hội nghị Yalta năm 1945, Moscow chấp thuận tham gia chống Nhật theo yêu cầu của Mỹ và Anh. Tháng 5/1945, nước Đức phát xít sụp đổ, Nhật Bản mất đi chỗ dựa cuối cùng nhưng vẫn cố chấp với kế hoạch “chiến đấu đến người Nhật cuối cùng”. Hội nghị Potsdam ngày 26/7/1945 yêu cầu Tokyo đầu hàng vô điều kiện, nếu không sẽ bị tiêu diệt, song giới cầm quyền Nhật vẫn tìm cách thương lượng với Liên Xô nhằm kéo dài thời gian, nhưng không thành.
Ngày 6/8/1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima, giết hại hàng chục nghìn dân thường. Ngày 8/8, Liên Xô tuyên chiến và lập tức mở chiến dịch tấn công quân Nhật ở Mãn Châu. Chỉ một ngày sau, Mỹ tiếp tục thả quả bom thứ hai xuống Nagasaki. Trước thế trận không thể cứu vãn, ngày 15/8/1945, Nhật Bản buộc phải tuyên bố đầu hàng. Chiến thắng này là kết quả của nhiều năm chiến đấu của phe Đồng minh cũng như phong trào kháng chiến ở các quốc gia bị Nhật chiếm đóng. Với Việt Nam, thời khắc Nhật sụp đổ đã trở thành cơ hội lịch sử, được Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh nắm bắt để phát động Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên độc lập.
Nhiều học giả sau này vẫn tranh luận về nguyên nhân thực sự buộc Nhật phải đầu hàng. Theo tạp chí Foreign Policy, có ba yếu tố chính thường được xem xét: thời điểm, mức độ leo thang chiến tranh và ý nghĩa chiến lược. Nhà sử học Mỹ Gar Alperovitz nhấn mạnh ngày 9/8/1945 – thời điểm Hội đồng Chiến tranh tối cao Nhật lần đầu họp khẩn để bàn về việc đầu hàng – mới là bước ngoặt thực sự. Trước đó, dù Hiroshima bị phá hủy, Tokyo vẫn chưa hành động quyết liệt. Thậm chí các báo cáo chi tiết về thiệt hại còn chưa kịp chuyển về thủ đô. Vụ ném bom Nagasaki diễn ra sau khi cuộc họp đã bắt đầu, nên khó có thể coi đây là yếu tố quyết định duy nhất.
Trên thực tế, không quân Mỹ từ mùa xuân 1945 đã liên tục tàn phá các thành phố Nhật Bản. Có tới 68 thành phố bị đánh bom, 1,7 triệu người mất nhà cửa, 300.000 người thiệt mạng. Cuộc tấn công khủng khiếp nhất là trận ném bom Tokyo đêm 9–10/3/1945, giết chết khoảng 120.000 người – nhiều hơn cả hai vụ bom nguyên tử cộng lại. Chỉ trong vài tuần trước Hiroshima, hàng chục thành phố khác tiếp tục bị san phẳng bởi bom Mỹ. Rõ ràng, sức tàn phá của bom nguyên tử chỉ là một phần trong bức tranh hủy diệt rộng lớn hơn nhiều.
Điều khiến giới cầm quyền Nhật thực sự hoảng loạn là khi Liên Xô bất ngờ tuyên chiến. Trong một cuộc họp từ tháng 6/1945, nhiều lãnh đạo quân sự Nhật từng khẳng định việc giữ hòa bình với Liên Xô là điều kiện sống còn để tiếp tục kháng chiến. Nhưng khi Hồng quân tràn vào Mãn Châu, cả chiến lược quân sự lẫn ngoại giao của Tokyo sụp đổ hoàn toàn. Việc Liên Xô tham chiến đã xóa bỏ hy vọng cuối cùng của Nhật, biến kế hoạch kéo dài chiến tranh để tìm “một nền hòa bình danh dự” thành điều bất khả thi.
Nhìn lại toàn bộ diễn biến, có thể thấy sự đầu hàng của Nhật Bản là kết quả tổng hòa của nhiều yếu tố. Bom nguyên tử mang tính biểu tượng và gây ra thiệt hại to lớn, nhưng chính sự tham chiến của Liên Xô mới là đòn đánh chiến lược mang tính quyết định, khiến đế quốc Nhật không còn con đường nào khác ngoài đầu hàng vô điều kiện.
